Cumhuriyet Öncesi Dönem Hıfzıssıhha Dersinin Eğitim Programlarında Yer Almasının Gereği Ve Önemi Üzerine Düşünceler

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 29 Ekim Özel Sayısı, 3806 - 3825, 31.10.2020

Savaş Karagöz

Öz

Klasik tıp metinlerinde önemli bir yeri olan hıfzıssıhha, sağlıklı bir yaşam için yapılan faaliyetlerin ve alınan önlemlerin tümü; sağlık bilgisi, hijyen anlamına gelir (TDK sözlük 1998, I/986). Kökeni Arapça olan bu kelimenin yerini günümüzde Fransızcadan dilimize geçen hijyen sözcüğü almıştır (TDK sözlük 1998, I/994). Osmanlı tıbbında hıfzıssıhha hava, iklimler, yeme içme, giyim, yaz ve kış sporları, uyku, banyo, kan alma, bedenin ve ruhun dinlendirilmesi gibi geniş manada kullanılıp koruyucu hekimlik bilgileri verirken günümüzde hijyen kelimesi daha özel anlamda kullanılmakta daha çok sağlıklı olmak için gerekli temizlik kurallarından bahsetmektedir. İnsanoğlu tarihsel süreç içerisinde sayısız salgın hastalıklara maruz kalmış ve bu salgınlara karşı tedbirler üretmeye çalışmıştır. Bulaşıcı hastalıklarla örgütlü mücadelenin batılı ülkelerde olduğu gibi Osmanlı devletinde de 1800’lü yıllarda başladığı görülmüştür. Hıfzıssıhhanın eğitim ortamlarındaki önemi üzerine uluslararası olarak belirli dönemlerde kongrelerin düzenlendiği görülmüştür. Hıfzıssıhha Batı dünyasında 18. Yüzyılda tıp ilminden ayrı bir bilim dalı olarak görülmüş ve bu alanda halk sağlığı ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. Hıfzıssıhha bilimi ayrı bir ders olarak okullarda okutulmaya başlanmıştır. Dünyada hıfzıssıhha dersinin eğitim programlarında yer alması 19. yüzyılda başlamıştır. 20. yüzyılın ilk yıllarında gelişmiş ülkelerde olduğu gibi Osmanlı Devleti’nin gerek askeri ve gerekse sivil tıp okullarında hıfzıssıhha dersinin gereği ve önemi düşünülmüş, bu ders 1827 yılından itibaren eğitim programlarında yer almıştır. II. Meşrutiyet Döneminde halk sağlığı bilincine yönelik alınan tedbirlerin başında hıfzıssıhha dersinin eğitim programlarında yer alması olmuştur. Bu anlayış çok sayıda kitapların yazılmasına ve yayınlanmasında etkili olmuştur. 1924 ilköğretim programlarıyla birlikte hıfzıssıhha dersi Cumhuriyet dönemi eğitim programlarında da yer almıştır. Çalışmada çözümleyici analize ulaşmak için nitel araştırma desenine uygun olarak nitel veri toplama yöntemlerinden doküman incelemesi yapılmıştır. Cumhuriyet öncesi dönem gerek hıfzıssıhhanın eğitim programlarında yer alması gerekse hükümet tarafından bulaşıcı ve salgın hastalıklara karşı gerekli tedbirlerin alınması sağlıklı yaşam ve bilinçli bir toplum oluşturma açısından önemlidir. Günümüz açısından değerlendirildiğinde, Covid 19 salgını veya diğer salgınlara karşı alınabilecek önlemlerin başında eğitim programlarında zorunlu bir ders olarak hıfzıssıhha dersinin olması, bu dersin sağlık uzmanlarınca okutulması, ders içeriklerinin günün şartlarına uygun olması önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hıfzıssıhha, halk sağlığı, Hıfzıssıhha eğitim programı, Askeri ve sivil okullar, mektep doktorluğu

Opinions On The Necessity And Importance Of Pre-Republic Period Hifzissihha (Protective Health) Course In The Education Programs

Öz

Hıfzıssıhha (Protective Health), which has an important place in classical medicine texts, means all of the activities and measures taken for a healthy life; health information and hygiene (TDK dictionary 1998, I / 986). This word, which has its origins in Arabic, has been replaced by the word “hygiene” that passes from French to our language today (TDK dictionary 1998, I / 994). While hygiene is used in Ottoman medicine in a broad sense such as air, climate, eating, clothing, summer and winter sports, sleep, bathing, blood-letting, resting the body and soul, hygiene which means necessary cleaning rules to be more healthy is used in a more specific sense today. Human beings have been exposed to numerous epidemic diseases in the historical process and tried to take measures against these epidemics. It was observed that the organized struggle with infectious diseases started in the Ottoman state in the 1800s as in the western countries. It was observed that congresses were organized internationally at certain periods on the importance of Hıfzıssıhha (Protective Health) in educational environments. Hıfzıssıhha (Protective Health) was regarded as a separate branch of science in the 18th century in the Western world and studies on public health were carried out in this field. Hıfzıssıhha (Protective Health) course started to be taught in schools as a separate course. The inclusion of Hıfzıssıhha (Protective Health) course in the world in educational programs started in the 19th century. In the first years of the 20th century, as in developed countries, the necessity and importance of Hıfzıssıhha (Protective Health) course was considered in both Ottoman Empire’s military and civil medical schools, and the course had been included in education programs since 1827. One of the measures taken for raising the awareness of the society on health in the Second Constitutionalist Period was the inclusion of Hıfzıssıhha (Protective Health) course in the education programs. This understanding became effective in the writing and publishing of many books. Along with the 1924 primary education programs, Hıfzıssıhha (Protective Health) course continued to take place in the education programs of the Republican period. In order to reach the analytical analysis, out of qualitative data collection methods, document review method was used in accordance with the qualitative research design. The pre-republican period is important in terms of the inclusion of Hıfzıssıhha (Protective Health) course and taking the necessary measures against infectious and epidemic diseases by the government in order to create a healthy life and conscious society. When considered from today's point of view, it is suggested that the first measures to be taken against Covid 19 epidemic or other outbreaks should be the inclusion of Hıfzıssıhha (Protective Health) course as a compulsory course, this course should be taught by healthcare professionals, and the content of the course should be in accordance with the current conditions

Anahtar Kelimeler

Protective health, hıfzıssıhha, public health, school doctor, education program

Kaynakça

• Akgöl, M. (2020). Tarihte yaşanan salgin hastaliklar, alinan önlemler ve koronavirüs pandemisi. Yeni İpek Yolu. 33(384), 40-49.
• Aşir, V. ve Kırşan N. (1925). Danimarka, İsveç ve Rusya memleketlerinde terbiye müesseseleri hakkındaki tetkikat raporları, Danimarka’da Jimnastiğin Tarihçesi. Maarif Vekâleti Mecmuası, 10(1), 31-37.
• Çelebi, N. ve Tezer Asan, T.(2014). II. Meşrutiyet dönemi eğitimi ve insan/birey yetiştirme paradigmaları analizi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi. 3(1), 261-270. ISSN: 2146-9199.
• Doktor Reşit Galip (1333). Mekteplerde teftş-i sıhhı. Muallim Mecmuası, 2(13), s.389-396.
• Doktor Sabri (1923). Maarifçilik ve terbiyecilik, çocuklarımızın terbiye-i sıhhiyesi. Muallimler Mecmuası, 1(12), 232-236.
• Doktor Saim (1918). Mektepte hıfzıssıhha dersleri. Muallim mecmuası, 3(25), 846-856.
• Ergün, M. (1996). II. Meşrutiyet devrinde eğitim hareketleri (1908–1914). Ankara: Ocak Yayınları.
• Ergün, M. ve Duman, T. (1996), 19. yy.da osmanlı askeri okullarının ders programları ve ders kitapları, Yeni Türkiye, 2(7), 494-511.
• Ansiklopedi (t.y) Türkiye’de okul sağlığı çalışmaları. https://www.eansiklopedi.com/turkiyede-okul-sagligi- calismalari/ adresinden erişilmiştir.
• T.C Sağlık Bakanlığı (.t.y). Hudut ve sahiller sağlık genel müdürlüğünün kuruluşu ve tarihsel gelişimi. 27.05.2020 tarihinde https://www.hssgm.gov.tr/Tarihce adresinden erişilmiştir.
• İbnül Muhsin Kemal (1914). Verem hakkında. Tedrisat Mecmuası, 4(25), -249.
• İhsan Sungu (1924). Muhtelit terbiye. Muallimler Mecmuası, 2(22), 637-658.
• Muallim Mecmuası (1916). Bilgi yurdu. Muallim Mecmuası. 1(1), 30-32.
• Muallim Mecmuası(1917). Kız darülfünun müesseseleri. Muallim Mecmuası, 2(24), 844.
• Mustafa Şekip (1919). İngiltere’de güzide sınıf nasıl yetişir 2. Tedrisat Mecmuası, 10(50 -1), 393-400.
• Ölmez, A. (2014). II. Meşrutiyet devrinde osmanlı medreselerinde reform çabaları ve merkezileşme. Vakıflar Dergisi. 41(1). 127-140.
• Özdogan, H.U. ve Kartalcık, V.(2016). Klasik osmanlıca dönemi bir tıp metni: ilm-i tıbb ve dil özellikleri. Mediterranean Journal of Humanities. 6(1). 323-336.DOI:10.13114/MJH .2016 11 9308
• Sarıyıldız, G. (1998). Osmanlılarda hıfzıssıhha. İstanbul: DİA, c. XVII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, 319-321.
• Selim Sırrı (1923). Mekteplerde hıfzıssıhha dersi ve mektep hekimliği. İlk Terbiye Ve Tedrisat Dergisi, 1(1), 21-24.
• Terbiye (1908). Hıfzıssıhha. Terbiye Dergisi , s.132.
• Ünal, U. (2014). Arşiv belgelerine göre osmanlı eğitiminde modernleşme. İstanbul: T. C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 134.
• Ürekli, F. (2000). Okullarda sağlık kontrolü yapılması. Tarih ve Toplum, 193(1), 39.
• Yıldırım, N. (1993). İstanbul tıp fakültesinde hıfzıssıhha dersleri ve hocaları (1827-1933). Bilim Tarihi, 22(1), 3- 36.