The Scholars Attending the Huzur Lessons from Safranbolu

Yıl 2021, Sayı: 51, 79 - 122, 27.12.2021

Muhammet Sacit Kurt

https://doi.org/10.17120/omuifd.1009863

Öz

Huzur Lessons (Lessons in the presence of the Sultan) is one of the services established by the Ottoman Sultans for Islam and the Qur'an. In this article, firstly, the information has been given about the definition of the huzur lessons, the course of the lessons over the years, the participants of the lessons, general rules of the lessons, and differences between customary interpretation lessons and huzur lessons as a preface. This information has been obtained with reviews published lately and the situation of the reviews has been discussed in terms of rightfulness. After that, it has been determined that how many scholars from Safranbolu ,which is the region served to huzur lessons, came to the institution as a muqarrir (lecturer) and mukhatab (debater scholars). These scholars’ biographies have been obtained, especially the personal records (sijill al-ahwal) via lots of materials. In the personal records, if they have an ijazah, the scientific chain has been showed by visual materials. The participation of the scholars from Safranbolu to huzur lessons in one year has been checked over year-by-year. Based on this information, it has been researched if there a system for choosing a scholar from a region or not. In particular, scholars from Safranbolu, the positions of the scholars have been checked in the ranking of huzur lessons year-by-year. After that, it has been attracted attention to the activities and scholars violating the order. Finally, it has been stated which reasons behind these activities.

Anahtar Kelimeler

Huzur Lessons (lessons in the presence of sultan), Safranbolu, Scholars from Safranbolu, Muqarrir (lecturer), Mukhatab (debater scholars)

Huzur Derslerine İştirak Eden Safranbolulu Âlimler

Öz

Huzur dersleri Osmanlı padişahlarının İslam’a ve Kur’an’a yönelik tesis ettikleri hizmetlerden birisidir. Bu yazıda evvela bir girizgâh mahiyetinde huzur derslerinin tanımı, dersin yıllar içerisindeki seyri, katılımcıları, genel prensipleri ve mutat tefsir derslerinden farkı hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Verilen bu bilgiler, son dönemde ortaya konan kimi eleştirilerle birlikte ele alınmış ve bu eleştirilerin haklılık durumları tartışılmıştır. Akabininde huzur derslerine hizmet eden beldelerden Safranbolu’nun bu müesseseye mukarrir ve muhatap olarak kaç âlim kazandırdığı tespit edilmiş, bu âlimlerin hal tercemeleri, başta günümüzün özgeçmişi mesabesinde bulunan sicill-i ahvâl dosyalarındaki bilgiler olmak üzere pek çok kaynaktan istifade etmek suretiyle oluşturulmuştur. Sicil dosyalarında âlimlere ait bit icazetname varsa icazetnamedeki ilmî silsile görsel araçlar yardımıyla gösterilmeye çalışılmıştır. Safranbolulu âlimlerin bir yılda tesis edilen huzur dersi meclislerine katılımları yıllar bazında ele alınmış, bir beldeden kabul edilecek âlim sayısında belli bir düzen bulunup bulunmadığı araştırılmıştır. Safranbolulu âlimler özelinde, âlimlerin huzur derslerindeki konumları yıl yıl kontrol edilmiş, mutat düzeni bozan uygulamalara ve âlimlere dikkat çekilmiş, bunların arkasında yatan sebepler hakkında çeşitli tahminlerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Huzur Dersleri, Safranbolu, Safranbolulu Alimler, Mukarrir, Muhatap

Kaynakça

• "Safranbolulu İsmail Necati Efendi (V. 1338/1919-1920)". Dünden Bugüne Safranbolu'da Dini Hayat. 110-120. Safranbolu: Seçil Ofset, 2016.
• Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Uleması. 5. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 1996.
• Arpa, Recep. "Huzur Derslerinde Kâdî Beydâvî Tefsiri mi Takip Edilirdi?". Osmanlı'da Tefsir Dersi Gelenekleri Saray-Tekke-Medrese. 91-156. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2018.
• Asım Efendi, Ahmed. el-Okyanûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Atâ, Tayyârzâde Ahmed. Tarih-i Atâ. 4 Cilt. İstanbul: Şeyh Yahya Efendi Matbaası, 1291.
• Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Lugatı. 3 Cilt. İstanbul: Kubbealtı İktisadi İşletmesi, 2005.
• Çankaya, Ali. Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler. 5. Ankara: Mars Matbaası, 1968-1969.
• el-Cevherî, İsmâʿîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcu’l-Luğa ve Sıhâhi’l-ʿArabiyye. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 1979.
• el-Ferâhîdî, Ebû ʿAbdirrahmân Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-ʿAyn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrâhîm es-Sâmerrâî, 8 Cilt. b.y.: Dâru ve Mektebetu Hilâl, ts.
• el-Kevserî, Muhammed Zâhid ibnu'l-Hasan. et-Tahrîru'l-Vecîz fîmâ Yebteğîhi'l-Mustecîz. Haleb: Mektebetu Matbû'âti'l-İslâmiyye, 1413/1993.
• Ersoy, Adem. "Gümüşhânevî'nin Halifelerinden Safranbolulu İsmail Necati Efendi (1842-1920)". Doğumunun 200. Yılı Hatırasına Uluslararası Gümüşhânevî Sempozyumu. ed. Hür Mahmut Yücer. 424-431. İstanbul: Bağcılar Belediyesi Yayınları, 2014.
• Eyice, Semavi. "İstanbul'un Kaybolan Eski Eserlerinden: Fatma Sultan Camii ve Gümüşhaneli Dergahı". İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 43/1-4 (1984-1985), 475-511.
• FK, Fatih Kaymakamlığı."Medreselerimiz". 15.09.2021. http://fatih.gov.tr/medreselerimiz
• Gündüz, İrfan. Gümüşhânevî Ahmed Ziyâüddîn (ks) Hayatı-Eserleri-Tarîkat Anlayışı ve Hâlidiyye Tarîkatı. İstanbul: Seha Neşriyat, 1984.
• İbanoğlu, Fulya. "Mehmet Fehmi Ülgener Sicil Varakası". Din ve Hayat 24 (2015), 17-23.
• İlmiyye Sâlnâmesi. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1334.
• İpşirli, Mehmet. "Huzur Dersleri". İslâm Ansiklopedisi. 18/441-444. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Işık, Ayhan. "İlk İstanbul Müftüsü Mehmet Fehmi Ülgener (1865-1943)". Din ve Hayat 24 (2015), 14-15.
• Kara, Ömer. "İslam Geleneğinde Ümerâ Huzurundaki Bilimsel Toplantıların Osmanlıcası: Huzur Dersleri". Osmanlı Toplumunda Kur'an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2013.
• Kara, Ömer. "Osmanlı'da Huzur Dersleri Geleneği ve Literatürü". Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 9/18 (2011), 519-539.
• Karacakaya, Recep, İsmail Yücedağ & Nazım Yilmaz. Arşiv Belgelerinde Karabük. İstanbul: Karabük Valiliği Kültür Yayınları, 2013.
• Kurt, Muhammet Sacit. Muʿtezile’ye Karşı Bir Ehl-i Sünnet Müdafiʿi eṭ-Ṭībī’nin “Futūḥu’l-Ġayb” Adlı el-Keşşāf Haşiyesi ve Eserinde ez-Zemaḫşerī’ye Yönelttiği Eleştiriler. Ankara: ilâhiyât Yayınları, 2018.
• Mardin, Ebül'ulâ. Huzur Dersleri. 3 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2018.
• MG, Milli Gazete."İlk İstanbul Müftüsü Mustafa Fehmi Efendi den fıkralar". 20.09.2021. https://www.milligazete.com.tr/haber/1149793/ilk-istanbul-muftusu-mustafa-fehmi-efendi-den-fikralar
• Omay, Semiha. Huzur Dersleri ile İlgili Konuşmalar. İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası, 1965.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: MEB Yayınevi, 1993.
• Sayar, Ahmet Güner. "İsmâil Necâti Efendi". İslâm Ansiklopedisi. 21/115. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Sayar, Ahmet Güner. "Mehmet Fehmi Ülgener". İslâm Ansiklopedisi. 42/288-289. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Sayar, Ahmet Güner. "Sabri Fehmi Ülgener". İslâm Ansiklopedisi. 42/289-291. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Sayar, Ahmet Güner. Bir İktisatçının Entellektüel Portresi Sabri F. Ülgener. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2007.
• Sayar, Ahmet Güner. Ülgener Yazıları. İstanbul: Derin Yayınları, 2006.
• Sezen, Tahir. Osmanlı Yer Adları. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, 2017.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî. 6. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Tanman, M. Baha. "Gümüşhanevî Tekkesi". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 3/448-449. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1994.
• Temizer, Aydın. "Osmanlı Dönemi Türk Tefsir Ekolünde Huzur Dersleri". Osmanlı Döneminde Tefsir. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2014.
• Vassâf, Osmânzâde Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2015.
• Yalçın, Soner. Beyaz Müslümanların Büyük Sırrı Efendi-2. İstanbul: Doğan Kitap, 2006. Yaşaroğlu, Kamil. "Cumhuriyet Döneminin İlk İstanbul Müftüsü: Mehmet Fehmi Ülgener". Dünden Bugüne Safranbolu'da Dini Hayat. 110-120. Safranbolu: Seçil Ofset, 2016.
• Yaşaroğlu, Kamil. "Mehmet Fehmi Ülgener". Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi. 2/645-646. İstanbul: YKY Yayınları, 2008.
• Yıldız, Fatih. "Safranbolulu İsmail Necati Efendi (1840-1919)". II. Uluslararası Şeyh Şa'bân-ı Velî Sempozyumu -Kastamonu'nun Manevi Mimarları-. 259-269. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, 2014.
• Yılmaz, Necdet. "Gümüşhâneli Dergâhı Şeyhlerinden Safranbolulu İsmail Necati: Hayatı, Halifeleri ve Eseri". Tarih Kültür ve Sanaat Araştırmaları Dergisi 8/2 (2019), 461-479. 10.7596/taksad.v8i2.2107
• Zerdeci, Hümeyra. Osmanlı Ulema Biyografilerinin Arşiv Kaynakları. Ankara: TDV Yayınları, 2008.