THE BRAIN OF THE ORGANIZATION: TALÂT PASHA

Yıl 2024, , 153 - 181, 27.03.2024

Hasan Babacan

https://doi.org/10.17822/omad.1417137

Öz

Mehmet Talât Pasha, the most important figure of the Committee of Union and Progress, was born in Edirne in 1874. Although known as a Pasha in history, Talât Pasha had started civil service as a civil servant at Edirne Post-Telegraph Administration and he was called a Pasha since he became a Grand Vizier, according to the rules of the Ottoman Empire.
In Thessaloniki, where he was exiled as an officer of Post-Telegraph, he became a founder of the Ottoman Society of Liberty with the influence of his brother-in-law İsmail Yörük and his other friends. Thus, the Committee, which initially operated as an underground organization, got stronger and became the Committee of Union and Progress as the Military staff in Rumelia began to become members of the Committee and the process which led to the declaration of the Second Constitutional Monarchy was experienced.
Following the declaration of the Constitutional Monarchy on July 24, 1908, Talât Pasha entered the parliament as the Edirne Member of Parliament. He became the minister of Internal Affairs in the government that was established after the Bâbıâlî Raid. Before and during the First World War, as the minister of Internal Affairs, he dealt with the issue of immigrants from the Balkans, the issue of Armenians and especially the issue of forced Armenian migration.
He became the Grand Vizier on February 4, 1917. During his Office as Grand Vizier while the Frist World War was continuing, he dealt with problems such as the subsistence of the army and cities. Towards the end of the war, on the night of November 2, following the Armistice of Mudros, he left İstanbul with the leaders of the Union and Progress. He moved to Germany and continued his political activities during the days he lived in Berlin. On March 15, 1921, he was killed by an Armenian terrorist. On February 20, 1943, his body was brought to Turkey and buried at Hürriyet-i Ebediye hill.

Anahtar Kelimeler

Talât Pasha, Union and Progress, Armenian Deportation, World War I, 31 March Incident, Sublime Port Raid

Teşkilatın Beyni Talât Paşa

Öz

İttihat Terakki’nin en önemli figürü niteliğinde bir şahsiyet olan Mehmet Talât Paşa, 1874 yılında Edirne’de doğdu. Tarihte Paşa tanınmasına rağmen Edirne Posta-Telgraf idaresinde sivil memurlukla devlet görevine başlayan Talât Paşa, Osmanlı Devleti kurallarına göre Sadrazamlık makamına geldiği için Paşa olarak anılmıştır.
Posta-Telgraf memuru olarak sürgün edildiği Selanik’te eniştesi İsmail Yörük ve diğer arkadaşlarının etkisiyle Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’nin kurucu kadrosunda yer almıştır. Böylece başlangıçta yeraltı örgütü olarak faaliyet gösteren cemiyet, güçlenerek Rumeli’deki askeri personelin de cemiyete üye olmaya başlamasıyla İttihat Terakki Cemiyetine dönüşmüş ve İkinci Meşrutiyet’in ilanına giden süreç yaşanmıştır.
Talât paşa, 24 Temmuz 1908’de meşrutiyetin ilanının ardından, Edirne Mebusu olarak meclise girmiştir. Bâbıâlî Baskını’nın ardından kurulan hükümette Dâhiliye Nazırı oldu. Birinci Dünya Savaşı öncesi ve savaş döneminde Dâhiliye Nazırı olarak Balkanlardan gelen göçmenler sorunu ve Ermeni meselesi ile ve özellikle de zorunlu Ermeni Göçü konularıyla meşgul oldu.
4 Şubat 1917’te Sadrazamlığa getirildi. Birinci Dünya Savaşı’nın devam ettiği günlerde geldiği sadrazamlık döneminde ordunun ve şehirlerin iaşesi gibi sorunlarla ilgilendi. Savaşın sonlarına doğru Mondros Mütarekesi’nin ardından 2 Kasım gecesi, İttihat Terakki liderleriyle İstanbul’dan ayrıldı. Almanya’ya geçti, Berlin’de yaşadığı günlerde siyasi faaliyetlerini devam ettirdi. 15 Mart 1921 günü bir Ermeni terörist tarafından öldürüldü. 20 Şubat 1943 günü naşı Türkiye’ye getirildi ve Hürriyet-i Ebediye tepesine defnedildi.

Anahtar Kelimeler

Talât Paşa, Ermeni Tehciri, Birinci Dünya Savaşı, 31 Mart Hadisesi, Bâbıâli Baskını, İttihat Terakki

Kaynakça

• Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives Ottoman Archives (BOA),
• BOA DH. ŞFR, Numara, 51/192, 52/249, 52/285.
• BOA, DH. ŞFR, No: 52/282.
• BOA, Sicill-i Ahval Defteri, 70/87.
• BOA, Telgraf ve Posta Nezareti İradeleri, 487/7, Lef 1.
• Newspapers Takvîm-i Vekâyi, 19 Mayıs 1331 (1 Haziran 1915), Sayı: 2189.
• Tasvir-i Efkâr, hijri. 13 Kânunuevvel 1942 (13 December 1942).
• Vakit, 25 February 1943
• Literature “Cemal, Enver Paşalara Göre İlk Dünya Savaşı’na Niçin Girmiştik?”, Yakın Tarihimiz, Vol. 1 (1962).
• “Eşi Hayriye Hanım Talât Paşayı Anlatıyor”, Yakın Tarihimiz, Vol. 2, (1962), 194.
• Ahmad, Feroz, “İttihat ve Terakki’nin Dış Politikası (1908-1919)”, in Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, Vol. 2, 293-303, İstanbul: İletişim, 1985.
• Akçora, Ergünöz, “Talât Paşa ‘nın 1915 Urfa İsyanı Hakkındaki Raporu”, in. XI. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, Vol.V., 1763-1807. Ankara, 5-9 September 1990,.
• Akşin, Sina, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1987.
• Ali Cevat, İkinci Meşrutiyetin İlânı ve Otuzbir Mart Hadisesi (II. Abdülhamit’in son Mabeyn Başkâtibi Ali Cevat Bey’in Fezlekesi), Haz: Faik Reşit Unat, Ankara: Türk Tarih kurumu Yayınları, 1985.
• Alkan, Ahmet Turan, II. Meşrutiyette Ordu ve Siyaset, Ankara: Cedit Neşriyat, 1992.
• Arif Cemil (Denker), İttihatçı Şeflerin Gurbet Maceraları, İstanbul: Arma, 1992.
• Atay, Falih Rıfkı, Zeytin Dağı, İstanbul: Bateş, 1981.
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Aralık 1982, Sayı: 81, Belge No: 1830, s. 139-143.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa, Vol. III, İstanbul: Remzi Kitabevi, 970.
• Babacan, Hasan, Ermeni Meselesi Tehcir mi, Soykırım mı, Ankara: Öncü Kitabevi, 2015.
• Bardakçı, Murat Talât Paşa ‘nın Evrak-ı Metrûkesi, İstanbul: Everest Yayınları, 2008.
• Bayar, Celal, Ben De Yazdım: Millî Mücadeleye Giriş, Cilt: I-VIII, İstanbul: Sabah Kitapları, 1997.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, Voll. 2/2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• Bilsel, M. Cemil, Lozan, Vol. I-II, İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1998.
• Bleda, Mithat Şükrü, İmparatorluğun Çöküşü, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1979.
• Bolayır, Enver, Talât Paşa’nın Hâtıraları, İstanbul: Bolayır Yayınevi, 1946.
• Bostan, Hanefi, Bir İslâmcı Düşünür Said Halim Paşa, İstanbul: İrfan Yayınevi, 1992.
• Cavid Bey, Meşrutiyet Ruznâmesi, Vol. 1, Haz. Hasan Babacan-Servet Avşar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Çavdar, Tevfik, Talât Paşa Bir Örgüt Ustasının Yaşam Öyküsü, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995.
• Çavdar, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1839-1950), İmge: İstanbul, 1995.
• Çavuşoğlu, Şeref, “Benim Gördüğüm Bâbıâli Baskını “, Yakın Tarihimiz, Vol. 1, İstanbul: Vatan Gazetesi Yayınları, 1962.
• Çolak, Mustafa, “Tehcir Olayının Propaganda Sürecindeki Doruk Noktası: Talât Paşa Davası”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi,58/XX (March 2004), 1-46.
• Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Vol. IV, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1972
• Danişmend, İsmail Hami, Sadrazam Tevfik Paşa’nın Dosyasındaki Resmî ve Hususî Vesikalara Göre: 31 Mart Vak’ası, İstanbul,1972.
• Dündar, Fuat, “İttihat ve Terakki’nin Etnisite Araştırmaları”, Toplumsal Tarih, 91 (Temmuz 2001): 43-50.
• Ermeni Komitelerinin A’mal ve Harekât-ı İhtilâliyyesi İlan-ı Meşrutiyetten Evvel ve Sonra, Haz: H. Erdoğan Cengiz, Ankara:Başbakanlık Basımevi, 1983.
• Ertürk, Hüsamettin, İki Devrin Perde Arkası, Haz: Samih Nafiz Tansu, İstanbul: Sebil Yayınevi, 1996.
• Gökay, Bülent, Bolşevizm ile Emperyalizm Arasında Türkiye (1918-1923), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998.
• HALAÇOĞLU, Ahmet, Balkan Harbi Sırasında Rumeli’den Türk Göçleri (1912-1913), TTK Yay. Ankara, 1994.
• Hayit, Baymirza, ‘Basmacılar’ Türkistan Millî Mücadele Tarihi (1917-1934), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• İnal, İ. Mahmut Kemal, Son Sadrazamlar, Vol.III, İstanbul, Undated.
• Kansu, Aykut, 1908 Devrimi, Çev: Ayda Erbal, İstanbul: İletişim, 195.
• Karabekir, Kâzım, İttihat ve Terakki Cemiyeti 1896-1909, İkinci Baskı, İstanbul 1995.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt: IX, Ankara, 1996.
• Kocaoğlu, Bünyamin, Mütarekede İttihatçılık İttihat ve Terakki Fırkası’nın Dağılması, İstanbul: Temel Yayınları. 2006. Kutay, Cemal, “II. Meşrutiyet’e Giden Kanlı Yol”, Yıllarboyu Tarih, 4, (July 1978).
• Kutay, Cemal, “Yıkılış Günlerinin İbret Vesikası: Talât, Enver, Cemal Paşalar Memleketi Niçin ve Nasıl Terketmişlerdi?”, Tarih Konuşuyor, Vol. I/1, (February 1964): 24-25.
• Meclis-i Mebusan ve Ayan Reisi Ahmet Rıza Bey ‘in Anıları, Haz. Bülent Demirtaş, İstanbul: Arba, 1988.
• Menteşe, Halil, Halil Menteşe’nin Anıları, İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1986.
• Olgun, İbrahim, “İttihatçıların Kurtuluş Savaşı Sırasında Anadolu ‘ya Sızma Teşebbüsleri ve İslâm İhtilâl Cemiyetleri İttihadı “, in VIII. Türk Tarih Kongresi Ankara 11-15 Ekim 1976 Kongreye Sunulan Bildiriler, Vol.III, (1983): 1967-1976.
• Osmanlı Belgelerinde Ermeniler (1915-1920), Ankara: T.C.Başbakanlık Devlet Arşivleri Yayınları, 1994.
• Özgüldür, Yavuz, “Yüzbaşı Helmut Von Moltke’den Müşir Liman Von Sanders’e Osmanlı Ordusunda Alman Askeri Heyetleri”, OTAM, 4, (1993): 297-307.
• Sâbis, Ali İhsan, Harp Hatıralarım: Birinci Dünya Harbi, Vol.: I, İstanbul: Nehir Yayıncılık 1991.
• Son Vak'anüvis Abdurrahman Şeref Efendi Tarihi, Haz. Bayram Kodaman, Mehmet Ali Ünal, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1996,
• Süslü, Azmi, Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı, Ankara: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları. 1990.
• Tekeli, İlhan-Selim İlkin, “Kurtuluş Savaşı’nda Talât Paşa İle Mustafa Kemâl’in Mektuplaşmaları”, Belleten, Cilt: XLIV, Nisan, 1980, Sayı: 174, s. 301-346.
• Tansu, Samih Nafiz, İttihat ve Terakki İçinde Dönenler, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1960.
• Tunaya, Tarık Zafer, Siyasal Partiler, Vol. III, İstanbul, 1952.
• TürkgeldiAli Fuat, Görüp İşittiklerim, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “1908 Yılında II. Meşrutiyetin Ne Şekilde ilân Edildiğine Dair Vesikalar”, Belleten, XX/ 7, (1956): 103-174
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “II. Sultan Abdülhamit ‘in Hal’i ve Ölümüne Dair Bazı Vesikalar”, Belleten, X/40, (October 1946): 705-748.
• Wallach, Jehuda L., Bir Askeri Yardımın Anatomisi, Trans: Fahri Çeliker, Ankara: Genel Kurmay ATASE Yayınları, 1985.
• Yalçın, Hüseyin Cahit, “31 Martın provası ve Komedisi”, Yakın Tarihimiz, Vol.1, İstanbul: Vatan Gazetesi, 1962.
• Yalçın, Hüseyin Cahit, “Tanıdıklarım: Talât Paşa “, Yedigün, 8/186 (1936): 9.
• Yalçın, Hüseyin Cahit, Talât Paşa, İstanbul, 1943.
• Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, Yayına Hazırlayan, Erol Şadi Erdinç, Vol. I-II, İstanbul: Pera Turizm, 1997.
• Yöntem, Ali Canip, “Bâbıâli Baskını’nın Bilinmeyen Tarafları”, Yakın Tarihimiz, V. 2, İstanbul: Vatan Gazetesi Yayınları, 1962, 387-389.
• Zaptçıoğlu, Dilek, “Talât Paşa Davası”, Cumhuriyet, 21 April 1993.
• Ziya Şakir, Yakın Tarihin Üç Büyük Adamı: Talât, Cemal, Enver Paşa ‘lar, İstanbul, 1943.