Tefsirde İhtilâf Olgusu ve Tercih İlkeleri

Yıl 2021, Sayı: 51, 1 - 35, 27.12.2021

Recep Demir

https://doi.org/10.17120/omuifd.982815

Öz

İhtilâf insanî bir durum olup anlama ve yorumun doğasında vardır. Zira her insan kişisel özellikleri ve yaşadığı çevre bakımından diğer insanlardan farklıdır. Yorum konusu olan dinî metnin yapısı da ihtilâfların doğmasında etkilidir. Diğer temel İslâmî ilimlerde olduğu gibi Tefsir’de de ihtilâflardan kaçınmak neredeyse imkânsızdır. İhtilâfların varlığı ve bazen çokluğu tercih meselesini gündeme getirmektedir. İşte bu ihtilâflar arasından tercihin nasıl ve neye göre yapılacağı bu makalenin konusudur. Tercihte bulunurken öznellikten kaçınmanın ve isabetli yorumlar ortaya koymanın temel şartı tercih ilkeleri doğrultusunda bunun yapılmasıdır. Makalede tefsire dair temel kaynaklardan hareketle bazı tercih ilkeleri zikredilecek ve bunların kimi ayetlerin yorumları arasında tercih yapmada nasıl kullanıldığı uygulamalı gösterilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İhtilâf, Tercih İlkesi, Doğru Yorum

The Case of Conflict in Interpretation and Preference Principles

Öz

Dispute is a humanitarian situation, and it is also inherent in interpretation. Because every person is different from other people in terms of their personal characteristics and the environment in which they live. The structure of the religious text, which is the subject of interpretation, is also effective in the emergence of dispute. As in other basic Islamic sciences, it is almost impossible to avoid dispute in Exegesis (Tafsir). The existence and sometimes the multiplicity of disputes raises the issue of preference. The subject of this article is to know how to make a choice between disputes and on what basis. The basic condition of avoiding subjectivity and presenting accurate comments while making a choice is to do this in line with the principles of preference. In the article, some preference principles will be mentioned based on the main sources of Exegesis (Tafsir) and how they are used in making a choice between interpretations of some verses will be shown in practice.

Anahtar Kelimeler

Exegesis (Tafsir), Dispute, Principle of Preference, Accurate Exegesis

Kaynakça

• Abdülkadir-i Geylânî, Muhyiddin Abdülkadir b. Musa b. Abdullah. Tefsirü'l-Geylânî. İstanbul: Merkezü’l-Geylânî li’l-Buhusi’l- ‘İlmiyye, 2009.
• Akdemir, Hikmet. Belâgat Terimleri Sözlüğü. İzmir: Nil Yayınları:1999.
• Akk, Abdurrahman. Usûlü’t-tefsîr ve kavâidühü. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1414/1994.
• Akkâvî, İn‘âm Fevvâl. el-Mu’cemu’I-mufassal fî ‘ulumi’I-belaga. Beyrut: Daru'l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 1996.
• Akkâvî, İn‘âm Fevvâl, el-Mu’cemu’I-Mufassal fî ‘ulumi’I-belaga. Beyrut: Daru'l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 1996.
• Aksan, Doğan, Her Yönüyle Dil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1990.
• Ali İbn Arabî, Ebû Abdullah Muhyiddin Muhammed b. Tefsir-i Kebir. Çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Kitsan Yayınları, ts.
• Âlûsî, Ebü’s-Sena Şehâbeddin Mahmûd b. Abdullah. Rûhu'l-meânî fî tefsiri'l-Kur'âni'l-azim ve's-seb’i'l-mesani. Beyrut: Dârü'l-Fikr, 1997.
• Âşûr, Muhammed Tahir b., et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tunûsiyye, 1984.
• Ateş, Abdurrahman. “Anlam Bütünlüğü Açısından Bakara 2/ 189. Âyet ile İlgili Bir Değerlendirme”. İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/2 (2016), 9-30.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Meâlimu’t-tenzîl. thk. Abdurrezzak el- Mehdî. Beyrut: Daru İhyâi’t-Türasi’l- Arabaî, 1420.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi ve Tabakâtü’l-Müfessirîn. İstanbul: Bilmen Yay., 1973. Abdurrahman el-Akk, Usûlü’t-tefsîr ve kavâidühü. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1414/1994.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’ân-ı Kerîm Meâli Âlisi ve Tefsiri. Ankara: Akçağ Yayınları, 1991.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl Ebû Abdillâh. es-Sahîh. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmî, ts.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usulü. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Cevdet Bey. Tefsîr Tarihi. İstanbul: Talebe Cemiyeti Neşriyatı, ts.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tacü’l-luga ve sıhâhi’l-Arabiyye. Thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. Beyrût: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1990/1408.
• Çalışkan, İsmail. "Tefsirde Sahâbe İhtilâfları". Kur’ân ve Sahâbe Sempozyumu. ed. Hasan Keskin-Abdullah Demir. 217-242. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Demircigil, Bayram. “Tefsirde İhtilaf Karşıtı Söylemin Tahlil ve Tenkidi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/40 (Aralık 2019), 441-468.
• Doğan, D. Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. 7. Baskı (Ankara: Rehber Yayınları, 1990.
• Doğan, D. Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Rehber Yayınları, 1990.
• Dureynî, Fethî. el-Menâhicu’l-usûliyye, Dımaşk: eş-Şirketu’l-Muttahida li’t- Tevzî,1985.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf b. Ali b. Yusuf b. Hayyân. el-Bahru’l-muhît. Thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1420.
• Ebû Şâme, Ebü’l-Kāsım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Makdisî. el-Mürşidü’l-vecîz, Nşr. Velîd Müsâid et-Tabatabâî. Küveyt: Mektebetü’l-İmâm ez-Zehebî,1993.
• er-Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Esed, Muhammed. Kur’ân Mesajı Meal-Tefsir, çev. Cahit Koytak, Ahmet Ertürk, İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• Esed, Muhammed. Kur’ân Mesajı Meâl-Tefsir. çev. Cahit Koytak- Ahmet Ertürk.İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-luga. Thk. Muhammed ‘Avad Mur’ıb. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2001.
• Ferrâ’,Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Begavî. Meâlümu’t-tenzîl, Thk. Abdurrezzak el- Mehdî. Beyrut: Daru İhyâi’t-Türasi’l- Arabaî, 1420.
• Fîrûzâbâdî, Ebü't-Tahir Mecdüddîn Muhammed b. Yakub b. Muhammed. el-Kâmûsü'l-muhît. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1426/2005.
• Halîl b. Ahmed, Kitâbü’l-ʿAyn, Thk. Davûd Sellûm. Beyrut: Mektebetü Lübnan,2004.
• Harbî, Huseyn b. Ali b. Huseyn. Kavâ‘idü’t-Tercîh ‘Inde’l-Müfessirîn. Riyad: Daru’l-Kâsım, 1417/1996.
• Hikmet. Akdemir. Belâgat Terimleri Sözlüğü. İzmir: Nil Yayınları:1999.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Mehdî. el-Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l- Kur’âni’l-mecîd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2002.
• İbn Arabî, Ebû Abdullah Muhyiddin Muhammed b. Ali. Tefsir-i Kebir. Çev. Vahdettin İnce (İstanbul: Kitsan Yayınları, ts.), 1/ 597.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Beyrut: Müessesetü Kütübi's-Sekâfiyye,1993.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem el-İfrîkî el-Mısrî. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1994.
• İbn Teymiyye. Mukaddime fi usûli't-tefsir. Batanta: Daru's-Sahâbeti't-Türas, 1988.
• İbnu’l-‘Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah. Ahkâmu’l-Kur’ân, Thk. Abdulkâdir Ata. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İn‘âm Fevvâl Akkâvî, el-Mu’cemu’I-mufassal fî ‘ulumi’I-belaga. Beyrut: Daru'l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 1996.
• İsfehânî, el-Huseyn b. Muhammed er-Rağıb. Müfredâtu elfâzı’l-Kur’ân. Şam/Beyrut: Daru’l-Kalem/Daru’ş-Şamiye, 1435/2014.
• Kahraman, Ferruh. “Tefsir Usulünde İhtilâf Olgusunun Bazı Çıkmazları ve Alternatif Bakış Açısı”. Usul Dergisi, 12 (Temmuz-Aralık 2009), 131-158.
• Kahraman, Ferruh. “Tefsîrde Tenevvü ve Tezâd İhtilâfı Ayrımının Yetersizliği”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24 (2013/2), 85-107.
• Karar, Ömer. Kur’an’ın Anlaşılmasında ‘İtibâr Sebebin Husûsîliğine Değil Lafzın Umûmîliğinedir’ İlkesine Usûlcülerin Metodolojik Yaklaşımları. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Kattân Mennâu’l-. Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: y.y., 1986.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi’ li ‘Âhkâmi’l-Kur’ân, Thk. Ahmed el-Berdûnî-İbrâhim Itfıyyiş. Kahire: Daru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1384/1964.
• Maden, Şükrü. Tefsir İlminde İcmâ Anlayışı ve Kur’ân Yorumuna Etkisi. İstanbul: Kitabî Yayınları, 2020.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Mushaf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/248-254. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Maşalı, Mehmet Emin. Kur’ân’ın Metin Yapısı. Ankara: İlâhiyat, 2004.
• Matürîdî, Ebû Mansur Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. Thk. Halil İbrahim Kaçar. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2006.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-Uyûn. thk. Abdulmaksud b. Abdurrahim. Beyrût: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Müslim, b. El-Haccac el-Kuşeyrî. Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Neccar, Zağlul. Tefsirü'l-âyati'l-kevniyye fi'l-Kur’âni’l-kerîm. Kâhire: Mektebetü’ş-Şurukı’d Düveliyye, 2007.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl. ‘İrâbu’l-Kur’ân, Thk. Abdu’l-Mun‘im Halil İbrâhîm. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1421.
• Nevfel, Abdürrezzak. Allah ve Modern İlim, çev. Âkif Nuri Karcıoğlu. İstanbul: Dava Yayınları, 1974.
• Oktay, A. Nuray. Kur’ân’la Parıldayan Gerçekler. İstanbul: Zariflik Birliktir Tasarım ve Yayıncılık, 1998.
• Özen, Şükrü. “Hilaf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/527-538. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Özen, Şükrü. “İhtilâf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/565-568. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Râzî, Fahruddîn . Nihâyetü'I-îcâz fi Dirâyeti’I-İ'câz, thk. Bekri Emin. Beyrut: Daru'l-İlmi’l-Melâyin, 1985.
• Subhî Sâlih. Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân, 18. Baskı, Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1990.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman. el-İtk¬¬ân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Mustaf Dîb el-Büga. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1407/1987.
• Şâtıbî, İbrâhîm b. Mûsa b. Muhammed Ebû İshâk. el-Muvâfakât fî usûli’ş-şerî‘a. çev. Mehmet Erdoğan. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
• Şayi’, Abdurrahman b. Salih . Esbâbü ihtilâfi’l-müfessirîn. Riyad: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1995.
• Şenkîtî, Abdulkâdir. Edvâu’l-beyân fî izâhi’l-Kurân bi’l-Kur’ân. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1415/1995.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fethü'l-kadîr. Beyrut: Dârü İbn Kesîr,, 1997.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlânî. Fethü'l-kadîr: el-câmi' beyne fenneyi’r-rivaye ve'd-diraye min ilmi’t-tefsir. Mansûre: Dârü’l-vefa, 1997.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘ul-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Beyrut: Daru'l-Fikr, 1995.
• Tayyâr, Müsâid b. Süleymân. Fusûl fî usûli’t-tefsîr. Riyad: Dâru’n-Neşri’d-Düveliyyi, 1413/1993.
• Türcan, Talip. “Dini ve Dini Temsil eden Kaynakları Tanımlayıcı Bir Yöntem Olarak Sahâbe İcmâı”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. 27 (2016), 57-67.
• Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. 7. Baskı. Ankara: TDK Yayınları, 1983.
• Yakup, Adem. Kur’ân Mûcizeleri, İstanbul: Güneş Yayıncılık, 2003.
• Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed Murtedâ el-Huseyn. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmus. Kuveyt: Matbaatu Hükûmeti’l-Kuveyt, 1406/1986.
• Zeccâc, Ebû İshâk. Meâni’l-Kur’ân ve i‘râbuh, Nşr. Abdülcelil Abduh Şelebî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. b.y: Daru İhyâi’-türasi’l-Arabî, 1396/1976.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. İtticâhâtü’l-münharife. b.y: Mektebetü Vehbe, 1986.
• Zemahşerî, Ebü'l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an hakâiki't-tenzîl ve ‘uyunü'lekâvîl fî vücuhi’t-te’vîl. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1947.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, Thk. M. Ebu’l-Fadl İbrâhim. b.y: Dau İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1376/1957.
• Zerkeşî, Muhammed b. Abdillâh. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. Kahire: Dâru’s-Safve, 1409/1988.
• Zürkânî, Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• https://www.kuranmeali.com/ÂyetKarsilastirma.php?sure=50&âyet=30 (29.05.2021).