A Review On Azerbaijani Theatre: From the Past to the Soviet Period

Yıl 2021, Cilt: 17 Sayı: 38, 5586 - 5630, 15.06.2021

Ümit Akın

https://doi.org/10.26466/opus.748125

Öz

Theatre, one of the major branches of literature, is an art with a high power of influence that develops around issues that may or may not have happened, based on the portrayal in front of an audience. Although its beginning is not fully known, its emergence was discovered by researchers in the East as XIIth century BCE, and in the West V - VIth century A.D. In Azerbaijan, the history of the theater is taken back to the past, but no clear date can be specified. Modern theatre in Azerbaijan started to develop in the middle of the 19th century. The gap up to this period has been filled with Azerbaijani folk theatre plays. The most popular folk dances are Mezheke, Kosa Kosa, Kilim Arasi, Shah Salim, Karavelli, Shebeh, Sayaci, Laglagi, Dervish, Kevser, Cutcu Shumu, Yug, Tenbeki Kendirbaz, etc. On the one hand, these plays carried forward the ancient history of Azerbaijan and on the other hand, contributed to the formation of modern Azerbaijani theatre. The fact that there are few studies in our country related to Azerbaijani theatre has led us to do this work. Our work is based on document research and is based on the beginning of Azerbaijani public theatre, the formation, and the rise of Azerbaijani modern theatre-until the first period of the Soviet period.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan traditional folk theater, folk dances, modernization.

Azerbaycan Tiyatrosu Üzerine Bir İnceleme: Geçmişten Sovyet Dönemine Kadar

Öz

Edebiyatın önemli kollarından olan tiyatro, olmuş ya da olabilecek konular etrafında gelişen, bir seyirci topluluğunun önünde canlandırmaya dayanan etki gücü yüksek bir sanattır. Başlangıcı tam olarak bilinmese de ortaya çıkışı, araştırmacılar tarafından Doğu’da M.Ö XII. yüzyıla, Batı’da M.Ö V.-VI. yüzyıla kadar götürülür. Azerbaycan’da da tiyatronun geçmişi çok eskiye götürülmekle birlikte net tarih belirtilemez. Azerbaycan’da modern tiyatro ise 19. yy’ın ortalarından başlamak suretiyle gelişme gösterir. Bu döneme kadarki boşluk Azerbaycan halk tiyatro oyunlarıyla doldurulmuştur. En çok oynanan halk oyunları; Mezheke, Kosa Kosa, Kilim Arası, Şah Salim, Karavelli, Şebeh, Sayaçı, Lağlağı, Dervişlik, Kevser, Cütçü Şumu, Yuğ, Tenbeki Kendirbaz vb.dir. Bu oyunlar bir taraftan Azerbaycan’ın kadim tarihini ileriye taşırken diğer taraftan modern Azerbaycan tiyatrosunun oluşmasına katkıda bulunmuştur. Azerbaycan tiyatrosuyla ilgili olarak ülkemizde az çalışmanın olması bizi bu çalışmayı yapmaya sevk etmiştir. Çalışmamız doküman araştırmasına dayalı olup Azerbaycan halk tiyatrosunun başlangıcı, Azerbaycan modern tiyatrosunun teşekkülü ve yükselmesini -Sovyet Dönemi ilk dönemine kadar- esas almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan geleneksel halk tiyatrosu, halk oyunları, modernleşme

Kaynakça

• Ahmedov, C. M. (1987). M. F. Ahundov talim terbiye hakkında. İlmi Eserlerin Tematik Mecmuası. Bakı: Azerbaycan Devlet Üniversitesi, s.564.
• Ahundov, S. S. (2005). Seçilmiş Eserleri. Haz., Nadir Velihanov, Bakı: Şark-Garb.
• Ahundzȃde, M. F. (2005). Eserleri üç cildde, C I, Hzl. Nadir Memmedov, Bakı: Şark-Garb.
• Akhmedov, H. (2016). Abdurrahim Bey Hakverdiyev’in hayatı, sanatı ve eserleri. Yayımlanmamış Y. Lisans Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Enstitüsü, s. 72.
• Akın, Ü. (2018). Azerbaycan’ın ilk trajedisi Musibet-i Fahreddin üzerine bir inceleme. Akademia Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 61-73.
• Akın, Ü. (2018). Azerbaycan tiyatrosu ve romanında öncü bir kadın: Sakine Hanım Ahundzade, Filoloji Alanında Yenilikçi Yaklaşımlar. Ankara: Gece Akademi.
• Akpınar, Y. (1988). Mirza Fethali Ahundov, komediler (Temsilat). İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Akpınar, Y. (1993). Azerbaycan Edebiyatı. Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Ansiklopedisi., Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 4, 311.
• Akpınar, Y. (1994). Azerî Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• And, M. (1973). Elli yılın türk tiyatrosu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, s.58.
• And, M.(2010). Başlangıcından 1983’e Türk tiyatro tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları, s.21.
• Arif, M. (1954). Cafer Cabbarlı. Bakı: Gızıl Şark Matbaası.
• Cabbarlı, C. (1959). Azerbaycan dram teatrı. Bakı: Azerbaycan Dövlet Neşriyatı.
• Cabbarlı, C. (2005). Eserleri II-III. C, Hzl. AZE, Bakı: Şarq-Garp.
• Cavid, H. (2005). Eserleri. I.C, Haz. Turan Câvid, Bakı: Lider Neşriyat, s.7.
• Çelebi D.B. (2007). Türkiye ve Azerbaycan`daki çocuk oyunları ve oyuncaklarının karşılaştırmalı incelemesi. Yayımlanmamış Y. Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi, s. 111.
• Çetişli, İ. (2016). Metin tahlillerine giriş 2 (Hikaye-Roman-Tiyatro). Ankara: Akçağ Yayınları, s. 72.
• Ahmedov, A. Mir. (1960). Azerbaycan edebiyatı tarihi. Bakı: Azerbaycan SSR İlimler Akademiyası Neşriyyatı,2, s.564.
• Fuat, M.(2003). Tiyatro tarihi. İstanbul: MSM Yayınları.
• Güney, A. (2011). Aristoteles Ve Bertolt Brecht’in İngiliz tiyatrosuna etkileri. e-Journal of New Word Sciences Academy, 6 (1). 135-144.
• Hakverdiyev, A. B. (2005). Seçilmiş eserleri. C 1, Hzl. AZE, Bakı: Lider Neşriyat.
• Hzl. Çelik, Y. (2002). Sanat ve edebiyatta temel kavramlar. İstanbul: Nehir Yayınları.
• Kasımzade, F. (1954). N.B. Vezirov eserleri. II.C. Bakı: Azerbaycan Devlet Neşriyatı, s.182.
• Kasımzade, F. (1960). “XIX. Asrın ikinci yarısında edebiyat” XIX. Asır Azerbaycan Edebiyat Tarihi (Азербайcан Едебийаты Тарихи C.2. Бакı: Азербайcан ССР Eлимлер Академийасы Нещриййаты) II.C. Bakı: Azerbaycan Sovyet Elmler Akademiyası Neşriyatı, s.153.
• Kengerli, A. A. (2008) Azerbaycan’da romantik Türkçülük. Aktaran Metin Özarslan, İstanbul: Doğu Kütüphanesi, s.321.
• Keskin, F. (2011). Üzeyir Hacıbeyli’nin “Er Ve Arvad” “O Olmasın Bu Olsun” Ve “Arşın Mal Alan” isimli piyeslerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Y. Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mǝmmǝdov, K. (1995). Necef Bey Vezirov. Bakı: Azerbaycan Devlet Neşriyatı.
• Memmedova, M. (2017). Azerbaycan Ve Anadolu folklorunda mevsimi oyun ve temaşalar. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 10 (19), 137-148.
• Merdanov, M. (2011). Azerbaycan’ın tahsil tarihi, C.1, Bakı: Tahsil Neşriyatı, s.295.
• Orucov, T. (2006). Karavelli ve Latifelerin Janr Hususiyyetleri. Azerbaycan Şifahi Halk Edebiyyatına Dair Tedkikler XIX. Bakı: Sada Neşriyatı, s. 142-143.
• Rǝhimli, İ. (2003). Üç asrın otuz ili. (Akademik milli dram teatrı bugün). Bakı: Gapp- Poligraf.
• Rǝhimli, İ. (2005). Azerbaycan tǝatr tarixi. Bakı: Çaşıoğlu.
• Sarı, İ. (2016). Türk’ün savaşları: Türklerin islam dünyasındaki liderliği ve savaşları. İstanbul: Net Medya Yayıncılık. Sultanlı, A. (1964). Azerbaycan dramaturgiyasının inkişaf tarihinden. Bakı: Azerneşr, s.248.
• Tahirkızı, U. (2014). Çiçəksiz baharın fidanı. Halk Cephesi, S.13. Bakı: http://www.anl.az/down/meqale/xalqcebhesi/2014/oktyabr/395369.html, 18.9.2019 tarihinde erişim sağlandı.
• Tekiner, S. (1987). Azerbaycan şairi Hüseyin Cavid, Milli Türkoloji Kongresi. Ankara: Azerbaycan Türk Kültürü Dergisi Yayınları 36, s.111.
• Türkiye dışındaki Türk edebiyatları antolojisi. (1993). Üzeyir Hacıbeyli Maddesi. C.IV, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, s.311.
• Uygur, E. (2005). Toplumların yeniden yapılanmasında edebiyat adamlarının rolü ve sovyet döneminde Azerbaycan örneği. III. Kültür ve Kimlik Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul: Koç Üniversitesi Kültür Araştırmaları Derneği.
• Uzunburun Derviş. (1890). Bakü’de avukatlı. Kaspi, 14 Fevral. No: 33, s.13.
• Vezirov, N.B. (1911). Vay Şeleküm Meelleküm. Neşr: Hacı Samed Haydarov, Bakı: Seda Matbaası, 12 Fevral.
• Yurtsever, V. (1950). Azerbaycan dram edebiyatı. Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları Bayur Matbaası, s.6.