Mehmet Şerif Paşa’nın İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Dönemin Kritik Olayları Hakkındaki Düşünceleri (1909-1914)

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 30, 523 - 555, 20.07.2024

Onur Çapar

Öz

Osmanlı basın tarihinde Fransızca yayımlanan gazeteler dönemin siyasi ve içtimai hayatını anlatmaları açısından oldukça önem taşımaktadırlar. Fransızca basın Osmanlı dönemindeki siyasi gelişmeleri yansıtmalarının yanında Avrupa ülkelerinin Osmanlı Devleti’ne bakışını da oldukça ayrıntılı bir şekilde göstermektedir. Konumuz olan Meşrutiyet (Mèchroutiette) gazetesi Mehmed Şerif Paşa tarafından Paris’te yayımlanmış olan muhalif bir gazetedir. Daha önce Stockholm Büyükelçiliği görevinde bulunmuş olan Mehmed Şerif Paşa, Meşrutiyetin ilanı sırasında İttihat ve Terakki Cemiyetinde aktif bir üye iken daha sonra cemiyet ile anlaşmazlığa düşerek Paris’e gitmiştir. Burada çıkarmış olduğu gazetede İttihat ve Terakki Cemiyetine oldukça sert eleştirilerde bulunmuş, bundan dolayı gazetesinin yurda girişi engellenmiş ve dağıtıcıları tutuklanmıştır. 1909-1914 yılları arasında yayımlanan gazetede 1908 devrimi, Avrupa devletleri ile ilişkiler, Osmanlı borçları, Osmanlı-Alman yakınlaşması, Trablusgarp Savaşı, Arnavutluk ve Makedonya isyanları, Ege Adaları, siyasi suikastlar, sansür uygulamaları ve daha birçok konuda yazılan makaleler bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı Mehmed Şerif Paşa’nın Meşrutiyet gazetesinde yayımlamış olduğu makaleler çerçevesinde dönemin siyasi ortamına ışık tutmaktır.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Şerif Paşa, İttihat ve Terakki, II. Meşrutiyet, Muhalif Basın

Mehmet Sharif Pasha’s Thought on the Comittee of Union and Progress and the Critical Events of the Period (1909-1914)

Öz

In the history of the Ottoman press, newspapers published in French are very important in terms of describing the political and social life of the period. In addition to reflecting the political developments of the Ottoman period, the French-language press also conveyed the views of European countries on the Ottoman state in a very detailed manner. Meşrutiyet (Mèchroutiette), the newspaper in question, was an opposition newspaper published in Paris by Mehmed Sharif Pasha. Mehmed Sharif Pasha, who had previously served as ambassador to Stockholm, was an active member of the Committee of Union and Progress (CUP) during the proclamation of the constitutional monarchy, but later had disagreements with the Committee and travelled to Paris. In the newspaper he published there, He was so critical of the CUP that his newspaper was denied entry to the country and its distributors were arrested. The newspaper, which was published between 1909 and 1914, included articles on the 1908 revolution, relations with European states, Ottoman debts, Ottoman-German rapprochement, the Tripolitan War, Albanian and Macedonian revolts, the Aegean islands, political assassinations and many other topics. The aim of this study is to shed light on the political environment of the period through the articles published by Mehmed Sharif Pasha in the Meşrutiyet newspaper.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Sharif Pasha, Union and Progress, II. Constituonal Monarchy, Opposition Press

Kaynakça

• Achieve Documents Prime Ministry Ottoman Archieves (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi)
• Sadaret Bulgaristan Evrakı (A. MTZ.)
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.)
• İrade-i Taltifat (İ. TAL.)
• İrade Ticaret ve Nafia (, İ. TNF.)
• İrade-i Hususi (İ. HUS.)
• Yıldız Esas Evrakı (Y. EE.)
• Yıldız Perakende Posta Telgraf Nezareti (Y.PRK. PT.)
• Ministry of Foreign Affairs Turkish Diplomatic Archives (TDA.)
• Presidency of State Archives Republican Archive (DCA.)
• Newspapers
• "Le Droit de Propriété en Turquie", Les Nouvelles d’Orient : Organe Spécial des İntérêts Français en Turquie, 19.11.1895, no : 28.
• Pacha, Chérif. "La Débâcle", Mèchroutiette, 01.01.1911, no :14, 2-6.
• Pacha, Chérif. "Ma Condamnation", Mèchroutiette, 01.11.1910, no :12, 2.
• Pacha, Chérif. "Retour de Constantinople", Mèchroutiette, 01.01.1913, no: 38, 1-6.
• Pacha, Chérif. "La Constitution en Turquie et les Agissements du Comite", Mèchroutiette, 15.10.1909, no :1, 2.
• Pacha, Chérif. "L’égalité des Races", Mèchroutiette, 01.10.1910, no: 11, 1-8.
• Pacha, Chérif. "Les Dangers du nationalisme en Turquie", Mèchroutiette, 01.03. 1910, no :5, 1-2.
• Pacha, Chérif. "La Bonne İntervention", Mèchroutiette, 01.08.1911, no: 21, 1-5.
• Pacha, Chérif. "Plus de Constitution en Turquie", Mèchroutiette, 15.11.1909, no :2, 2.
• Pacha, Chérif. "Notre Programme", Mèchroutiette, 01.01. 1910, no.3, 1-2
• Pacha, Chérif. "Les Janissaires", Mèchroutiette, 01.02.1910, no :4, 1
• Pacha, Chérif. "Par le Revolver", Mèchroutiette, 01.06.1910, no :8, 1.
• Pacha, Chérif. "Un gouvernement de voleurs et d’assassins", Mèchroutiette, 01.07.1910, no: 9, 1.
• Pacha, Chérif. "Un Démenti Formel", Mèchroutiette, 01.02.1914, no: 51, 14-15.
• Pacha, Chérif. "L’Empire des Ombres", Mèchroutiette, 01.12.1910, no: 13, 2-6.
• Pacha, Chérif. "Les Dangers Extérieurs", Mèchroutiette, 01.02.1911, no: 15, 2-6
• Pacha, Chérif. "Printanières effervescences", Mèchroutiette, 01.04.1911, no: 17, 2-5.
• Pacha, Chérif. "L’İntervention Russe", Mèchroutiette, 01.06.1911, no :19, 1-6.
• Pacha, Chérif. "L’Intervention de Russe", Mèchroutiette, 01.12.1911, no: 25, 1-5.
• Pacha, Chérif. "Le Testament du Comité", Mèchroutiette, 01.01.1914, no: 50, 1-10.
• Pacha, Chérif. "Solution Pénible Mais Nécessaire", Mèchroutiette, 01.11.1911, no: 24, 1-7.
• Pacha, Chérif. "L’Irréformable", Mèchroutiette, 01.03.1914, no: 52, 1-7.
• Pacha, Chérif. "En Albanie", Mèchroutiette, 01.05.1910, no :7, s. 1.
• Pacha, Chérif. "La Dernier Atout", Mèchroutiette, 01.07.1911, no: 20, 1-7.
• Pacha, Chérif. "Un Nouvel Ugolin", Mèchroutiette, 01.01.1912, no: 26, 1-6.
• Pacha, Chérif. "Manœuvres en vue D’un Nouvel Emprunt", Mèchroutiette, 01.03.1911, no :16, 2-6.
• Pacha, Chérif. "Finances et Emprunts", Mèchroutiette, 01.09.1911, no: 22, 1.
• Pacha, Chérif. "Les Adieux du Mècheroutiette", Mèchroutiette, 01.04.1914, no: 55, 1-4.
• Secondary Sources
• Açba, Sait. Osmanlı Devleti’nin Dış Borçlanması (1854-1914). Ankara: Vadi Yayınları, 2004.
• Ahmad, Feroz. İttihat ve Terakki (1908-1914). İstanbul: Kaynak Yayınları, 1999.
• Ahmad, Feroz. The Young Turks The Committee of Union and Progress in Turkish Politics 1908-1914. London: Oxford University Press, 1969.
• Armaoğlu, Fahir. 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 1983.
• Aslan, Taner. "Saidpasazade Mehmed Şerif Pasa muhalefeti ve İkinci Meşrutiyet Döneminde yasaklanan bir risalesi", Tarih Araştırmaları Dergisi, C.30, S.50: 1-48.
• Alakom, Rohat. Şerif Paşa: Bir Diplomatın Fırtınalı Yılları (1865-1951). Avesta, İstanbul, 1998.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. Yay. Edited by: Ahmet Kuyas, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002.
• Birinci, Ali. "Mehmed Şerif Paşa (1865-1951) ". İstanbul: DİA. C. 39, 2010: 1-2.
• Birinci, Ali. Hürriyet ve İtilaf Fırkası. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1990.
• Bulut, Sedef, "Paris Konferansında Şerif Paşa’nın Faaliyetleri ve Doğu Anadolu Ahalisinin Durumu "M. A thesis, Gazi Üniversitesi, 1998.
• Buzpınar, Ş. Tufan. "Havran". İstanbul: DİA. C.16 1997: 539-541.
• Çulcu, Murat. İttihat ve Terakki I. Meşrutiyetten II. Meşrutiyet’e. İstanbul: E yayınları, 2011.
• Eldem, Edhem. "Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde Fransızca Basım için Kullanım Kılavuzu", Kebikeç 53, 2022: 283-296.
• Mccarty, Justin. "Lessons of the Balkan Wars". Osmanlı Devleti’nin Dağılma Sürecinde Trablusgarp ve Balkan Savaşları. Edited by: Mehmet Arslan, Nuri Karakaş, 19-37. Ankara: TTK, 2013.
• Nur, Rıza. Cemiyet-i Hafiye: Gizli Örgüt. İstanbul: İşaret Yayınları, 1995.
• Kabacalı, Alpay. Talât Paşa’nın Anıları. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Kansu, Aykut. 1908 Devrimi. İstanbul: İletişim Yayınları,2002.
• Karademir, Nihat. Sultan Abdülhamid ve Kürtler. İstanbul: Nûhibar Yayınları, 2014.
• Kırmızı, Abdülhamit. "Meşrutiyette İstibdat Kadroları: 1908 İhtilali’nin Bürokraside Tasfiye ve İkame Kabiliyeti". 100. Yıl’da Jön Türk Devrimi, haz: Sina Akşin, Sarp Balcı, Barış Ünlü, 333-357. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2008.
• Koloğlu, Orhan. Osmanlı Dönemi Basının İçeriği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları, 2010.
• Kutay, Cemal. 31 Mart’ın 90. Yılında Laik Cumhuriyet Karşısında Derviş Vahdetiler Cephesi. (İstanbul: Aksoy Yayıncılık, 1994), 51.
• Kutlay, Naci. İttihat Terakki ve Kürtler. Ankara: Beybun Yayınları, 1992.
• Özdemir, Biltekin. Osmanlı Devleti Dış Borçları Yüz yıl süren Cendere. İstanbul: Remzi Kitapevi, 2017.
• Sander, Oral. Anka’nın Yükselişi ve Düşüşü Osmanlı Diplomasi Tarihi Üzerine Bir Deneme. Ankara: İmge Kitapevi, 2014.
• Shaw, Stanford J. Birinci Dünya Savaşında Osmanlı İmparatorluğu. C. 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2021.
• Shaw, Stanford J. ve Ezel Kural Shaw. Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. C. 2, İstanbul: E yayınları, 1982.
• Temo, İbrahim ve Ahmet Rıza. Biz İttihatçılar. Ed. Ö. Andaç Uğurlu, İstanbul: Örgün Yayınevi, 2009.
• Tural, Erkan, "II. Meşrutiyet Döneminde Devletin Restorasyonu Bağlamında 1909 Teşkilat ve Tensikat Kanunu". PhD. Thesis, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2006.
• Tunaya, Tarık Zafer. Türkiye'de Siyasal Partiler: C.1; İkinci meşrutiyet Dönemi 1908-1918. İstanbul: Hürriyet Vakfı, 1984.
• Türesay, Özgür. "Political Vıctıms of the Old Regime under the Young Turk Regime (1908-11) ". The Young Turk Revolution and The Ottoman Empire the Aftermath of 1908 Edited by Noémi Lévy-Aksu and François Gorgeon. (London: I. B. Tauris &Co. Lt 2017): 67-96.
• Zürcher, Erık Jan. İmparatorluktan Cumhuriyete Türkiye'de Etnik Çatışma. İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• Zürcher, Erık Jan. Millî Mücadelede İttihatçılık. Ankara: Bağlam Yayınları, 1987.