Azerbaycan halk tiyatrosu performanslarında müziğin rolü

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 4, 746 - 761, 29.10.2025

Rukhsara Huseynova , Gunay Mammadova , Inara Maharramova , Aynur Gasimova

https://doi.org/10.31811/ojomus.1703888

Öz

Azerbaycan halkının tiyatro sanatı, yüzyıllara dayanan köklü ve zengin kültürel mirasının önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Ulusun manevi zenginliğinin ayrılmaz bir unsuru olan bu sanat dalı, çeşitli törenler, oyunlar ve gösterilerle şekillenmiş, zamanla zenginleşmiştir. Bu çalışma, Azerbaycan halk tiyatrosunda kullanılan müziğin türler üzerindeki etkisini inceleyerek, müziğin işlevsel ve biçimsel özelliklerini analiz etmeyi amaçlamaktadır.
Bu tiyatro geleneği, hem ulusal kültürün hem de müzik folklorunun canlı bir yansımasıdır. Özellikle halk gösterilerinde kullanılan müzik parçaları genellikle kısa, tekrar eden, hareketli, enerjik ve kimi zaman da mücadeleci niteliktedir. Bu ezgiler çoğunlukla, geleneksel üflemeli çalgı olan zurna ile icra edilmektedir. Parçalar genellikle intrada işlevi gören, yani izleyicinin dikkatini sahneye yönelten tekrar eden bir motifle başlar. Oyunun önemli dönüm noktaları ve dramatik anları da müzik aracılığıyla vurgulanır. Bu nedenle, halk tiyatrosu müzikal eşlik olmadan düşünülemez.
Araştırma yöntemi analiz, karşılaştırma ve gözleme dayanmaktadır. Çeşitli bölgelerde bayramlar ve törenler sırasında düzenlenen oyunlarda, gösterilerde kullanılan müzik örnekleri toplanarak, nota yazımına aktarılmış ve analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular, Azerbaycan halk tiyatrosunda müzik seçiminin sahne koşulları ve sanatsal gereklilikler doğrultusunda yapılmasının önemini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan , dans , halk gösterileri , müzik folkloru , Nevruz bayramı , şarkı

The role of music in Azerbaijani folk theatre performances

Öz

The theatre art of the Azerbaijani people constitutes a significant part of their centuries-old and rich cultural heritage. As an integral element of the nation’s spiritual wealth, this art form has evolved, enriched by a variety of ceremonies, games, and performances. The present article specifically investigates the types of Azerbaijani folk theatre and the role of music employed in these performances. The primary aim of the study is to analyze the characteristics and functions of music within Azerbaijani folk theatre.
This theatrical tradition serves as a vivid reflection of both national culture and musical folklore. Particularly in folk performances, the musical pieces are typically short, repetitive, lively, energetic, and sometimes combative. These melodies are usually performed on the traditional wind instrument zurna. Each piece often begins with a repeated motif that functions as an intrada—a call to attention—directing the audience’s focus toward the forthcoming performance. Furthermore, turning points and significant moments in the play find vivid expression through music. Thus, folk performances are inconceivable without musical accompaniment.
The research methodology is based on analysis, comparison, and empirical observation. Musical samples used in games and performances held during festivals and ceremonies across various regions were collected, transcribed into musical notation, and analyzed. The findings of the study underscore the importance of selecting music in Azerbaijani folk theatre by stage conditions and artistic requirements.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan , dance , folk performances , musical folklore , Novruz holiday , song

Kaynakça

• Abdulaliyev, A. (2020, March 18). Nowruz traditions in music. In 525th Newspaper (p. 21).
• Asgar, N. (2017). Islamic geography and games in Azerbaijan. Science and Education.
• Aydamirova, R. (2012, November 14-15). Folk games and performances living in Novruz rituals. In Proceedings of the Republican Conference (pp. 71-73). Baku. http://e-kitab.nakhchivan.az/az/PDF.aspx?id=2488
• Bayat, F. (2022). The ritual-mystical Shabih theatre in the process of folklorization. Karadeniz Araştırmaları, 19(76), 1217–1232.
• Behmenli, R. (2002). Azerbaijani folk dances. Adiloglu.
• Chay, M. A. (1996). Turkish Ergenekon festival: Nevruz. İstanbul.
• Elxan, E. M. (2015). ”Xanxan” oyunları. https://anl.az/down/meqale/qobustan/2_2015/464722.pdf
• Eyvazli, A. (2018, March 21). Novruz traditions of the Turkic world. Modern.az. https://modern.az/medeniyyet/160326/turkdunyasininnovruzadetleri/
• getarchive.net. (n.d.). Şəbih. Əzim Əzimzadə (retouched). https://itoldya420.getarchive.net/amp/media/sbih-zim-zimzad-retouched-888caf
• Hajibeyov, U. (1985). Selected works. Yazici.
• Huseynov, I. (2002). The artistic and aesthetic essence of Azerbaijani national customs and traditions. Mars-Print.
• Huseynova, R. (2012, November 14-15). The culture of folk games and open-air performances: Classical heritage and modernity. In Proceedings of the Republican Conference (p. 232). Baku. http://e-kitab.nakhchivan.az/az/PDF.aspx?id=2488
• Huseynova, R. H. (2005). Novruz Tuesdays and the “Khan-khan” ritual play. The World of Music, (3-4), 195-197.
• Khalil, A. (2010, March 21). Novruz: Its primary sources and historical development. Xalq Newspaper, 4. https://anl.az/down/meqale/xalqqazeti/2010/mart/111901.htm
• Khanlarova, V. (2020). Shabih performances in Azerbaijan and the first national opera. Konservatoriya Journal, (1-2), 47-56.
• Kukla tamaşaları Maral oyunu. (n.d.). [Photographs]. Google. https://www.google.com/search?q=kukla+tama%C5%9Falar%C4%B1+Maral+oyunu&sca_esv=2e5b74018e0ac27e&rlz=1C1VDKB_enAZ1082AZ1082&udm=2&biw=1024&bih=641&sxsrf=AHTn8zq-
• Mammadova, G. (2022). In the context of the diversity of wedding ceremonies in Azerbaijan Wedding traditions of Nakhchivan region. Rast Musicological Journal, 10(3), 329-344. https://dergipark.org.tr/tr/pub/rastmd/issue/72289/1137360
• Mammadova, G. (2023). Azerbaycan türkülerinin Türkiye’nin Iğdır ve Kars yörelerinde icra özellikleri. Türk Müziği, 3(1), 1-19. https://turkmuzigidergisi.com/index.php/tm/article/view/1/1
• Mammadova, G. (2024). Traditions performed during the Novruz festival in the Nakhchivan and Igdir-Kars regions. Art Academy International Scientific-Theoretical Journal, 3(28), 48-72.
• Nərimanoğlu, M. (2021, 20 March). Meydan tamaşaları. Azerbaijan-news. https://www.azerbaijan-news.az/az/posts/detail/meydan-tamashalari-214447
• Novruz bayramı tonqalı. (n.d.). [Photographs]. Google. https://www.google.com
• Seyidova, S. (1979). Azerbaijani music and the shadow mystery play. Gobustan, (4).
• Teymur, M. (2012, November 14-15). The reflection of Azerbaijani folk games and square performances in modernity as a classical heritage. In Proceedings of the Republican Conference (p. 223-225). Baku. http://e-kitab.nakhchivan.az/az/PDF.aspx?id=2488