Gendered Representations of Urban Life in Late Ottoman and Early Republican Turkish Novels

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 2, 236 - 250

Şeyma Ayyıldız , Ebrar Öztürk

https://doi.org/10.26466/opusjsr.1625081

Öz

The transformation of gender-based relations is one of the issues that late Ottoman and early Republican novels focus on in the context of Turkish modernization. The difference and contribution of this study is that it discusses gender relations with an intersectional approach by including the transformation of urban spatiality that progresses parallel to the history of modernization. By synthesizing literary and sociological perspectives, it explores how gender roles and identities were shaped by modernization in terms of sharing urban spaces. Using qualitative thematic analysis, this study focuses on four novels written between 1874 and 1931—Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, Araba Sevdası, Çalıkuşu, and Fatih-Harbiye—where the sense of urban space is a central theme. Findings indicate that in the Republican period, women developed a stronger sense of identity and belonging in urban spaces, reflecting broader social transformations. Key aspects include shifts in traditional gender roles, a small opportunity to experience the city, walking safely on the street, and lastly the feeling of belonging in the city. This study highlights that women’s engagement with the city extends beyond a simple male-female dichotomy, requiring an intersectional discussion of social backgrounds. By combining gender studies, literary analysis, and urban sociology, this research offers a nuanced understanding of gender, spatiality, and modernization in Turkish literature and history.

Anahtar Kelimeler

Urban sociology, Urban identity, Turkish modernization, Turkish novels, Gender-based spatialities

Modernleşme Dönemi Romanları Aracılığıyla Geç Osmanlı İmparatorluğu ve Erken Cumhuriyet Döneminde Kentsel Yaşamın Cinsiyet Temelli Temsilleri

Öz

Cinsiyet temelli ilişkilerin dönüşümü Osmanlı son dönem ve Cumhuriyet ilk dönem romanlarının Türk modernleşmesi ekseninde odaklandığı konulardan biridir. Bu çalışmanın farkı ve katkısı ise modernleşme tarihiyle paralel ilerleyen kentsel mekanın dönüşümünü de araştırmaya dahil ederek toplumsal cinsiyet ilişkilerini kesişimsel bir yaklaşımla tartışmasıdır. Bir başka deyişle bu çalışma edebi ve sosyolojik perspektifleri sentezleyerek toplumsal cinsiyet kimliklerinin kentsel mekânların paylaşımı açısından modernleşme tarafından nasıl şekillendirildiğini araştırır. Çalışmanın yöntemi niteliksel tematik analiz olup, kapsamı ise 1874-1931 yılları arasında yazılan, kentsel mekan duygusunun merkezi bir tema olduğu Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, Araba Sevdası, Çalıkuşu, Fatih-Harbiye romanlarıdır. Bulgular, Cumhuriyet döneminde kadınların, modernleşme projeleriyle yönlendirilen daha geniş toplumsal değişimleri yansıtan, kentsel mekanlara bağlı daha güçlü bir kimlik ve aidiyet duygusu geliştirmeye başladığını ortaya koymaktadır. Geleneksel toplumsal cinsiyet rollerini, şehri deneyimlemek için küçük bir fırsatı, sokakta güvenli bir şekilde yürümeyi ve son olarak şehirde aidiyet duygusunu vurgulayan temel bulgular, Osmanlı İmparatorluğu‘nun son döneminden Cumhuriyet’in ilk dönemine kadar kentsel mekanlarda kadınların temsili açısından kademeli dönüşümleri göstermektedir. Bu geçiş süreci kentle geliştirilen ilişkinin basit bir kadın-erkek ayrımından daha fazlasını içerdiğini ve kesişimsel bir yaklaşımla kadınların toplumsal arkaplanlarının tartışmaya dahil edilmesi gerektiğini bize göstermektedir. Bu çalışma kadın çalışmalarını, edebi analizi ve kentsel yaşama ilişkin sosyolojik perspektifleri birleştirerek, toplumsal cinsiyet, mekansallık ve modernleşme konusunda nüanslı bir anlayış sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kent sosyolojisi, Kentsel kimlik, Türk modernleşmesi, Türk romanı, Cinsiyet temelli mekânsallıklar

Kaynakça

• Aktüre, S. (1978). 19. Yüzyıl sonunda Anadolu kenti mekânsal yapı çözümlemesi. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi.
• Amin, A. (2006). The good city. Urban Studies, 43(5-6), 1009-1023. https://doi.org/10.1080/00420980-600676717.
• Arnaud, J. L. (2008). Modernization of the Cities of the Ottoman Empire (1800-1920). The city in the Islamic world, 953-976.
• Bayram, P. (2017). 19. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde kentleşme: Yönetsel reformlar ile Osmanlı aydınlarının kent üzerine izlenimlerine yönelik karşılaştırmalı bir inceleme. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 227-244.
• Beebeejaun, Y. (2017). Gender, urban space, and the right to everyday life. Journal of Urban Affairs, 39(3), 323-334. https://doi.org/10.1080/0735-2166.2016.1255526
• Braun, V. & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qual Res Psychol. 3(2), 77–101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
• Chant, S. (2013). Cities through a “gender lens”: a golden “urban age” for women in the global South? Environment and urbanization, 25(1), 9-29. https://doi.org/10.1177/0956247813477809
• Cheshmehzangi, A. (2015). Urban identity as a global phenomenon: Hybridity and contextualization of urban identities in the social environment. Journal of Human Behavior in the Social Environment, 25(5), 391-406. https://doi.org/-10.1080/10911359.2014.966222.
• Clarke, V. & Braun, V. (2013). Teaching thematic analysis: overcoming challenges and developing strategies for effective learning. Psychol. 26(2),120–123.
• Coşkun, B. (2010). Türk modernleşmesini kadın romanları üzerinden okumak. Turkish Studies, 5(4), 930-964.
• Day, K. (1999). Strangers in the night: Women's fear of sexual assault on urban college campuses. Journal of Architectural and Planning Research, 289-312. http://www.jstor.org/stable/43030512.
• Demircan, B. (2023). The formal Westernization approach of the Ottoman Empire within the case of cultural life in Istanbul [Master's thesis, İzmir Ekonomi Üniversitesi].
• Dönmez, E. (2018). Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında kadın temsilleri ve kimlik sorunları bağlamında bir varoluş mücadelesi:Ölmeye yatmak [Master's thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Erman, T. (2004). Gecekondu çalışmalarında’öteki’olarak gecekondulu kurguları. European Journal of Turkish Studies. Social Sciences on Contemporary Turkey, (1).
• Ergun, A. & Kulkul, C. (2019). Defining semi-public space: A case study in the gated communities of Yaşamkent, Ankara. Turkish Studies, 20(5), 776-793. https://doi.org/10.1080/14683849.-2018.1556565
• Franck, K. A. & Paxson, L. (1989). Women and urban public space. Public places and spaces, 121-146. https://link.springer.com/content/pdf/10.1007/978-1-4684-5601-1_6?pdf=chapter%20toc
• Gawrych, G. W. (2010). Şemseddin Sami, Women and Social Conscience in Late Ottoman Empire. Middle Eastern Studies, 46(1), 97-115.
• Güntekin, R. N. ([1922] 1962). Çalıkuşu. İnkılap ve Aka Kitabevleri.
• Jones, P. M. (2016). Agricultural enlightenment: knowledge, technology, and nature, 1750-1840. Oxford University Press.
• Kamla, R. (2014). Modernity, space-based patriarchy and global capitalism: implications for Syrian women accountants. Accounting and Business Research, 44(6), 603-629. https://doi.org/10.-1080/00014788.2014.933401.
• Kaplan, M. (1987). Türk edebiyati üzerinde araştırmalar. Dergâh Yayınları.
• Karameşe, Ş. (2023a). Rethinking place-based gender relations in the new country: the case of tertiary level Syrian students in Istanbul. Comparative Migration Studies, 11(1), 3. https://doi.org/10.1186/s40878-023-00326-3.
• Karameşe, Ş. (2023b). Negotiating identity in urban space: everyday geographies of Syrian students in Istanbul. In Refugee Youth (pp. 139-152). Bristol University Press. https://doi.org/10.51952/9781529221039.ch009.
• Kiger, M. E. & Varpio, L. (2020). Thematic analysis of qualitative data: AMEE Guide No. 131. Medical teacher, 42(8), 846-854. https://doi.org/10.1080/0142159X.2020.1755030.
• Koyuncu, D. T., & Tiltay, M. A. (2017). Tanzimat Sonrası Osmanlı Toplumunun Tüketim Kalıplarında Meydana Gelen Değişimin Dönemin Romanları Bağlamında Değerlendirilmesi. Journal of International Management, Educational and Economics Perspectives, 5(2), 1-19.
• Maksudyan, N. (Ed.). (2014). Women and the City, Women in the City: A Gendered Perspective on Ottoman Urban History. Berghahn Books.
• Mardin, Ş. (1991). Tanzimat’tan sonra aşırı batılılaşma. In Türk modernleşmesi. İletişim Yayınları.
• Mumford, L. ([1937] 2011). “What is a City?”: Architectural Record. In The City Reader (pp. 123-127). Routledge.
• Purcell, M. (2014). Possible worlds: Henri Lefebvre and the right to the city. Journal of urban affairs, 36(1), 141-154. https://doi.org/10.1111-/juaf.12034
• Recaizade Mahmut Ekrem ([1898] 2021). Araba Sevdası. Kopernik.
• Sancar, S. (2014). Türk modernleşmesinin cinsiyeti: Erkekler devlet, kadınlar aile kurar. İletişim Yayınları.
• Safa, P. ([1931] 2000). Fatih Harbiye. Ötüken Neşriyat.
• Sami, Ş. ([1874] 2021). Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat. Kopernik.
• Solmaz, M. (2015). Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat, Felatun Bey ile Rkım Efendi ve Araba Sevdası Romanlarına Göre 19. Yüzyılın ikinci Yarısında Osmanlı Toplumunda Değişim ve Batılılaşma. Journal Of Turkish Studies, 10(4).
• Şeker, A. (2017). Türk romanında toplumsal cinsiyet açısından kadın temsillerine yönelik sosyolojik bir çözümleme. Journal of International Social Research, 10(54). http://dx.doi.org/10.-17719/jisr.20175434629
• Samourkasidou, E., & Kalergis, D. (2021). Tanzimat reforms and urban transformations in Ottoman port-cities. Sociology Study, 11(6), 259-272. http://dx.doi.org/10.17265/2159-5526/2021.06.003.
• Tekeli, İ. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyete Kentsel Dönüşüm, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye ansiklopedisi 4. Cilt. İletişim Yayınları.
• Oğuzhan, Ü. A. (2007). Türkiye’de modernleşmenin oluşumu ve Cumhuriyet dönemi türk romanında batılılaşma olgusu:” Kiralık Konak”, “Sözde Kızlar”,“Yaprak Dökümü”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 55(2007/1), 111-144. https://dergipark.org.tr-/en/pub/belleten/issue/45406/569327.
• Wu, C. (2016). Moving from urban sociology to the sociology of the city. The American Sociologist, 47, 102-114. https://doi.org/10.1007/s12108-015-9277-6