Women's Access to Public Space in the Late Ottoman, Early Republican Period: Istanbul Through a Woman Painter's Diary

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 2, 222 - 235

Ceren Lordoğlu

https://doi.org/10.26466/opusjsr.1596784

Öz

This study examines women's experiences in public spaces and the restrictions they faced in late Ottoman and early Republican Istanbul. It aims to make visible the boundaries imposed on women in public spaces, despite the privileged positions of different social groups. Utilizing the methodologies offered by feminist history and geography, the study provides a gendered reinterpretation of urban history and analyzes the connections between related publications. The study focuses on the biography of painter Sabiha Bozca-lı, based on her 1941 diary and personal archive, to explore how women experienced public spaces and mobility in early Republican Istanbul. It investigates how women’s everyday lives were shaped by the complex interactions between gender norms, space, and social change. In this context, the study examines the opportunities and obstacles women encountered in urban spaces and analyzes the evolving and persistent aspects of these experiences throughout history. It evaluates how women living in different parts of Istanbul were constrained by spatial arrangements and social dynamics or created new spaces of movement. By adopting a historical perspective, this study aims to reveal the gendered structure of public spaces and the role of women in the city.

Anahtar Kelimeler

Public Space, Late Ottoman- Early Republican Istanbul, Gender and Space Relations, Sabiha Rüştü Bozcalı

Geç Osmanlı, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Kadınların Kamusal Alan Kullanımları: Bir Ressamın Günlüğünden İstanbul

Öz

Bu çalışma, Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet dönemi İstanbul’unda kadınların kamusal alan deneyimlerini ve karşılaştıkları kısıtlamaları incelemektedir. Toplumsal yapının farklı kesimlerinin ayrıcalıklı konumlarına rağmen, kadınların kamusal alandaki sınırla-rını görünür kılmayı amaçlamaktadır. Feminist tarih ve coğrafyanın sunduğu yöntemler-le kent tarihi cinsiyet perspektifinden yeniden okunmakta, bu bağlamda yapılan yayınlar arasındaki ilişkiler analiz edilmektedir. Çalışmada, ressam Sabiha Bozcalı’nın 1941 yılı günlüğü ve kişisel arşivi temel alınarak, Erken Cumhuriyet döneminde İstanbul’da kadın-ların kamusal alanı nasıl deneyimlediği ve hareketliliklerinin nasıl şekillendiği ele alın-maktadır. Kadınların gündelik hayatlarının, toplumsal cinsiyet normları, mekân ve top-lumsal değişim arasındaki etkileşimle nasıl belirlendiği araştırılmaktadır. Bu bağlamda, kadınların kentsel mekânda karşılaştıkları fırsatlar ve engeller ele alınarak, tarihsel sü-reçte bu deneyimlerin değişen ve değişmeyen yönleri analiz edilmektedir. İstanbul’un farklı bölgelerinde yaşayan kadınların, mekânsal düzenlemeler ve toplumsal dinamiklerle nasıl sınırlandığı veya nasıl yeni hareket alanları oluşturduğu değerlendirilmektedir. Çalışma, kadınların kent içerisindeki varlığını tarihsel bir perspektifle ele alarak, kamu-sal alanın cinsiyetli yapısını ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kamusal Alan, Sabiha Rüştü Bozcalı, Geç Osmanlı- Erken Cumhuriyet Dönemi İstanbulu, Cinsiyet Mekan İlişkileri

Kaynakça

• Adler, A., Adler, P., Fontana, A. (1987). Everyday life sociology. Annual Review of Sociology. (13).s. 129
• Balsoy, G. (2024). Women in working life' in the early years of republican Turkey. Labor History. 65(6), 801-812. https://doi.org/10.1080/0023-656X.2024.2328332
• Balsoy, G. (2015). Bir kadın hastanesi olarak Haseki Hastanesi ve 19. yüzyıl İstanbul’unda bikes ve bimesken bir kadın olmak. Toplumsal Tarih Dergisi. 257. 80-84.
• Berktay, F. (2011). Hayal ve hakikat ya da hayalin hakikatine bitmeyen yolculuk. In E. Eşkinat (Ed.), Hayal ve Hakikat: Türkiye’den Modern ve Çağdaş Kadın Sanatçılar/Dream and Reality: Modern and Contemporary Women Artists from Turkey (pp. 26-41). İstanbul Modern Sanat Müzesi.
• Bondi, L., & Domosh, M. (1998). On the contours of public space: A tale of three women. Antipode, 30(3), 270-289.
• Bondi, L., & Rose, D. (2003). Constructing gender, constructing the urban: A review of Anglo-American feminist urban geography. Gender, Place & Culture: A Journal of Feminist Geography, 10(3), 229-245.
• Bourdieu, P. (1998). Practical reason: On the theory of action. Stanford University Press.
• Boyar, E., Ambros, E. G., Ianeva, S., & Brummett, P. (2016). Ottoman women in public space: An introduction. In E. Boyar & K. Fleet (Eds.), Ottoman Women in Public Space. Brill
• Boyar, E., & Fleet, K. (2014). Osmanlı İstanbul’unun toplumsal tarihi (S. Çağlayan, Trans.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Brereton, B. (1998). Gendered testimonies: Autobiographies, diaries and letters by women as sources for Caribbean history. Feminist Review, 59(1), 146.
• Caine, B. (2019). Biyografi ve tarih. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Collins, P., & Bilge, S. (2016). Intersectionality. Policy Press.
• Çelik, F., & Sayan-Cengiz, F. (2023). 1960’lardan 2000’lere kuşak ve sınıf ekseninde İzmir’de kadınların kamusal mekân deneyimlerinin izini sürmek. Fe Dergi, 15(1), 147-171.
• Certeau, M. (1984). The practice of everyday life. University of California Press.
• Derviş, S. (2021). Çöken İstanbul. İthaki Yayınları.
• Durmaz, Ö. (2016). Sabiha Bozcalı ve Türkiye grafik tasarım tarihi. ResearchGate. https://www.researchgate.net/publication/312020635_Sabiha_Bozcali_ve_Turkiye_Grafik_Tasarim_Tarihi
• Fraser, N. (1989). Unruly practices: Power, discourse, and gender in contemporary social theory. University of Minnesota Press.
• Fraser, N. (2004). Kamusal alanı yeniden düşünmek: Gerçekte var olan demokrasinin eleştirisine bir katkı. In Kamusal Alan (pp. 103-132).
• Geniş, Ş., & Köse Akkirman, D. (2020). Eşitsizlik mekânları olarak mahalleler ve kadınların kent hakkı. Amme İdaresi Dergisi, 53(1).
• Gökpınar, B. (2015). Müphem bir kadının feminist biyografi ile kurgulanışı: Ayşe Leman Karaosmanoğlu. İletişim.
• Harding, S. (1995). Feminist yöntem diye bir şey var mı? In S. Çakır & N. Akgökçe (Eds.), Kadın araştırmalarında yöntem (pp. 34-47). Sel Yayınevi.
• Hisar, A. Ş. (1997). Bütün eserleri: Boğaziçi yalıları, geçmiş zaman köşkleri. Bağlam Yayınları.
• Ianeva, S. (2016). Female actors, producers and money makers in Ottoman public space: The case of the late Ottoman Balkans. In Ottoman Women in Public Space (pp. 48-90).
• Işın, E. (1995). İstanbul'da gündelik hayat. İletişim Yayınları.
• İleri, N. (2016). Kent, gece ve kadınlar. Saha, 3, 57-63.
• İBB İstanbul Planlama Ajansı. (2025). Kentte kadın ve çocuk güvenliği: Mekânsal dinamikler, algılar ve öneriler. https://ipa.istanbul/yayinlarimiz/genel/kentte-kadin-ve-cocuk-guvenligi-mekansal-dinamikler-algilar-ve-oneriler/
• Kaynar, H. (2012). Projesiz modernleşme. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Kandiyoti, D. (1987). Emancipated but unliberated? Reflections on the Turkish case. Feminist Studies, 13(2), 317-338.
• Kasap, S. (2020). Beyaz konferanslar. In F. Saygılıgil & N. Berber (Eds.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce (Feminizm, Vol. 10, pp. 27-33).
• Kern, L. (2020). Feminist şehir (S. Aydaş, Trans.). Sel Yayıncılık.
• Lefebvre, H. (1991). The production of space (D. Nicholson-Smith, Trans.). Blackwell.
• Lordoğlu, C. (2024). Suat Derviş’in metinlerinde ‘ev ve kentsel mekân’ üzerine bir değerlendirme. In S. Şahin (Ed.), Ben Yazar Suat Derviş (pp. 71-100). İthaki Yayınları.
• Lordoğlu, C. (2022). Sabiha Rüştü Bozcalı (1903-1998) ve 1940’ların İstanbul’u. In A. Sönmezer (Ed.), 40 Kadın 40 Hayat (pp. 495-527). İBB ve Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı.
• Mackenzie, S. (2002). Kentte kadınlar. In B. Duru & A. Alkan (Eds. & Trans.), Yirminci Yüzyıl Kenti (pp. 249-283). İmge.
• Maksudyan, N. (2014). Women and the city, women in the city: A gendered perspective on Ottoman urban history. Berghahn Books.
• Massey, D. (2005). For space. SAGE Publications.
• Okin, S. M. (1998). Gender, the public and the private. In A. Phillips (Ed.), Feminism and politics (pp. 116-141). Oxford University Press.
• Özbek, M. (2004). Giriş: Kamusal alanın sınırları. In Kamusal Alan (pp. 19-89). Hil Yayınları.
• Özberki, A. (1984, March 13). De Chirico’dan Koçu’ya Sabiha Bozcalı’nın olağanüstü serüveni. Milliyet.
• Peake, L. J. (2020). Gender and the city. In A. Kobayashi (Ed.), International encyclopedia of human geography (2nd ed., Vol. 5, pp. 281–292). Elsevier. https://dx.doi.org/10.1016/B978-0-08-102295-5.10186-6
• Scott, J. (2013). Feminist tarihin peşinde (F. Dinçer & Ö. Aslan, Eds.). BGST Yayınları.
• Sezer, S., & Özyalçıner, A. (2005). Bir zamanların İstanbul’u: Eski İstanbul yaşayışı ve folkloru. İnkılap.
• Tanyeli, U. (2010). İstanbul’u yazmak: Cumhuriyet dönemi tarih metinlerinde eski başkent. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 16, 259-276.
• Telci Özbek, M. (2012). Uygunsuz makulesinden kadınlar: Son dönem Osmanlı İstanbul’unda yoksul ve yalnız kadınların kontrolü ve fuhuş. Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 15, 65-83.
• Tekeli, İ. (2009). Türkiye’de Cumhuriyet döneminde kentsel gelişme ve kent planlaması. In Modernizm, modernite ve Türkiye’nin kent planlama tarihi (pp. 106-134). Tarih Vakfı.
• Toprak, Z. (1999). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İstanbul’un yönetimi: Şehr-Emaneti. Tombak, 28, 32-40.
• Tuncer, S. (2018). Women and public space in Turkey: Gender, modernity and the urban experience. Bloomsbury Publishing.
• Valentine, G. (2007). Theorizing and researching intersectionality: A challenge for feminist geography. The Professional Geographer, 59(1), 10-21. https://doi.org/10.1111/j.1467-9272.2007.00587.x
• Ware, S. (2010). Writing women's lives: One historian's perspective. The Journal of Interdisciplinary History, 40(3). Wilson, E. (1992). The sphinx in the city. University of California Press.
• Woldarsky, V., Urzúa, C., Farkas, C., & Vallotton, C. D. (2019). Differences in Chilean and USA mothers’ sensitivity considering child gender and temperament. Journal of Child and Family Studies, 28(7), 1937-1947. https://doi.org/10.1007/s10826-019-01419-3
• Zhang, J., & Pelletier, J. (2012). Cultural differences: An international perspective on early childhood education. Frontiers of Education in China, 7(1), 1-4. https://doi.org/10.1007/BF03396932