Earthquakes Affecting East Mediterranian Cities and Cyprus from Early 12th Century to Late 13th Century

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 346 - 370, 26.06.2023

Yasemin Aktaş

https://doi.org/10.48120/oad.1277210

Öz

An earthquake is a natural disaster that can occur in many geographical regions depending on fault lines. This phenomenon, also defined as quake, can have a wider effect and cause significant destruction and loss of life in proportion to its intensity. The mentioned disaster, occurring in many parts of the world, has also affected the coastal cities of the eastern Mediterranean and Cyprus during the various periods in history. It caused significant destruction and loss of lives in the region from Antioch to Syria, Egypt and Cyprus in 12 and 13th centuries. Among secondary disasters, the tsunamis had a great impact on the increase of the loss of lives in the earthquakes. Particularly, the earthquakes in 1170, 1202 and 1222 caused both destruction and significant casualties due to the tsunamis along with the earthquakes in 1114/1115 and 1157. The magnitude of earthquakes also affected the political and military conditions of the period along with the attitudes of the people and rulers. While people gathered outside the cities to save their lives during earthquakes, they had to live in tents until aftershocks ceased. The Muslim and non-Muslim administrators of the cities also tried to address the damage immediately after the earthquake. In addition, they requested help from the Crusader counts, the Pope, and other Christian leaders, and held councils to make new religious decisions. The Mosul Atabeg Nûreddin Mahmud focused on financial matters and supported reconstruction activities through tax regulation. With these initiatives, they aimed to achieve a quick recovery of the people and cities affected. In this way, they tried to eliminate the social, political, and economic devastations caused by the earthquakes that had a significant impact on the region.

Anahtar Kelimeler

Earthquake, Quake, Eastern Mediterranean, Cyprus.

XII. Yüzyılın Başından XIII. Yüzyılın Sonuna Kadar Doğu Akdeniz Kentlerini ve Kıbrıs’ı Etkileyen Depremler

Öz

Deprem, fay hatlarına bağlı olarak birçok coğrafyada meydana gelebilen doğal bir âfettir. Zelzele olarak da adlandırılan bu hadise, geniş alanda etkili olup şiddeti oranında büyük yıkım ve can kayıplarına sebep olmaktadır. Dünya’nın birçok yerinde meydana gelen bu âfet, tarihin muhtelif dönemlerinde Doğu Akdeniz kıyı kentlerini ve Kıbrıs’ı da etkiledi. XII. ve XIII. yüzyıllarda da Antakya’dan Suriye, Mısır ve Kıbrıs’a kadar olan alanda büyük yıkım ve can kayıplarına neden oldu. Depremlerde can kaybının artmasında ikincil âfetlerden tsunamilerin de etkisi büyüktü. Özellikle 1114/1115 ve 1157 depremlerinin yanı sıra 1170, 1202 ve 1222 depremleri hem yıkımlara hem de oluşan tsunamilerle bölgede büyük felaketlere sebep oldu. Depremlerin boyutu halkın ve idarecilerin tutumuyla birlikte dönemin siyasî ve askerî şartlarını da etkiledi. Halk depremlerden canını kurtarmak için şehirlerin dışında toplanırken, artçı sarsıntılar bitene kadar çadırlarda ikâmet etmek zorunda kaldı. Şehirlerin Müslüman ve gayrimüslim idarecileri de depremin hemen akabinde yaşanan tahribatı gidermeye çalıştılar. Ayrıca Haçlı kontları, Papa ve diğer Hristiyan liderlerden yardım talep ederken, yeni dinî kararlar almak için konsüller topladılar. Musul Atabeyi Nûreddin Mahmud ise malî konulara yönelerek imar faaliyetlerini vergi düzenlemesiyle destekledi. Bu girişimleriyle halkın ve kentlerin kısa sürede toparlanmasını amaçladılar. Böylece bölgeyi büyük oranda etkileyen depremlerin sosyal, siyasî ve ekonomik yıkımlarını ortadan kaldırmaya çalıştılar.

Anahtar Kelimeler

Deprem, Zelzele, Doğu Akdeniz, Kıbrıs

Kaynakça

• Akkuş Yiğit, Fatma, “Memlûk-Ermeni Münasebetleri”, Gazi Akademik Bakış, C. 8, S. 16, 2015, ss. 171-206.
• Aktaş, Yasemin, “Erzincan’da Meydana Gelen Depremler (XI-XV. Yüzyıllar)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 68, 2020, ss. 399-419.
• Alishan, Léonce M., Sissouan Ou L’Arméno-Cilicie Description Géographique et Historique, Venise 1899.
• Altan, Ebru, “1150-1250 Yılları Arasında Anadolu’da Doğal Âfetler”, Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal Âfetler ve Depremler Semineri, 22-23 Mayıs 2000, Bildiriler, İstanbul 2002, ss. 41-49.
• _____, “Kıbrıs Haçlı Krallığı”, Türkler Ansiklopedisi, C. 6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 695-700.
• _____, “Templier ve Hospitalier Şövalye Tarikatlarının Kuruluşu”, Belleten, C. 66, S. 245, 2002, ss. 87-94.
• Ambraseys, Nicholas N., “The 12the Century Seismic Paroxysm in the Middle East: A Historical Perspective”, Annals of Geophysics, 47/2-3, 2004, ss. 733-758.
• Antonopoulos, J., “Data from İnvestigation on Seismic Sea Waves Events in the Eastern Mediterranean from 1000 to 1500 A.D.”, Annali di Geofisica, 33/1, 1980, ss. 179-199.
• Arık, Feda Şamil, “Selçuklular Zamanında Anadolu’da Meydana Gelen Depremler”, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XVI, S. 27, 1992, ss. 13-32.
• Arslantaş, Nuh, “Zelzele”, İslâm Ansiklopedisi, C. 44, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2013, ss. 227-231.
• _____, İslâm Tarihinde Depremler ve Algılanma Biçimleri İlk On Asırda (H.I/X-M.VII-XVI) Arapça Kaynaklar Bağlamında Bir Araştırma, İz Yayıncılık, İstanbul 2015.
• Asbridge, Thomas, The Creation Of The Principality Of Antioch 1098-1130, The Boydell Press, Woodbridge 2000.
• Atabey, Eşref, Deprem, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2000.
• Azimî Tarihi (Selçuklular ile İlgili Bölümler 430-538), (Çev. Ali Sevim), TTK. Yayınları, Ankara 1988.
• Başkumandan Simbat Vekayinamesi (951-1334), (Çev. Hrand D. Andreasyan), TTK. Kütüphanesi, İstanbul 1946.
• Baybars el-Mansûrî, et-Tuhfetu’l-Mulûkiyye fî’d-Devleti’t-Turkiyye Türk Devleti Konusunda Sultânlara Armağan (1252-1312), (Çev. Hüseyin Polat), TTK. Yayınları, Ankara 2016.
• Bezer, Gülay Öğün, “Şeyzer”, İslâm Ansiklopedisi, C. 39, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2010, ss. 106-107.
• Buch, Wilfried, “14. Yüzyılda Kudüs’e Giden Alman Hacılarının Türkiye İzlenimleri”, (Çev. Yüksel Baypınar), Belleten, C. XLVI, S. 183, 1982, ss. 509-534.
• Casta, Stephen, Natural Disaster and the Crusades: Framing Earthquakes in Historical Narratives, 1095-1170, A Thesis Presented to the University of Waterloo in fulfillment of the thesis requirement for the degree of Master of Arts in History, Canada 2017.
• Cenâbi’ye Göre Türkiye Selçukluları, (Çev. Muharrem Kesik), Selenge Yayınları, İstanbul 2023.
• Çetin, Altan, “Ortaçağ’da Doğu Akdeniz’de Türkler”, TASAM. https://tasam.org/tr-TR/Icerik/69014/orta_cagda_dogu_akdenizde_turkler Erişim Tarihi: 22.05.2023.
• Dadoyan, Seta b., The Armenians in the Mediavel İslâmic World, 2, London 2013.
• Demirkent, Işın, “Kıbrıs”, İslâm Ansiklopedisi, C. 25, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2022, ss. 371-373.
• _____, Haçlı Seferleri, Dünya Yayıncılık, İstanbul 1997.
• Dördüncü Haçlı Seferi’nin Anonim Kaynakları, Devastatio Constantinopolitana Kroniği, Soissons Nakil Anlatısı, Gesta Episcoporum Halberstadensıum’dan Seçmeler, (Çev. Abdurrahman Onur Çalışır), Selenge Yayınları, İstanbul 2022.
• Ebü’l-Ferec İbnü’l-İbrî, Târîhu Muhtasari’d-Düvel, (Çev. Şerafeddin Yaltkaya), TTK. Yayınları, Ankara 2011.
• El-İdrisî, Kadim Dünya Coğrafyası, (Çev. Ramazan Şeşen), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2021.
• Ellenblum, Ronnie-Shmuel Marco-Amotz Agnon-Thomas Rockwell-Adrian Boas, “Crusader Castle Torn Apart by Earthquake at Dawn, 20 May 1202”, Gedogy, 26/4, 1998, ss. 303-306.
• Erdoğan, Haluk, “Kıbrıs’ın Sismotektoniği ve Deprem Tehlikesi”, 1. Uluslararası Doğal Âfetler ve Olağanüstü Durumlarda Ulusal ve Uluslararası Koordinasyon İşbirliği ve İnsani Yardım Konferansı, Girne 17-18 Nisan 2007, Bildiriler, Lefkoşa 2007, ss. 23-31.
• Fulcheri Carnotensis, Historia Hierosolymitana (1095-1127), (Trans. Herausgegeben von. Heinrich Hagenmeyer), Carl Winters Universitats, Heidelberg 1913.
• Fulcherius Carnotensis, Kutsal Toprakları Kurtarmak Kudüs Seferi, (Çev. İlcan Bihter Barlas), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2009.
• Furber, Elizabeth Chapin, “The Kingdom of Cyprus 1191-1291”, A History of the Crusaders, The Later Crusader, II, (Ed. Kenneth M. Setton), The University Wisconsin, London 1969, ss. 599-624.
• Galstyan, A. G., Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, (Çev. İlyas Kemaloğlu), Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2017.
• Ganse, Robert A.-John B. Nelson, Catolog of Significant Earthquakes 2000 B.C.-1979 İncluding Quantitative Casualities and Damage, World Data Center, Washington 1981.
• Gorigos Senyörü Hetum Vekayinamesi, (Çev. Hrand D. Andreasyan), TTK. Kütüphanesi, İstanbul 1946.
• Gregory Abu’l Farac, Abû’l-Farac Tarihi, C. II, (İng. Çev. E. A. Wallis Budge, Türkçe Çev. Ömer Rıza Doğrul), TTK. Yayınları, Ankara 1999.
• Guidoboni, Emanuela-Filippo Bernardini-Alberto Comastri-Enzo Boschi, “The Large Earthquake on 29 June 1170 (Syria, Lebanon and Central Southern Turkey)”, Journal Of Geophysical Research, 109, 2004, ss. 1-21.
• Guidoboni, Emanuel-F. Bernardini-A. Comastri, “The 1138-1139 and 1156-1159 Destructive Seismic Crises in Syria, South-Eastern Turkey and Northern Lebanon”, Journal of Seismolog, 8, 2004, ss. 105-127.
• Heyd, W., Yakın Doğu Ticaret Tarihi, (Çev. Enver Ziya Karal), TTK. Yayınları, Ankara 1975.
• Hill, Sir George, A History Of Cyprus, I, Cambridge University Press, London 1940.
• I. ve II. Haçlı Seferleri Vakayinamesi, (İng. Çev. A. S. Tritton, Türkçe Çev. Vedii İlmen), Yaba Yayınları, İstanbul 2005.
• “The First and Second Crusades From an Anonymous Syriac Chronicle”, (Trans. A.S. Tritton-H. A. R. Gibb), Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and İreland, 1, 1933, ss. 69-101.
• İbn Kalânisî, Şam Tarihine Zeyl, (Çev. Onur Özatağ), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• İbn Kesîr, El-Bidaye ve’n-Nihaye Büyük İslâm Tarihi, C. XII, (Çev. Mehmet Keskin), Çağrı Yayınları, İstanbul 1995.
• İbni Cübeyr, Endülüsten Kutsal Topraklara, (Çev. İsmail Güler), Selenge Yayınları, İstanbul 2008.
• İbnü’l-Esîr, İslâm Tarihi el-Kâmil fi’t-Târih, C. 8, 9, 10, (Terc. Ahmet Ağırakça-Beşir Eryarsoy-Zülfikar Tüccar-Abdülkerim Özaydın-Yunus Apaydın-Abdullah Köşe), Ocak Yayıncılık, İstanbul 2016.
• Jean de Joinville, Bir Haçlının Hatıraları, (Çev. Cüneyt Kanat), Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2016.
• Karaca, Sevtap Gölgesiz, Kudüs Haçlı Krallığı Siyasi Tarihi 1099-1187, TTK. Yayınları, Ankara 2022.
• Karakaya, Ebru, “Kıbrıs”, İslâm Ansiklopedisi, C. 25, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2002, ss. 382-392.
• Karaman, Fikret, “Tevekkül, Kader Bağlamında Deprem ve Sorumluluk Bilinci”, Diyanet İlim Dergisi, S. 56, 2020, ss. 903-936.
• Kaya, Selim-Rahime Kıyılı, “Antakya’da Ortaçağ’da Meydana Gelen Doğal Âfet ve Salgın Hastalıklara Bir Bakış”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 6, S. 12, 2009, ss. 403-418.
• Kesik, Muharrem, “Maraş Depremi (1114)”, Tarih Dergisi, S. 42, 2005, ss. 43-46.
• _____, “XII. Yüzyılın İlk Yarısında Anadolu’da Meydana Gelen Doğal Âfetler ve Depremler”, Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal Âfetler ve Deprem Semineri, 22-23 Mayıs 2000, Bildiriler, İstanbul 2002, ss. 29-40.
• Kula, Naci, “Deprem ve Dini Başa Çıkma”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 1, 2002, ss. 234-255.
• Küçüksipahioğlu, Birsel, Trablus Haçlı Kontluğu Tarihi, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2007.
• Nâsır-ı Hüsrev, Sefernâme, (Çev. A. Naci Tokmak), Demavend Yayınları, İstanbul 2020.
• Nicolle, David, The Fourth Crusade 1202-04, The Betrayal of Byzantium, Osprey Publishing Midland House, Oxford 2011.
• Olympios, Michalis, “Rummaging Through Ruins: Architecture in Limassol in the Lusignan and Venetian Periods”, Lemessos: A History of Limassol in Cyprus from Antiquity to the Ottoman Conquest, (Ed. Angel Nicolaou Konnari-Chris Schabel), Cambridge Scholars Publishing, Cambridge 2015, ss. 362-501.
• Papadopoulos, Gerassimos A.-Antonia Papageorgiou, “Lake Earthquakes and Tsunamis in the Mediterranean and its Connected Seas”, Marine Geology, 354, 2014, ss. 81-109.
• Petre, James, Crusader Castles of Cyprus The Fortifications of Cyprus Under The Lusignan: 1191-1489, Thesis Submitted For The Degree of Doctor of Philosphy School of History and Archeology, University of Cardiff, 2010.
• Rosser, John, “Excavations at Saranda Kolones, Paphos, Cyprus, 1981-1983”, Dumbarton Oaks Papers, 39, 1985, ss. 81-97.
• Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, C. II, (Çev. Fikret Işıltan), TTK. Yayınları, Ankara 2008.
• Sanders, Guy D. R., “William Of Moerbeke’s Church at Merbaka the Use of Ancient Spolia to Make Personal and Political Statements”, Hesperia: The Journal of The American School of Classical Studies at Athens, 84/3, 2015, ss. 583-626.
• Sıbt İbnu’l-Cevzî, Mir’âtüz’z-Zamân Fî Târîhi’l-Âyân, (Terc. Ali Sevim), TTK. Yayınları, Ankara 2011.
• Strabon, Geographika Antik Anadolu Coğrafyası Kitap XII-XIII-XIV, (Çev. Adnan Pekman), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2000.
• Subaşı, Ömer, “XI. Yüzyılda Anadolu’da Meydana Gelen Doğal Afetler”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 54, 2015, ss. 505-535.
• Sür, Özdoğan, “Türkiye’nin Deprem Bölgeleri”, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Dergisi, S. 2, 1993, ss. 53-68.
• Süryanî Patrik Mihail’in Vakainamesi II. Kısım (1042-1195), (Çev. Hrand D. Andreasyan), TTK. Kütüphanesi, İstanbul 1944.
• Şeşen, Ramazan, Salâhaddîn Eyyûbî ve Devleti, Çağ Yayınları, İstanbul 1987.
• Şihabeddin b. Fazlullah el-Ömerî, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım Mes’aliku’l Ebsâr, (Çev. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul 2014.
• Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmaîl el-Makdisî Ebû Şâme, Kitâbü'r-Ravzateyn fî Ahbâri'd-Devleteyn, C. I, Mısır/Kahire 1287.
• Turan, Abdulkadir, “Nûreddin Mahmud Zengî’nin Faaliyetlerinin Şekillenmesinde Depremlerin Etkisi”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, C. III, S. 6, 2017, ss. 1-34.
• _____, Nûreddin Mahmud Zengî ve Devri, Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2018.
• Turan, Şerafeddin, Türkiye-İtalya İlişkileri I, Selçuklular’dan Bizans’ın Sona Erişine, TTK. Yayınları, Ankara 2020.
• Uçar, Gülnur, The Crusader Castles Of Cyprus And Their Place Within The Crusading History, A Thesis Submitted to The Graduate School of Social Sciences of Middle East Technical University, Ankara 2004.
• Ulutaş, Ergin, “The May 11 Paphos, Cyprus, Earthquake: İmplications for Stress Regime and Tsunami Modelling fort he Eastern Mediterranean Shorelines”, Arabian Journal of Geosciences, 13, 2020, ss. 1-13.
• Unat, Yavuz, “Zelzele”, İslâm Ansiklopedisi, C. 44, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2013, ss. 231-233.
• Urfalı Mateos Vekayi-namesi (952-1136) ve Papaz Grigor Zeyli (1136-1162), (Çev. Hrand D. Andreasyan, Not. Edouard Dulaurer-Halil Yınanç), TTK. Yayınları, Ankara 2000.
• Ünal, Banu, Orta Çağ’da Kıbrıs’ın Siyasi, Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Yapısı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat 2017.
• Weyl Carr, Annemarie, “Dumbarton Oaks and the Legacy Byzantine Cyprus”, Near Eastern Archaeology, 1/2, 2008, ss. 95-103.
• Wilbrand von Oldenburg, Filistin ve Küçük Asya’ya Seyahat, (Çev. Mehmet Ersan), İrfan Eğitim ve Kültür Merkezi Yayınları, İzmir 2000.
• Willermus Tyrensis’in Haçlı Kroniği II, Kudüs’ün Zaptından Urfa’nın Fethine (1099-1143), (Çev. Ergin Ayan), Gece Kitaplığı Yayınları, Ankara 2018.
• Yiğit, İsmail, “Memlûkler”, İslâm Ansiklopedisi, C. 29, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2004, ss. 90-97.
• Yinanç, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri I, (Yay. Haz. Refet Yinanç), TTK. Yayınları, Ankara 2013.
• Yolsal, Seda, Girit-Kıbrıs Yayları ve Ölü Deniz Fay Zonu Çevresinde Oluşan Depremlerin Kaynak Mekanizması Parametreleri Kayma Dağılımları ve Tarihsel Simülasyonları, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2008.
• http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/deprem-bilgileri/tarihsel-depremler/ Erişim Tarihi: 05.03.2023.