Tarihsel ve yapısal olarak Türkiye'de il özel idareleri

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2, 137 - 152, 31.12.2024

Tuğçe Hisoğlu Koç , Asım Ertilav , Mustafa Lamba

https://doi.org/10.55580/oguzhan.1558650

Öz

İl özel idareleri, Türkiye'de yerel yönetimlerin bir parçası olarak faaliyet gösteren ve il genelinde kamu hizmetlerinin sunulmasında görevli olan kuruluşlardır. Bu idareler temelde; il sınırları içinde yerel ihtiyaçlara cevap vermek, altyapı hizmetlerini sağlamak ve sosyal hizmetler sunmak amacıyla kurulmuştur. Ülkemizde il özel idarelerinin varlığı Tanzimat reformlarına dayanmaktadır. Eyalet yönetiminden, vilayet yönetimine geçişle kurulan bu yeni taşra örgütleri Osmanlı'da merkezileşme ve modernleşme amacıyla oluşturulmuştur. Süreç içerisinde özerklik elde eden ve yerel düzeyde bir yönetim birimi olan bu yapılar, uzun yıllardır merkezi yönetimin birer temsilcisi şeklinde hizmet vermektedir. İl özel idaresi kanunu, 2005 yılında yerel özerklik şartını sağlamak ve günümüz ihtiyaçlarına cevap verebilmek maksadıyla değiştirilmiştir. Ancak il sınırları içerisinde yerel halkın ihtiyaçlarına yönelik hizmet veren il özel idarelerinin hizmet kapsamının bu kadar geniş olması, bu birimlerin idari ve yapısal olarak birçok problemle karşılaşmalarına neden olmaktadır. Bu bağlamda çalışmada; il özel idarelerinin tarihsel ve yasal süreci ortaya konularak, il özel idarelerinin yapısı ve mevcut durumu hakkında bilgi verilmektedir

Anahtar Kelimeler

Yerinden Yönetim, Vilayet Yönetimi, Yerel Yönetim Reformu, İl Özel İdaresi.

Historical and structural aspects of Turkey's provincial administrations

Öz

Provincial special administrations in Turkey function as part of local governments, tasked with delivering public services across the province. These administrations were originally established to address local needs within provincial borders, provide essential infrastructure, and offer social services. Their origins trace back to the Tanzimat reforms, during which new provincial structures were created as part of the Ottoman Empire's efforts toward centralization and modernization. Over time, these organizations gained a degree of autonomy, evolving into local-level administrative units that also represented the central government for many years. In 2005, the provincial special administration law was revised to enhance local autonomy and better address contemporary needs. However, the broad scope of responsibilities that these administrations have, in serving the diverse needs of local communities within provincial borders, often leads to numerous administrative and structural challenges. This study explores the historical and legal development of provincial special administrations, providing insight into their organizational structure and current status.

Anahtar Kelimeler

Decentralization, Provincial Administration, Local Administration Reform, Special Provincial Administration.

Kaynakça

• Acar, K. (2015). Osmanlı’da taşra meclislerinin mülkî ve hukuki görevlerinin ayrılması. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 2(2), 1-21.
• Arıbaş, N. N., Gürses, S., & Elkırmış, Ö. (2023). İl özel idarelerinde insan kaynaklarının eğitimi ve geliştirilmesi: Elazığ ve Kars il özel idareleri örneği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 22(85), 206-219.
• Bozlağan, R., & Can, A. (2009). İl özel idaresinde valinin yürütme organı olması sorunu ve bir çözüm önerisi. Öneri Dergisi, 8(32), 217-232.
• Bulut, Y., & Yılmaz, V. (2019). Türkiye’de 6360 sayılı yasa sonrası il özel idarelerinin geleceği. Türkiye Vizyonu Multidisipliner Çalışmalar, 731-746.
• Çadırcı, M. (1993). Osmanlı döneminde yerel meclisler. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 2(5), 3-12.
• Çetin, Z. Ö. (2015). Türkiye’de il özel idaresi sisteminin dönüşümü ve 6360 sayılı kanunun dönüşüme etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 247-266.
• Çiftepınar, R. (2006). Yeni İl Özel İdaresi Yasası’na eleştirel bir bakış. Yasama Dergisi, (2), 123-145.
• Demir, G. T. (2014). Tarihsel süreçte Vilayet Meclis-i Umumileri ve Çankırı örneği üzerine bir değerlendirme. Çankırı Karatekin Üniversitesi Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4(4), 59-86.
• Doru, S. (2015). 19. y.y’dan Cumhuriyet’e Türk yerel yönetim sisteminin doğuşu ve gelişimi üzerine bir değerlendirme. Akdeniz İİBF Dergisi, 15(30), 65-85.
• Eryiğit, H. B. (2019). Yerel yönetimler. In H. Ateş (Ed.), Türk Kamu Yönetimi (1st ed.). Ankara: Savaş Yayınevi.
• Gençoğlu, M. (2011). 1864 ve 1871 vilâyet nizamnamelerine göre Osmanlı taşra idaresinde yeniden yapılanma. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1), 29-50.
• Görmez, K., & Yaylı, H. (Eds.). (2018). Yerel yönetimler (2nd ed.). Ankara: Orion Kitabevi.
• Gözler, K. (2019). Osmanlı mülkî idare sistemi üzerinde Fransız etkisi: 1864 ve 1871 Vilayet Nizamnameleri Fransa’dan mı iktibas edilmiştir? Amme İdaresi Dergisi, 52(1), 1-32.
• Gözler, K. (2019). Türkiye’nin yönetim yapısı (T.C. idari teşkilat) (2nd ed.). Bursa: Ekin Yayınevi.
• Güler, A. B. (2014). 22 Şubat 2005 gün ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu üzerine. Mülkiye Dergisi, 29(246), 89-120.
• Güler, B. A. (2014). Büyükşehircilik dönemi bitmiştir. Yeni Türkiye Dergisi, 56, 11-778.
• Güler, M. (2010). İl özel idaresinin gelir yapısının “yönetimlerarası gelir bölüşümü” açısından değerlendirilmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 263-284.
• Güven, A. (2023). Türkiye’de yerel yönetimlerin modernleşmesinde Türk anayasalarının rolü. Journal of International Management Educational and Economics Perspectives, 11(1), 14-27.
• Kaplan, G. (2005). Yeni İl Özel İdaresi Kanununa göre İl Genel Meclisi ve Encümeni kararları üzerinde vesayet denetimi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 54(3), 121-155.
• Karakaya, O. (2024). İl özel idarelerinin "özel"liği. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. Advance online publication.
• Kartal, N. (2014). İl sistemine geçiş sorunsalı: Türkiye’de 1864 Vilayet Nizamnamesi ile il sistemine geçilmiş midir? Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 10(23), 279-294.
• Kaştan, Y. (2016). Osmanlı Devleti’nde “1913 tarihli İdare-i Umumiye-i Vilayat Kanun-i Muvakkati” ile vilayet yönetiminin yeniden yapılandırılması. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 2(2), 78-98.
• Keleş, R. (2021). Yerinden yönetim ve siyaset (12th ed.). İzmir/Konak: Cem Yayınevi.
• Keskin, N. E. (2016). Reform sarmalında bir kurum: İl özel idareleri. Memleket Siyaset Yönetim, 11(25), 61-82.
• Kılıç, S. K. (2005). 1864 Vilayet Nizamnamesinin Tuna Vilayetinde uygulanması ve Mithat Paşa. Tarih Araştırmaları Dergisi, 24(37), 99-111.
• Koçak, S. Y., & Kavakoğlu, T. (2010). İl özel idarelerinde iç denetim sisteminin değerlendirilmesine ilişkin bir araştırma. Sayıştay Dergisi, (77), 119-148.
• Koçak, S. Y., & Kavsara, V. (2012). 5302 sayılı kanun sonrasında il özel idarelerinde yaşanan sorunlar ve çözüm önerileri. Yönetim Bilimleri Dergisi, 10(20), 61-92.
• Ökmen, M., & Demir, F. (2013). Türkiye’de il özel idareleri: Melez bir yerel yönetim modeli. In Beşinci Yerel Yönetimler Sempozyumu Bildiriler Kitabı (pp. 21-23). Ankara.
• Oktay, T. (2010). Yerel yönetim reformu sonrasında il özel idareleri: İstanbul İl Genel Meclisi üzerine bir araştırma. İstanbul: Hayat Yayınları.
• Ömürgönülşen, U., & Sadioğlu, U. (2009). Türkiye'de yakın dönemde yapılan yerel yönetim reform çalışmalarının il özel idarelerine yansımaları. Çağdaş Yerel Yönetimler, 18(1).
• Ortaylı, İ. (2011). Tanzimat devrinde Osmanlı mahallî idareleri, 1840-1880 (2nd ed.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ortaylı, İ. (2020). Türkiye teşkilat ve idare tarihi (7th ed.). Ankara: Cedit Neşriyat.
• Reyhan, C. (2015). Vilayet nizamnamelerinde idare meclisleri: Osmanlı taşrasında “birörnek yönetim modeli”nin kuruluş sorunu. In E. Tural & S. Çapar (Eds.), 1864 Vilayet Nizamnamesi (2nd ed.). Ankara: Öncü Basımevi.
• Tek, A. F., Kanunu, İ. Y. U. Y. V., Kısım, B., Vilayet, İ. Y. U. Y., & Fasıl, B. (2009). İdare-yi Umumiye-yi Vilayet ve İdare-yi Hususiye-yi Vilayet Kanunları. Tarih Okulu Dergisi, 2009(IV).
• Toraman, Ö. (2015). Kaza ekseninde Vilayet Nizamnamesi ile mülki taksimatta meydana gelen değişim. In E. Tural & S. Çapar (Eds.), 1864 Vilayet Nizamnamesi (2nd ed.). Ankara: Öncü Basımevi.
• Tosun, A. G. M., & Uslan, Ö. Ü. Y. U. (2023). İl özel idaresi ile yatırım izleme ve koordinasyon başkanlığı: Karşılaştırmalı nitel bir çalışma. Ankara University SBF Journal/Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 78(4).
• Ulusoy, A., & Akdemir, T. (2022). Mahalli idareler (12th ed.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• 3360 Sayılı 13 Mart 1913 Tarihli İdarei Umumiyei Vilayet Kanunu Muvakkatının Adının ve Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine, Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesine Dair Kanun. (1987, May 26). Resmi Gazete. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024.
• 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu. (2003, Aralık 24). Resmi Gazete. Erişim tarihi: 19 Eylül 2024.
• 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu. (2005, Mart 4). Resmi Gazete. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024.
• 6360 Sayılı On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2012, Aralık 6). Resmi Gazete. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024.