The Conquest of Antalya by Izz al-Din Kai-Ka'us I, the Sultan of the Seljuqs of Türkiye, and his Fathnames

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 595 - 613, 26.12.2024

Mahmut Demir

https://doi.org/10.48120/oad.1509376

Öz

The city of Antalya, which has a very deep-rooted historical past, has been one of the most important Mediterranean port city of Anatolia throughout the Antiquity and the Medieval Age and has been under the sovereignty of many rulers of different nations. During the Medieval Age, it became one of the most strategic targets of the Seljuqs of Türkiye due to its geopolitical and especially economic importance. On 5 March 1207, Antalya was conquered for the first time by Sultan Ghiyath-al-Din Kaykhusraw I. However, four years after conquering the city, Sultan Ghiyath-al-Din Kaykhusraw I died and the Seljuqs of Türkiye rule over the city was interrupted. Because following a sudden revolt during the reign of Izz al-Din Kai-Ka’us I, the successor of the deceased sultan, the Seljuqs lost control of Antalya. Sultan Izz al-Din Kai-Ka’us I, aware of the strategic importance of Antalya for the Seljuqs, took action immediately after the revolt and reconquered the city after a month-long siege on 22 January 1216. This time the city was besieged from both land and sea, and the reconquest process was characterised by intense fighting on both sides. After the reconquest, various administrative arrangements were implemented, and some precautions were taken to prevent another revolt in the city. Apart from the Seljuqs, the process of the reconquering of Antalya was also closely followed by the famous Sufi Muhy al-Din Ibn al-'Arabî, who had dreamt of the conquest and sent the good news to Sultan Izz al-Din Kai-Ka’us I in the form of a poem. The text of this poem has been identified by us, translated into Turkish for the first time and interpreted. This poem, which heralds the conquest of the city to the Seljuqs, contains some advice for Sultan Izz al-Din Kai-Ka’us I. After the conquest of Antalya, the Seljuqs of Türkiye sent fathnâmes to the Muslim rulers of the period in accordance with Islamic traditions. Sultan Izz al-Din Kai-Ka'us I, in addition to sending copies of the fetihnâme to Muslim rulers, ordered a special Fetihnâme in the form of a unique inscription consisting of 43 pieces to be placed on the walls of Antalya.

Anahtar Kelimeler

Antalya, Izz al-Din Kai-Ka’us I, Seljuqs of Türkiye, Conquest, Fetihnâme

Türkiye Selçuklu Sultanı I. İzzeddîn Keykâvus'un Antalya’yı Fethi ve Fetihnâmeleri

Öz

Oldukça köklü bir tarihi geçmişe sahip olan Antalya şehri, Antikçağ ve Ortaçağ boyunca Anadolu'nun en önemli Akdeniz liman kentlerinden olmuş ve farklı milletlerden birçok hükümdarın egemenliği altına girmiştir. Kent Ortaçağ'daki jeopolitik ve özellikle de ekonomik önemi nedeniyle Türkiye Selçukluları’nın en stratejik hedeflerinden biri haline gelmiştir. 5 Mart 1207 tarihinde Antalya ilk kez Sultan I. Gıyâseddîn Keyhüsrev tarafından fethedilmiştir. Ancak şehrin fethinden dört yıl sonra Sultan I. Gıyâseddîn Keyhüsrev ölmüş ve kentteki Selçuklu hâkimiyeti kesintiye uğramıştır. Zira merhûm sultanın halefi I. İzzeddîn Keykâvus zamanında çıkan ani bir isyanın ardından Türkiye Selçukluları, Antalya’nın kontrolünü kaybetmişlerdir. Antalya'nın Selçuklular açısından stratejik öneminin bilincinde olan Sultan I. İzzeddîn Keykâvus, isyanın hemen ardından harekete geçmiş ve 22 Ocak 1216'da bir ay süren bir kuşatma sonunda şehri yeniden fethetmiştir. Bu sefer şehir hem karadan hem de denizden kuşatılmış, dolayısıyla fetih süreci her iki taraf için de yoğun çatışmalarla geçmiştir. Yeniden fethin ardından şehirde başka bir isyanın yaşanmaması adına çeşitli idari düzenlemeler hayata geçirilmiş ve birtakım önlemler alınmıştır. Antalya’nın yeniden fetih süreci Selçuklular dışında ünlü mutasavvıf Muhyiddîn İbnü’l-Arabî tarafından da yakından takip edilmiş, kendisi fethin gerçekleştiğini rüyasında görerek müjdesini bir şiir halinde Sultan I. İzzeddîn Keykâvus’a göndermiştir. Bu şiirin metni ilk kez bu çalışmada yayınlanmakta ve Türkçe’ye çevrilerek yorumlanmaktadır. Antalya’nın fethinden sonra Türkiye Selçukluları, dönemin Müslüman hükümdarlarına İslâmî geleneklere uygun olarak fetihnâmeler göndermişlerdir. Sultan I. İzzeddîn Keykâvus, fetihnâme nüshalarını Müslüman hükümdarlara göndermenin yanı sıra, 43 parçadan oluşan eşi benzeri olmayan kitabe şeklindeki özel bir fetihnâmenin de Antalya surlarına yerleştirilmesini emretmiştir.

Anahtar Kelimeler

Antalya, I. İzzeddîn Keykâvus, Türkiye Selçukluları, Fetih, Fetihnâme.

Teşekkür

Çalışmam hakkındaki değerli görüş ve önerilerinden ötürü Sayın Hocam Prof. Dr. Mahmud Erol Kılıç’a şükran borçluyum. Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin şiirinin çevrilmesi ve bazı hususların açıklanması konusundaki yardımlarından ötürü de kıymetli büyüğüm Abdullah Gündüz’e teşekkür ederim.

Kaynakça

• Addas, Claude. Quest for the Red Sulphur The Life of Ibn ‘Arabi. Trans. Peter Kingslay. Oxford: The Alden Press, 1993.
• Ahmed b. Lütfullah Müneccimbaşı. Câmiü’d-Düvel Selçuklular Tarihi. II. Çev. Ali Öngül. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2017.
• Aksoy, Hasan. “Fetihnâme”, İslam Ansiklopedisi, C. XII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, 470-472.
• Anonim. Selçuknâme Tarîh-i Âl-i Selçuk. Çev. Halil İbrahim Gök ve Fahrettin Coşguner. Ankara: Atıf Yayınları, 2014.
• Atik, Necmi. “Antalya İli Anadolu Selçuklu Dönemi Kayıp Taş Kitâbeleri”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi 10 (2018), 111-158.
• Baykara, Tuncer. “Yeni Bir Ülkede Yeni İnsanlar”. Erdem Türklerde Hoşgörü Özel Sayısı II (1996), 451-464.
• Bedreddîn Mahmûd el-Aynî. Ikdu’l-Cumân fî Tarihi Ehli’z-Zamân. III. Nşr. Mahmud Rezak Mahmud. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2007.
• Beyazal, Meyrem. Antalya ve Çevresinde Bulunan Selçuklu, Beylikler Dönemi Yapı Kitabeleri Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü, Antalya 2019.
• Bozkurtoğlu-Özcan, Özge. Lusignanlar Döneminde Kıbrıs-Antalya İlişkileri (1192-1489), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü, Antalya 2017.
• Cahen, Claude. Osmanlılardan Önce Anadolu. Çev. Erol Üyepazarcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2002.
• Cemâleddîn Muhammed b. Sâlim İbn Vâsıl. Müferricü’l-Kurûb fî Ahbâri Beni Eyyûb. III. Nşr. Cemâleddîn Eş-Şeyyâl. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Vesâikü’l-Kavmiyye, 1957.
• Cenabî Mustafa Efendi. El-‘Aylemü’z-Zahir Fî Ahvali’l-Eva’il Ve’l-Evahir Adlı Eserinin Türkiye Selçukluları İle İlgili Kısmının Tenkidli Metin Neşri. Haz. Muharrem Kesik. İstanbul: Selenge Yayınları, 2023.
• Demir, Mahmut. “Antalya’nın Türkiye Selçukluları Tarafından Fethi”. Cedrus VI (2018), 555-571.
• Demir, Mahmut. “I. İzzeddîn Keykâvus’un Sinop’u Fethi ve Fethin Selçuklu Kitabelerine Yansımaları”. Uluslararası Geçmişten Günümüze Sinop’ta Türk-İslâm Kültürü Sempozyumu Bildirileri, I. Ed. Cüneyt Aydın, Emrah Dindi ve Doğan Fırıncı, 193-208. Sinop: Sinop Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Demir, Mahmut. 13. Yüzyıl Doğu Akdenizi'nin (Antalya-Alanya-Misis-Tarsus-Anazarba-Lazkiye-Süveydiye) Siyasi, Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü, Antalya 2017.
• Duggan, Terrance Michael Patrick. “XIII. ve XIV. Yüzyıllarda Antalya Limanı”. Antalya’nın Denizcilik ve Deniz Ticareti Tarihi. Ed. Fatma Şimşek, 157-179. İstanbul: Zero Books, 2022.
• Ebi Bekr b. Abdullah b. Aybek b. Ed-Devâdârî. Kenzü’d-Dürer ve Câmiü’l-Gurer. VII. Nşr. Said Abdülfettâh Âşûr. Kahire: Matbaatü’l-İsa el-Babâî el-Halebî ve Şurekâihi, 1972.
• Ebû Şâme el-Makdisî. Ez-zeyl ale’r-Ravzateyn. V. Nşr. İbrahim Şemseddîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Ebu’l-Fidâ İbn Kesîr. Büyük İslam Tarihi. XIII. Çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1994.
• El-Hâfız el-müverrih Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-Zehebî. Tarihü’l-İslâm Vefiyyetü’l-Meşâhir ve’l-A’lâm. XIII. Nşr. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. Beyrut: Dârü’l-Kitâbü’l-Arabî, 1998.
• Enverî, Hasan. Istılahât-ı Divânî Devre-i Gaznevî u Selçûkî. Tahran: İntişârât-ı Kitabhâne-i Tahûrî, 1355.
• Er, Harun. “Türk İslam Geleneğinde Fetihnameler”. Diyanet İlmi Dergi XLVIII/2 (2012), 93-107.
• Erten, Süleyman Fikri. Antalya Tarihi. İstanbul: Tan Matbaası, 1940.
• Göksu, Erkan. Türkiye Selçuklularında Ordu. Ankara: TTK Yayınları, 2010.
• Gregory Ebu’l-Ferec İbnü’l-İbrî. Ebu’l-Ferec Tarihi. II. Çev. Ömer Rıza Doğrul. Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Gregory Ebu’l-Ferec İbnü’l-İbrî. Tarihü’z-Zaman. Nşr. El-Ebu İshâk Ermele. Beyrut: Dâri’l-Maşrık, 1986.
• Gürbüz, Meryem, “Fetihnâmeler Tarihçiye Ne Söyler? Hârezmşahlar (1097-1231) Devrine Ait Fetihnâmeler Üzerine Mukayeseli Bir İnceleme”. Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 8/2 (2023), 1590-1618.
• Hacıgökmen, Mehmet Ali. “Türkiye Selçuklu Sultanlarının Kitabelerde Geçen Bazı Unvanları ve Bunların Selçuklu Siyasetine Yansımaları”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 31 (2012), 173-190.
• Hüseyin b. Muhammed b. Ali el-Caferî er-Rugadî İbn Bîbî. Anadolu Selçukî Devleti Tarihi. Çev. M. Nuri Gencosman. Ankara: Uzluk Basımevi, 1941.
• Hüseyin b. Muhammed b. Ali el-Caferî er-Rugadî İbn Bîbî. El-Evâmirü’l-Alâiyye fi’l-Umûri’l-Alâiyye Tıpkıbasım. Nşr. Adnan S. Erzi. Ankara: TTK Yayınları, 1956.
• Hüseyin b. Muhammed b. Ali el-Caferî er-Rugadî İbn Bîbî. El-Evâmirü’l-Alâiyye fi’l-Umûri’l-Alâiyye. I. Çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• İzzeddîn İbnü’l-Esîr. El-Kâmil fi’t-Tarih. XII. Çev. Ahmet Ağırakça ve Abdülkerim Özaydın. İstanbul: Bahar Yayınları, 1987.
• Kaya, Selim. I. Gıyâseddin Keyhüsrev ve II. Süleymanşah Dönemi Selçuklu Tarihi (1192-1211). Ankara: TTK Yayınları, 2006.
• Kesik, Muharrem. “Antalya’ya Yapılan İlk Akınlar ve Şehrin Selçuklu Hâkimiyeti Altına Girmesi”. Son Bin Yılda Antalya Sempozyumu Bildirileri 18-19 Aralık 2003, Yay. Haz. Necdet Ekinci ve Hatice Akın, 1-8. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Yayınları, 2006.
• Kesik, Muharrem. “I. Gıyâseddîn Keyhüsrev ve I. İzzeddîn Keykâvus Dönemlerinde Antalya ve Selçuklu Denizciliği (1207-1220)”. Antalya’nın Denizcilik ve Deniz Ticareti Tarihi, Ed. Fatma Şimşek, 125-139. İstanbul: Zero Books, 2022.
• Kesik, Muharrem. Selçuklu Müesseseleri ve Medeniyeti. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2021.
• Kılıç, Mahmud Erol. “İbnu’l-Arabi’nin I. İzzeddin Keykavus’a Yazdığı Mektubun Işığında Dönemin Dini ve Siyasi Tarihine Bakış”. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri, II. Ed. Osman Eravşar, 11-28. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 2001.
• Koca, Salim. “Sultan I. İzzeddin Keykâvus ile Melik Alâeddin Keykubad Arasında Geçen Otorite Mücadelesi”. Belleten LIV/211 (1990), 935-944.
• Koca, Salim. “Türkiye Selçuklu Sultanı I. İzzeddin Keykâvus'un Aldığı ve Kullandığı Hâkimiyet Sembolleri”. Belleten LIX/224 (1995), 55-74.
• Koca, Salim. Sultan I. İzzeddin Keykâvus (1211-1220). Ankara: TTK Yayınları, 1997.
• Les Gestes Des Chiprois Recueil de Chroniques Françaises. Nşr. Gaston Raynaud. Genevre: Société de l’Orient Latin, 1887.
• Levis, Geoffrey L. “Fathnâme”, Encyclopaedia of Islam (New Edition), Vol. II, Brill Publishing, Leiden 1991, 839-840.
• Muhyiddîn İbnü’l-Arabî, El-Fütuhâtü’l-Mekkiyye. VIII. Nşr. Ahmed Şemseddîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Muhyiddîn İbnü’l-Arabî, Muhâdaratü’l-Ebrâr ve Müsâmeretü’l-Ahyâr fî’l-Edebiyât ve’n-Nevâdir ve’l-Ahbâr. I-II. Nşr. Mustafa es-Seyyid Ahmed Tâc ve İbrahim Tâc. Kahire: El-Matbaati’s-Saâde, 1906.
• Nâsıreddîn Muhammed b. Abdurrahîm İbnü’l-Furât. Tarih-i İbnü’l-Furât. V/I. Nşr. Hasan Muhammed Eş-Şumâa. Beyrut: Matbaati’l-Emîri’l-Kâniyye, 1970.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Türkiye Selçukluları ve İslâm: Genel Bir Bakış”. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Sosyal ve Siyasal Hayat, I. Ed. Ahmet Yaşar Ocak, 443-457. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2006.
• Öngül, Ali. Anadolu Selçukluları. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2017.
• Redford, Scott ve Leiser, Gary. Taşa Yazılan Zafer Antalya İçkale Surlarındaki Selçuklu Fetihnâmesi. Çev. İnci Türkoğlu. Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2008.
• Redford, Scott. “Selçuklu Döneminde Anadolu’da Sözler, Kitaplar, Yapılar”. Osmanlı Dünyasında Kimlik ve Kimlik Oluşumu. Çev. Zeynep Nevin Yelçe. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2012, 11-22.
• Redford, Scott. İktidar İmgeleri: Sinop İçkalesindeki 1215 Tarihli Selçuklu Yazıtlar. Çev. Barış Cezar. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Sümer, Faruk. “Keykâvus I”, İslam Ansiklopedisi, C. XXV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2022, 352-353.
• Takiyüddin Ebi’l-Abbâs Ahmed b. Ali b. Abdülkadir el-Ubeydî el-Makrîzî. Es-Sülûk li Marifeti Düveli’l-Mülûk. I. Nşr. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Tevhid, Ahmed. “Antalya Surları Kitabeleri”, Türk Tarih Encümeni Mecmuası IX/86 (1341), 165-176.
• Turan, Osman. “Selçuk Devri Vakfiyeleri I. Şemseddin Altun-Aba Vakfiyyesi ve Hayatı”, Belleten XI/42 (1947), 197-251.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu, 1971.
• Turan, Osman. “Keykâvus I”, İslam Ansiklopedisi, C. VI, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Eskişehir 1978, 631-642.
• Turan, Osman. Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar Metin, Tercüme ve Araştırmalar. Ankara: TTK Yayınları, 1988.
• Turan, Osman. Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi Türk Dünya Nizâmının Millî, İslâmî ve İnsanî Esaslar. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2008.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1984.
• Vryonis, Speros J. Küçük Asya’da Orta Çağ Helenizminin Çöküşü ve 11. Yüzyıldan Başlayarak 15. Yüzyıla Kadar İslâmlaşma. Çev. İdem Erman. İstanbul: Kalkedon Yayınları, 2020.
• Yazıcızâde Ali. Tevârîh-i Âl-i Selçuk Oğuznâme-Selçuklu Tarihi. Nşr. Abdullah Bakır İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2017.
• Yılmaz, Leyla ve Tuzcu, Kemal. Antalya’da Türk Dönemi Kitabeleri. Haarlem: Sota Vakfı Yayınları, 2010.
• Yinanç, Mükrimin Halil. Türkiye Tarihi Selçuklular Devri II. Yay. Haz. Refet Yinanç. Ankara: TTK Yayınları, 2014.