Ücretlerin bankalar aracılığıyla brüt tutar üzerinden ödenmesine yönelik değerlendirmeler ve bir senaryo önerisi

Yıl 2024, , 1717 - 1741, 26.12.2024

İbrahim Demirbilek

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1514350

Öz

Ücretler üzerinden alınan gelir vergisi ve sosyal güvenlik primleri, kamunun temel gelirleri arasında yer alır. Ülke bütçesinin %10’unu ve istihdamda olanların %90’ını kapsayan ücretlere ilişkin vergi ve primler, aynı zamanda en önemli sosyal politika araçlarındandır. Oran ve sınırlarının belirlenmesi, tahakkukunun gerçekleştirilmesinin yanı sıra bu tür kamu gelirlerine ilişkin önemli olan bir diğer husus ise bunların zamanında, tam ve doğru olarak takip ve tahsil edilebilmesidir. Ücretler üzerinden alınan vergi ve primlere dair mevcut uygulamaya göre bu tür kamu gelirlerinin tahakkuk ve tahsili, işverenlerin çalışanlara ödedikleri brüt tutarlar üzerinden kesinti yapılması ve yapılan kesintinin, yine işverenler aracılığıyla ilgili kuruma ödenmesi üzerine kuruludur. Bu kapsamda çalışmada, ücretler üzerinden yapılan vergi ve prim kesintileri ve bu kesintilerin kamuya aktarılmasına ilişkin mevcut uygulamanın yarattığı sorunlar ile bu sorunların çözümüne dair ortaya konulan senaryonun uygulanabilirliği irdelenmiştir. İşçi, işveren ve kamu yönünden belirgin sorunsal alanların oluşmasına yol açtığı anlaşılan mevcut uygulama; kamu gelirlerin takip ve tahsili, kayıt dışı istihdam, sahte sigortalılık bildirimi gibi idarenin temel sorunsal alanlarının yanı sıra yargının iş yükünün artmasına da yol açmaktadır. Kamunun finansmanına yönelik olası katkılarının da irdelendiği çalışmada, vergi ve primlerin oran ve sınırlarına yönelik değerlendirmeden ziyade mevcut kesinti ve tahsilat yöntemine ilişkin tespit ve değerlendirmeler üzerinde yoğunlaşılmıştır. Diğer yandan, çalışanların ücretleri üzerinden kamu adına yapılan kesintilerin işverene ait olduğu yanılsamasını içeren mevcut uygulama, emekten sermayeye doğru servet transferine de yol açmaktadır. Bu bağlamda çalışmada, önerilen senaryonun uygulanabilirliğinden öte mevcut yöntemin yarattığı sorunsal alanlar ile değiştirilmesine yönelik tespit ve değerlendirmeler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ücret, Ücret Kesintisi, Kesinti Sorumlusu, Ödeme Yükümlüsü, Kamu Geliri

Etik Beyan

“Ücretlerin Bankalar Aracılığıyla Brüt Tutar Üzerinden Ödenmesine Yönelik Değerlendirmeler ve Bir Senaryo Önerisi” başlıklı çalışmamın herhangi bir canlı veya canlı grubu üzerinde araştırma, gözlem, anket ve benzeri çalışma içermemesi sebebiyle etik kurul izni gerektirmeyen çalışmalar arasında yer aldığını beyan ederim.

Teşekkür

Çalışmanın gözden geçirilmesinde emeğini esirgemeyen, Sosyal Güvenlik Denetmeni Sn. Özlem Demirbilek'e teşekkürlerimi sunarım

Evaluations on Payment of Wages Based on Gross Amount Through Banks and A Proposal of Scenario

Öz

Income tax and social security premiums collected on wages are among the basic public incomes. Taxes and premiums on wages, which covers 10% of the country's budget and 90% of those in employment, are among the most important social policy's tools. In addition to determining the rates and limits and accruing them, another important issue regarding such public revenues is their timely, complete and accurate tracking and collection. According to the current practice regarding taxes and premiums collected on wages, the accrual and collection of such public revenues is based on making deductions from the gross amounts paid by employers to employees and paying the deduction to the relevant institution through the employers. In this context, the study examines the problems created by the current practice regarding tax and premium deductions on wages and the transfer of these deductions to the public, and the feasibility of the scenario put forward to solve these problems. The current practice that understood leeding to the formation of significant problematic areas for workers, employers and the public; in addition to the main problematic areas of the administration such as tracking and collecting public revenues, unregistered employment, and false insurance declarations, it also leads to an increase in the workload of the courts. In the study, which also examined possible contributions to public finance, it has been focusud on the determinations and evaluations of the current deduction and collection method rather than the evaluation of the rates and limits of taxes and premiums. On the other hand, the current practice, which includes the illusion that the deductions made on behalf of the public on the wages of employees belong to the employer, also leads to the transfer of wealth from labour to capital. In this context, the study examined the problematic areas created by the current method and the determinations and evaluations regarding its replacement, rather than the feasibility of the proposed scenario.

Anahtar Kelimeler

Wage, Wage Deduction, Deduction Responsible, Payment Obligor, Public Revenue

Kaynakça

• Adalet Bakanlığı, Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü. (t.y.). (2021). Adli istatistikler https://adlisicil.adalet.gov.tr/Resimler/SayfaDokuman/310520221416422021H%C4%B0ZMETE%C3%96ZELK%C4%B0TAP.pdf
• Aktaş, E. E., & Doğan, B. S. (2020). Emek geliri üzerindeki vergi yükünün OECD ülkeleri için değerlendirilmesi. Fiscaoeconomia, 4(2), 241-286. https://doi.org/10.25295/fsecon.2020.02.002
• Anadolu Ajansı. (30 Haziran 2024). SGK, geçen yıl 88 bin 455 kişinin sigortalılığını iptal etti. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/sgk-gecen-yil-88-bin-455-kisinin-sigortaliligini-iptal-etti/3262082
• Balcı, H., & Sapancalı, R. (2024). Avrupa Birliği’nde “yeterli asgari ücret” tartışmaları ve 2022/2041 sayılı yönergenin incelenmesi. Çalışma ve Toplum, 3(82), 827-874. https://doi.org/10.54752/ct.1504365
• Biyan, Ö., & Yılmaz, G. (2012). Ücretlerin vergilendirilmesine ilişkin karşılaştırmalı bir öneri: beyanname yükümlülüğü. Maliye Dergisi, 162, 184-218. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/10.pdf
• Bulut, M. (2023). Sosyal parafiskal yük, olgusal bağlantılar ve Türkiye’de görünümü. International Journal of Public Finance, 8(1), 23-44. https://doi.org/10.30927/ijpf.1099387
• Buyrukoğlu, S., & Kutbay, H. (2016). türkiye’de kayıtdışı istihdamın tetikleyicisi olarak vergi takozu sorunu ve maliyeti. Selçuk Üniversitesi, İİBF Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16(31), 249-273. https://doi.org/10.30976/susead.302167
• Buyrukoğlu, S., & Küpeli, E. I. (2021). Vergi takozu ve işsizlik arasındaki ilişki: Türkiye örneği. Politik Ekonomik Kuram, 5(2), 197-208. https://doi.org/10.30586/pek.1003185
• Çadırcı, B. D., & Tekdere, M. (2022). Ekonomik belirsizliğinin vergi takozu üzerindeki etkisi: seçilmiş OECD ülkeleri örneği. İstanbul İktisat Dergisi, 72, 787-822. https://doi.org/10.26650/ISTJECON2021-1125757
• Çiğdem, Y. N. (2023). Vergi takozu nedir? https://www.dia.com.tr/blog/vergi-takozu-nedir/#:~:text=Vergi%20takozu%20ya%20da%20di%C4%9Fer,art%C4%B1%C5%9F%C4%B1%20yava%C5%9Flamas%C4%B1%20durumunu%20ifade%20eder
• ÇSGB. (2024). Asgari ücretin net hesabı ve işveren maliyeti. https://www.csgb.gov.tr/asgari-ucret/
• Demirbilek, İ. (2023). Dijital ekonomik platformlarda dışsal emek kullanımı, istihdam ve sosyal koruma ilişkisi. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (BANÜSAD), 6 (CEEİK 2023 Özel Sayısı), 9-44. https://doi.org/10.38120/banusad.1367133
• Demirbilek, İ. (2024). İşgücü Piyasasında Dönüşüm ve Sosyal Koruma, Türk Metal Sendikası, TAEM Yayınları, Ankara.
• Erdut, T. (2021). Dijitalleşme ve işgücü piyasası. Karatahta İş Yazıları Dergisi, 19, 25-59. https://www.dergikaratahta.com/files/19/2.pdf
• GİB (2024a). Ücret geliri elde edenler için vergi rehberi. GİB, Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı, Şubat/2024, Yayın No: 501
• GİB (2024b). 2023 yılı faaliyet raporu. GİB, Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, Şubat/2024, Yayın No: 515 HMB, Muhasebat Genel Müdürlüğü. (t.y.). Genel Yönetim Mali İstatistikleri, https://muhasebat.hmb.gov.tr/genel-yonetim-mali-istatistikleri
• İŞKUR. (2024). İşsizlik sigortası fonu bülteni. https://media.iskur.gov.tr/89273/4_nisan-2024-bulten.pdf
• Karadeniz, O. (2022). Ücret gelirlerinde vergi. Zoom Toplantısı, Karatahta İş yazıları Dergisi, 24, 113-137. https://www.dergikaratahta.com/makale/309/ucret-gelirlerinde-vergi
• Kutbay, H., Gerede, C., & Aksoy, E. (2018). Asgari ücret üzerindeki vergi takozunun işsizliğe etkisi. Vergi Raporu, 224, 96-114. https://www.vergiraporu.com.tr/upImage/org/h%C3%BCseyin%20kutbay-cemaleddin%20gerede%20elyasa8f8776.pdf
• Mevzuat Bilgi Sistemi. (t.y.). Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik (RG; 18/11/2008). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=12605&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
• OECD. (t.y.). Tax Wedge. https://data.oecd.org/tax/tax-wedge.htm#:~:text=Definition%20of,labour%20cost%20for%20the%20employer
• Öztürk, İ., & Ozansoy, A. (2011). Ücret Gelirleri Üzerindeki Vergi Yükünün Analizi. Maliye Dergisi, 151, 197-214. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/011.pdf
• Rosiński, R. (2014). The essence and changes labor tax wedge ın selected EU countries ın years 2006-2013. https://www.researchgate.net/publication/264976771
• Sayıştay Başkanlığı. (2023). 2022 yılı Sosyal Güvenlik Kurumu denetim raporu. https://www.sayistay.gov.tr/reports/peYMqlvYd9-sosyal-guvenlik-kurumu
• SGK. (t.y.). Aylık istatistik bültenleri, mali istatistikler. https://www.sgk.gov.tr/Istatistik/Aylik/42919466-593f-4600-937d-1f95c9e252e6/
• SGK. (t.y.). Veri uygulaması. https://veri.sgk.gov.tr/
• SGK. (t.y.). Kayıtdışı İstihdam Oranı. http://eski.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/calisan/kayitdisi_istihdam/kayitdisi_istihdam_oranlari
• SGK. (t.y.). 2024-2028 stratejik Planı. https://www.sgk.gov.tr/Duyuru/Detay/2024-2028-Donemi-Stratejik-Plani-2024-02-01-04-41-20
• Susam, N., & Oktayer, N. (2007). Türkiye ekonomisinde genel bütçe vergi gelirleri içinde dolaysız ve dolaylı vergiler. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(2), 105-123. https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniiibd/issue/2692/35422
• Şenyüz, D. (2007). İşletmelerin rekabet gücü açısından istihdam üzerindeki yükler ve yeni kanunda çalışanların vergilendirilmesine getirilen değişiklikler. Sicil Dergisi, 5, 165-176. https://sicil.mess.org.tr/Media/Uploads/sicil05-165-176.pdf
• T.C. Cumhurbaşkanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2023). On ikinci kalkınma planı (2024-2028). https://onikinciplan.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/11/On-Ikinci-Kalkinma-Plani_2024-2028.pdf
• TÜİK. (23 Mart 2023). Temel işgücü göstergeleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-2022-49390#:~:text=%C4%B0%C5%9Fsizlik%20oran%C4%B1%20erkeklerde%20%258%2C9,13%2C4%20olarak%20tahmin%20edildi.&text=%C4%B0stihdam%20edilenlerin%20say%C4%B1s%C4%B1%202022%20y%C4%B1l%C4%B1nda,%30%2C4%20olarak%20ger%C3%A7ekle%C5%9Fti
• TÜİK. (15 Mart 2023). Ücretli çalışan istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=%C3%9Ccretli-%C3%87al%C4%B1%C5%9Fan-%C4%B0statistikleri-Ocak-2023-49359&dil=1#:~:text=%C3%9Ccretli%20%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fan%20say%C4%B1s%C4%B1%20y%C4%B1ll%C4%B1k%20%257,625%20bin%20242%20ki%C5%9Fi%20oldu
• TÜRMOB. (2016). Vergi gelirleri raporu. asgari ücretin net hesabı ve işveren maliyeti. https://www.turmob.org.tr/ekutuphane/detailPdf/61b5c458-7745-4e44-b0ae-75d310d08aa8/turmob-vergi-gelirleri-raporu
• Ubay, B. (2012). Ücret gelir elde edenler üzerinde vergi yükü; Türkiye, Avrupa Birliği ve OECD ülkeleri karşılaştırması. Vergi Raporu, 154, 115-125. https://vergiraporu.com.tr/upImage/org/2012-154-Ucret_Geliri_Elde_Edenler_Uzerinde_Vergi_Yuku_Turkiye_Avrupa_Birligi_Ve_Oecd_Ulkeleri_Karsilastirmasi-Birol_Ubay%20.pdf
• Uşun, E. (2019). Türkiye ve diğer OECD ülkelerinde vergi takozu. Yönetim ve Ekonomi, 26(2), 435-452. https://doi.org/10.18657/yonveek.507622
• Vergi Dosyası. (5 Ekim 2017). Vergi takozu (kaması) nedir? güncel vergi takozu oranları, https://vergidosyasi.com/2017/10/05/vergi-takozu-kamasi-nedir-guncel-vergi-takozu-oranlari/
• Yorulmaz, Ç. (2024). Kamu görevlilerinin prime esas kazançlarının emekli aylığına etkisinin anayasa’nın eşitlik ilkesi kapsamında değerlendirilmesi. Çalışma ve Toplum, 2024/1 (80), 67-92. https://doi.org/10.54752/ct.1421758
• 5953 sayılı “Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun”, RG, 20 Haziran 1952; 8140
• 193 sayılı “Gelir Vergisi Kanunu”, RG, 6 Ocak 1961; 10700
• 488 sayılı “Damga Vergisi Kanunu”, RG, 17 Temmuz 1964; 11751
• 854 sayılı “Deniz İş Kanunu”, RG, 29 Nisan 1967; 12586
• 4447 sayılı “İşsizlik Sigortası Kanunu”, RG, 8 Eylül 1999; 23810
• 4857 sayılı “İş Kanunu”, RG, 10 Haziran 2003; 25134
• 4958 sayılı “Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu”, RG, 6 Ağustos 2003; 25191
• 5018 sayılı “Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu”, RG, 24 Aralık 2003; 25326
• 5458 sayılı “Sosyal Güvenlik Prim Alacaklarının Yeniden Yapılandırılması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, RG, 4 Mart 2006; 26098
• 5510 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu”, RG, 16 Haziran 2006; 26200
• 5763 sayılı “İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”, RG, 26 Mayıs 2008; 26887
• 6098 sayılı “Türk Borçlar Kanunu”, RG, 4 Şubat 2011; 27836
• 6111 sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”, RG, 25 Şubat 2011; 27857(M)
• 6552 sayılı “İş Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması ile Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması Hakkında Kanun”, RG, 19 Eylül 2014; 29116(M)
• 6736 sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına İlişkin Kanun”, RG, 19 Ağustos 2016; 29806
• 7020 sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda ve Bir Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, RG, 27 Mayıs 2017; 30078
• 7143 sayılı “Vergi ve Diğer Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun”, RG, 18 Mayıs 2018; 30425
• 7256 sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”, RG, 17 Kasım 2020; 31307
• 7326 sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun”, RG, 9 Haziran 2021; 31506
• 7349 sayılı “Gelir Vergisi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, RG, 25 Aralık 2021; 31700
• 7427 sayılı 2023 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu, RG, 31 Aralık 2022; 32060(M)
• 7440 sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, RG, 12 Mart 2023; 32130
• 7457 sayılı 2023 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu İle Bağlı Cetvellerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, RG, 27 Temmuz 2023; 32261
• 7489 sayılı 2024 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu, RG, 31 Aralık 2023; 32416(M)