Antik Çağ’da Phokaia Ekonomisi

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 1, 77 - 98, 22.03.2022

Sabri Arıcı

https://doi.org/10.33469/oannes.1023421

Öz

“Antik Çağ’da Phokaia Ekonomisi” adlı çalışma, mevcut arkeolojik verilerin yanı sıra antik ve modern kaynaklar ışığında hazırlanmıştır. Bu çalışmanın amacı, Phokaia’nın (Foça) ticari ve ekonomik yapısındaki gelişmeleri kronolojik olarak tespit etmek ve bu kentin antik dünyadaki yerini belirleyebilmektir. On iki Ion kentinden biri olan Phokaia’nın (Foça) geçmişi Tunç Çağı’na kadar inmektedir. Arkaik Dönem’de Ionia’nın en önemli kentlerinden biri olmuştur. Kent sahip olduğu korunaklı iki limanıyla ve denizcilik bilgileri sayesinde, kolonizasyon hareketleri içinde çok etkin rol almıştır. Batı Akdeniz’e ve Karadeniz’e kadar giderek ticaret yapmışlardır. Phokaia, deniz ticareti yanında, bazı dönemlerde, Kral Yolu’nun başlangıcı olan Sardeis’e bağlı bir tali yolla kara ticaretinde de etkin olmuştur. Phokaialılar, Batı Akdeniz’e ve Karadeniz’e kadar giderek ticaret yapmışlardır.
Aşağıda açıklanacağı üzere, Phokaia özel bir konuma, birçok yer üstü ve yeraltı kaynaklarına sahiptir. Kent, zengin tarımsal ürünlerinin yanında, deniz ürünleri konusunda da adından söz ettirmiştir. Ancak kent, MÖ 546 yılında Persler’in, MÖ 330 yılında da Makedonlar’ın eline geçmesinden sonra, bu güçlere vergi vermeye başlamıştır. Devamında, önce siyasi istikrarsızlıklar, sonra da Pergamon ve Smyrna’nın bölgede güçlenmesi nedeniyle, kentin ekonomisi daha da zayıflamıştır. Bu yüzden Phokaia, zamanla, sıradan bir kent konumuna gerilemiştir.

Anahtar Kelimeler

Phokaia, Liman, Kolonizasyon, Kara Ticareti, Yer Üstü Kaynaklar, Yeraltı Kaynaklar

The Phocaean Economy in Ancient Age

Öz

This study called “The Economy of Phocaea in the Ancient Age” was prepared in the light of current archaeological data, ancient and modern sources. The purpose of this study is to reveal the place of Phokaia in the ancient world together with the reasons of trade and economy appeared in the historical process. Phocaea (Foça), one of the twelve Ionian cities, dates back to the Bronze Age. It was one of the most important cities of Ionia in the Archaic Period. The city played a very active role in the colonization movements with its two sheltered ports and thanks to maritime information. In this way, they went to trade to the Western Mediterranean and the Black Sea. Also, Phocaea has been active in land trade in some periods with a secondary road attached to Sardeis, the beginning of the King's Road, in addition to maritime trade.
As will be explained below, it has a special private location, many aboveground and underground resources. Phocaea also made a name by seafood, in addition to rich agricultural products. However, after the city fell into the hands of the Persians in 546 BC and the Macedonians in 330 BC, it started to pay taxes to these powers. Subsequently, the economy of the city weakened further, first due to political misfortunes, and then with the strengthening of Pergamon and Smyrna in the region. Therefore, Phokaia has become an ordinary city in the region over time.

Anahtar Kelimeler

Phocaea, Port, Colonisation, Land Trade, Phocaea, Port, Colonisation, Land Trade, Above Ground Resources, Underground Resources

Kaynakça

• Arr. Arrianos. Aleksandrou Anabasis. Tr. P. A. Brunt, vols. I-II. Cambridge Mass.-London 1976-1983, Loeb Classical Library.
• Diod. Diodorus Sicilus. Diodorus Siculus. Diodorus of Sicily in Twelve Volumes, Volumes IV-VIII, with an English Translation by C. H. Oldfather. Cambridge, Mass.: Harvard University Press; London: William Heinemann, Ltd. 1989.
• Dukas Dukas. Bizans Tarihi, Çev. VL. Mirmiroğlu, İstanbul’un Fethi Derneği, İstanbul.
• Hdt. Herodotos, Herodotos Tarihi, Çev. M. Ökmen, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2002
• Liv. Titus Livius, History of Rome, Çev. B. O. Foster, Harvard University Press, Cambridge, 1919-1959.
• Pau. (= Pausanias, Periegesis tes Hellados) Pausanias Description of Greece. Volumes I-IV, with an English Translation by W. H. S. Jones - H. A. Ormerod. Cambridge, Mass.: Harvard University Press; London: William Heinemann, Ltd. 1918.
• Str. (= Strabon, Geographika) The Geography of Strabo, Volumes I-VIII, with an English Translation by H. L. Jones. Cambridge, Mass.: Harvard University Press; London: William Heinemann, Ltd. 1924.
• ADIGÜZEL, G. – YILMAZ-KOLANCI, B., 2017. “Antikçağda Statünün Rengi: Mor”, Cedrus, 5, ss. 261-285.
• AKURGAL, E., 1956a. “Foça Kazıları ve Kyme Sondajları”, Anatolia, 1, ss. 33-40.
• AKURGAL, E., 1956b. “Foça Kazıları ve Kyme Sondajları-Les fouilles de Phocée et les sondages de Kymé”, TAD, 6/1, ss. 13-24.
• AKURGAL, E., 1962. “The early period and the golden age of Ionia”, AJA, 66/4, ss. 369-387.
• AKURGAL, E., 1993. Ege ve İzmir, Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı, İstanbul.
• AKURGAL, E., 1995. “La Grèce de L’Est, Berceau de la Civilisation Occidentale”, Phocée et La Fondation de Marseille, Musee de Marseille Publication, Marseille, ss. 30-45.
• AKURGAL, E., 2000. Anadolu Uygarlıkları, Net Yayınları, İstanbul.
• ARICI, S., 2018. “Hellenistik Dönem’de Phokaia”, Uluslararası Aliağa ve Çevresi -Aiolis Bölgesi - Arkeoloji ve Disiplinler Arası Araştırmalar Sempozyumu-Bildirileri 27-28 Eylül 2018, Edt.: M. Çekilmez, Aliağa Kitaplığı, Aliağa, ss. 315-332.
• ARIKAN, Z., 2017. Phokaia II- Tarihsel Süreç İçinde Foça Şap Ticaretinden Tuz Ticaretine, Ege Yayınları, İstanbul.
• BAGNALL, R. S. – DEROW, P., 2004. “Political History”, The Hellenistic Period: Historical Sources in Translation, Ed.: R. S. Bagnall – P. D., Oxford, Blackwell, ss. 1-110.
• BOARDMAN, J., 1980. The Greeks Overseas Their Early Colonies and Trade, Thames and Hudson Ltd, London.
• BOARDMAN, J., 2006. “Egypt”, The Colonization an Account of Greek Colonies and Other Settlements Overseas, Ed.: G. R. Tsetskhladze, Mnemosyne Supp. 193/I, Leiden, ss.524-535.
• BODENSTEDT, F., 1976. Phokäisches Elektron-Geld von 600-326 v. Chr., Verlag Phillip von Zabern in Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Mainz am Rhein.
• BOSWORTD, A. B., 2005. Büyük İskender’in Yaşamı ve Fetihleri: Fetih ve İmparatorluk, Selenge Yayınları, Ankara.
• BOYANA, H., 2006. “Vergi Listelerine Göre Attika-Delos Deniz Birliği ve Ionia ile İlişkileri”, TİD, Cilt: XXI, Sayı: I, ss. 19-48.
• BRAUN, T. F. R. G.,1982. “The Greeks in Egypt”, CAH, III/3, Ed.: J. Boardman - N. G. L. Hammond, Cambridge University Press, Cambridge, ss. 32-56.
• BURKE, E. M., 1992. “The Economy of Athens in the Classical Era: Some Adjustments to the Primitivist Model”, TAPA, 122, ss. 199-216.
• BURN, A. R., 1929. “So-called Trade Leagues in Early Greek History and Lelantine War”, JHS, 49, 14-37.
• CAHILL, N., 1988. “Taş Kule: A Persian-Period Tomb Near Phokaia”, AJA, 92, ss. 481-501.
• CİVELEK, A., 2004. “Phokaia Hellenistik Dönem Kalıp Yapımı Kaseleri”, Olba, 9, ss. 123-136.
• CİVELEK, A., 2006. “Phokaia 2004: Hellenistik Dönem Seramiği Üzerine Gözlemler”, Olba, 13, ss. 179-198.
• COOK, J. M., 1982. “The Eastern Greeks”, CAH, III/3, Ed.: J. Boardman - N. G. L. Hammond, Cambridge University Press, Cambridge, ss.196-221.
• COOK, R. M., 1946. “Ionia and Greece in the Eighth and Seventh Centuries BC”, JHS, 66, ss. 227-237.
• DARKOT, B. – TUNCEL, M., 1995. Ege Bölgesi Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• DOĞAN, K., 2013. Phokaia Siyah Firnisli Seramikler, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• DOĞER, E., 1998. Menemen Tarihi, Sergi Yayınevi, İzmir.
• DOĞER, E., 2006. İzmir’in Smyrna’sı Paleolitik Çağ’dan Türk Fethine Kadar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• DOĞER, E. – GEZGİN, İ., 1998. “Arkaik ve Klasik Dönemde Smyrna'nın Dış Savunması Üzerine Gözlemler”, II. Uluslararası İzmir Sempozyumu Nisan 1998, Ed.: N. Ülker, Ege Üniversitesi İzmir Araştırma ve Uygulama Merkezi, İzmir, ss. 5-30.
• DÖLEN, E., 1992. Tekstil Tarihi, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• ÉTIENNE, R., 1970. “A propos du Garum Sociorum”, Latomus, 29, ss. 297–313.
• FAROQHI, S., 1979. “Alum Production and Alum Trade in the Ottoman Empire (about 1560-1830)”, Wiener Zeitschrift far die Kunde des Morgenlandes, 71, ss. 153-175.
• FIRAT, M., 2011. Phokaia Geç Roma Dönemi Mutfak Kapları, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir
• FIRAT, M., 2012. “Phokaia Roma Dönemi Mutfak Kapları: Güveç Formu”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, ss. 153-166.
• FIRAT, M., 2013. “Phokaia Seramik Çöplüğü Alanı'ndan Ele Geçen Amphoralar”, MAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8, ss. 69-85.
• FIRAT, M., 2015. “Seramik Çöplüğü Alanı Verileri Doğrultusunda Phokaia Kırmızı Astarlı Kapları”, Prof. Dr. Ömer Özyiğit’e Armağan/Studies in Honour of Ömer Özyiğit, Ed.: E. Okan - C. Atila, Ege Yayınları, İstanbul, ss. 161-178.
• FIRAT, M., 2019. “Phokaia Mozaikler Alanında Geçen Roma Dönemi Amphoraları”, Seramik Araştırmaları Dergisi, 1, ss. 30-53.
• GRAF, F., 1985. Nordionische Kulte, Religiongeschichtliche und epigraphische Untersuchungen zu der Kulten von Chios, Eryhtrai, Klazomenai und Phokaia, Cambridge University Press, Rome.
• GRAHAM, A. J., 1982. “The Western Greeks”, CAH, III/3, Ed.: J. Boardman - N. G. L. Hammond, Cambridge University Press, Cambridge, ss. 163-195.
• GREAVES, A. M., 2010. The Land of Ionia: Society and Economy in The Archaic Period, Wiley-Blackwell Press, Malden.
• HAYES, J. W., 1972. Late Roman Pottery, British School at Rome, Roma.
• HAYES, J. W., 2008. The Athenian Agora: Roman Pottery Fine - Ware Imports, vol. 32, New Jersey.
• HEAD, B. V., 1964. A Catalogue of the Greek Coins in the British Museum: Catalogue of Greek Coins of Ionia, ‎Arnaldo Forni-Editore, Bologna.
• IMHOOF-BLUMER, F., 1974. “Phokaia”, Kleinasiatische Münzen, Hildesheim: G. Olms, ss. 91-93.
• KOÇMAN, A., 1997. “Foça’nın Kentsel Varlığında, Doğal Çevre Unsurlarının Etkileri”, Geçmişten Günümüze Foça Uluslararası Sempozyum, Foça Belediyesi Yayınevi, İzmir, ss. 107-114.
• KURLANSKY, M., 2003. Tuz İnsanlığın Tuzlu Tarihi. Çev. A. Çakıroğlu, Aykırı Yayınları, İstanbul.
• LANGLOTZ, E., 1966. Die kulturelle und künstlerische Hellenisierung der Küsten des Mittelmeers durch die Stadt Phokaia, Vs Verlag für Sozialwissenschaften, Köln und Opladen.
• MACCABE, D. F. – Hilton, A., 1989. Phokaia Inscriptions, Texts and List, The Institue for Advenced Study, Princeton.
• MAGIE, D., 2003. Anadolu’da Romalılar: Batı Anadolu Kent Devletleri 3. Çev. N. Başgelen - Ö. Çapar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• MAGIE, D., 2007. Anadolu’da Romalılar: M.Ö. III. ve II. Yüzyıllarda Batı Anadolu 4, Çev. N. Başgelen - Ö. Çapar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• MALAY, H. 1983. “Batı Anadolu’nun Antik Çağdaki Ekonomik Durumu”, Sanat Tarihi Dergisi, 2/2, 50-61.
• MILLER, W., 1921. “The Zaccaria of Phoceae and Chios (1275-1329)”, Essays on The Latin Orient, Cambridge University Press, ss. 283-298.
• MOREL, J. P., 2006. “Phocaean Colonisation”, Greek Colonisation an Account Of Greek Colonies and Other Settlements Overseas Vol. 1, Ed.: G. R. Tsetskhladze, Mnemosyne, Supplements 193/1, Brill, Leiden, ss. 358-428.
• MÖLLER, A., 2000. Naukratis, Trade in Archaic Greece, Oxford University Press, Oxford.
• MUSCARELLA, O. W., 1988. Bronze and Iron: Ancient Near Eastern artifacts in the Metropolitan Museum of Art, The Metropolitan Museum of Art, Newyork.
• OKAN, E., 2011a. “Foça Açıklarında Ele Geçen Bir Grup Lesbos Amphorası”, Arkeoloji Dergisi (İsmail Fazlıoğlu Memorial),16, ss. 93-100.
• OKAN, E., 2011b. Phokaia Arkaik Dönem Ticari Amphoraları, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• OKAN, E.,2014. “Phokaia’da Ele Geçen Etrüsk Ticari Amphoralar”, Cedrus, 2, ss. 27-40.
• OKAN, E. – ATİLLA, C., 2015. “Phokaia Maltepe Tümülüsü Dolgusundan Ele Geçen Mühürlü Amphora Kulpları”, Prof. Dr. Ömer Özyiğit’e Armağan/Studies in Honour of Ömer Özyiğit, Ed. E. Okan- C. Atila, Ege Yayınları, İstanbul, ss. 317-330.
• OKAN, E. – ATİLLA, C. – AKYOL, A. A., 2015. “The Production of Chios-Style Amphorae at a Ceramic Workshop in Phocaea (Foça)”, Mediterranean Archaeology and Archaeometry, vol. 15/3, ss. 259-276.
• OKAN, E. – ATİLLA, C. – AKYOL, A. A., 2018. “The Greco-Italic Amphora Found On Maltepe Tumulus in Phocaea”, Olba, 26, ss. 177-214.
• OKAN, E. – FIRAT, M. – BAYDAN, C., 2018. “Foça Çanak Koyu Sualtı Araştırmaları: İlk Bulgular”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 45, ss. 166-185.
• ÖZYİĞİT, Ö., 1991. “1989 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları”, KST, 12/1, ss.127-154.
• ÖZYİĞİT, Ö., 1997. “1995 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları” KST, 18/2, ss. 1-26.
• ÖZYİĞİT, S., 1998a. Foça-Phokaia, Arkadaş Matbaa, İzmir.
• ÖZYİĞİT, Ö., 1998b. “1996 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları” KST, 19/1, ss. 763-793.
• ÖZYİĞİT, Ö., 2001. “Phokaia Kazı çalışmaları”, KST, 22/2, ss. 1-14.
• ÖZYİĞİT, Ö., 2003a. “2000-2001 Phokaia Kazı çalışmaları” KST, 24/2, ss. 333-350.
• ÖZYİĞİT, Ö., 2003b. “Phokaia’da Akurgal’ın Kazıları ışığında Son Dönem Çalışmaları”, Anadolu/Anatolia, 25, ss. 97-107.
• ÖZYİĞİT, Ö., 2007. “2005 Yılı Phokaia Kazı çalışmaları”, KST, 28/2, ss. 341-354.
• ÖZYİĞİT, Ö., 2008. “2006 Yılı Phokaia Kazı çalışmaları”, KST, 29/2, ss. 489-512.
• ÖZYİĞİT, Ö., 2012. “Phokaia”, Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları, Ed. A. Çilingiroğlu – Z. Mercangöz – G. Polat, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir, ss. 293-312.
• PRICE, R. R., 1924. “Pottery of Naukratis”, JHS, 44/2, ss.180-222.
• ROEBUCK, C., 1959. Ionian Trade and Colonization, Monographs on Archeology and Fine Art, 9, Michigan.
• SELÇUK, T., 1998. 1992-1995 Yılları Arasında Phokaia Kazılarında Bulunmuş Amphoralar, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• SIMON, C. G., 1986. The Archaic Votive Offerings and Cults of Ionia, California University, Berkeley.
• TANRIÖVER, A., 2008. “Antiochos II., Phokaia und die Göttin Athena”, Ein numismatischer Beitrag zur Geschichte von Phokaia, Vom Euphrat bis zum Bosporus. Kleinasien in der Antike. Festschrift für Elmar Schwertheim zum 65, AMS, 65, Ed.: E. Winter, Geburtstag, ss. 681–688.
• TEK, A. T., 2002. “Antik Literatür ve yazıtlardan Örneklerle Roma Dünyasında Ölüm”, Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Anadolu Sanat Dergisi, 12, ss. 121 – 148.
• TEKİN, O., 1995. Eski Yunan Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• TEZ, Z., 2003. “Osmanlı Tekstil Üretiminde Kullanılan Doğal ve Yapay Boyarmaddeler”, Türk Teknoloji Tarihi, 1. Türk Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi Bildirileri (15-17 Kasım 2001), Ed.: E. Dölen - M. Kaçar, İstanbul, ss. 1-11.
• TOZAN, M., 2016. Roma’nın Anadolu’daki Egemenlik Politikası, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• TURAN, Ş., 2000. Türkiye - İtalya İlişkileri I Selçuklular’dan Bizans’ın Sona Erişine Kadar, Kültür ve Turizm bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• TÜRKMEN, F. – Kun, J., 2001. “İzmir İli Volkanitlerinin Doğaltaş Sektöründeki Yeri”, Türkiye III. Mermer Sempozyumu (MERSEM’2001) Bildiriler Kitabı, 3-5 Mayıs 2001/Afyon, ss. 9-15.
• UĞUZ, G., 2015. Phokaia’nın Kuzeyinde Geç Roma Dönemi Bir Terra Sigillata Atölyesi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• https://www.shorthistory.org/ancient-civilizations/mesopotamia/persian-empire/the-organization-and-economy-of-the-persian-empire/ (Alıntı tarihi: 11.12.2021)
• http://www.thehistoryofancientgreece.com/2016/07/014-colonization-and-west.html (Alıntı tarihi: 11.12.2021)
• https://www.wildwinds.com/coins/greece/ionia/phokaia/Winterthur_3102.jpg (Alıntı tarihi: 11.12.2021)
• https://www.vcoins.com/en/stores/herakles_numismatics/71/product/ionia_phokaia_el_hekte_dionysos/1317977/Default.aspx (Alıntı tarihi: 11.12.2021)