Censorship Organisation in the 3rd Army on the Caucasian Front in the First World War

Yıl 2024, Sayı: 21, 252 - 282, 15.06.2024

Feyza Kurnaz Şahin

https://doi.org/10.21021/osmed.1431454

Öz

The main purpose of the study was to analyse the organisational structure of military censorship that the 3rd Army enforced on communications on the Caucasian Front during the First World War. In this sense, the study examined the censorship organisation of the 3rd Army and analysed the inspections and limitations in the communications field. Likewise, it discussed the alterations made in the censorship regime on the Caucasian Front and modelled the failing points of these applications. In this way, this study would provide a beneficial instrument to understand the military censorship during the First World War and contribute to the studies facilitating understanding of the period.

Censorship was one of the new military procedures of the Great War. The reason is that all the security-related institutions of the states took action to prevent information leak-out during the war. In this sense, armies of all the states tried to avoid information leak-out by bringing their means of communications under control. The Ottoman Government also started to enforce military censorship on communications from 2 August 1914 within the scope of mobilisation practices. Moreover, a Censorship Regulation consisting of 61 articles was published to form censorship centres in the armies and army corps in various centres. Censorship centres consisting of two or three officials were established in the 3rd Army region on the Caucasian Front. Letters and telegraphs written in Turkish and other languages were censored in these centres.

The study basically benefited from the data of the Directorate of State Archives of the Presidency of the Republic of Türkiye, the Military History Archive of the Ministry of National Defence, the ATASE Fund, and the Ottoman Archive.

Anahtar Kelimeler

First World War, Caucasian Front, 3rd Army, military censorship, communications

Proje Numarası

Bu çalışma Afyon Kocatepe Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından 17.FENED.13 sayılı proje kapsamında desteklenmiştir.

I. Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi’nde III. Ordu’da Sansür Teşkilatı

Öz

Çalışmanın temel amacı I. Dünya Savaşı sırasında Kafkas Cephesi’nde III. Ordu’nun haberleşme üzerinde uyguladığı askerî sansürün örgütsel yapısını çözümlemektir. Bu anlamda çalışma; III. Ordu’nun sansür örgütlenmesini irdelemekte ve haberleşme alanındaki denetim ve sınırlamaları analiz etmektedir. Keza Kafkas Cephesi’nde sansür rejiminde yapılan değişiklikleri ele alarak bu uygulamaların aksayan noktalarını modellemektedir. Bu şekilde, I. Dünya Savaşı sırasında askerî sansürün anlaşılması için yararlı bir araç sağlanmış, dönemi anlamayı kolaylaştıracak çalışmalara katkıda bulunulmuş olacaktır.

Sansür, I. Dünya Savaşı’nın yeni askerî yöntemlerinden biriydi. Çünkü savaş sürecinde devletlerin güvenlikle ilgili bütün kurumları dışarıya bilgi sızmasını önlemek için harekete geçti. Bu anlamda bütün devletlerin orduları haberleşme vasıtalarını kontrol altına alarak bilgi sızmasını engellemeye çalıştı. Osmanlı Hükümeti de seferberlik uygulamaları kapsamında 2 Ağustos 1914’ten itibaren haberleşme üzerinde askerî sansür uygulamaya başladı. Ayrıca çeşitli merkezlerde, ordu ve kolordularda sansür merkezleri oluşturmak için 61 maddeden oluşan bir Sansür Talimatnamesi yayımlandı. Kafkas Cephesi’nde III. Ordu bölgesinde iki veya üç memurdan oluşan sansür merkezleri kuruldu. Bu merkezlerde Türkçe ve diğer dillerde yazılmış mektup ve telgraflar sansürlendi.

Araştırmada temel olarak T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Milli Savunma Bakanlığı Askerî Tarih Arşivi ATASE Fonu ve Osmanlı Arşivi verilerinden yararlanıldı.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Kafkas Cephesi, III. Ordu, askerî sansür, haberleşme.

Destekleyen Kurum

Bu çalışma Afyon Kocatepe Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından 17.FENED.13 sayılı proje kapsamında desteklenmiştir.

Proje Numarası

Bu çalışma Afyon Kocatepe Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından 17.FENED.13 sayılı proje kapsamında desteklenmiştir.

Teşekkür

Bu çalışma Afyon Kocatepe Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından 17.FENED.13 sayılı proje kapsamında desteklenmiştir.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları: T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Milli Savunma Bakanlığı Askeri Tarih Arşivi, ATASE Fonu, BDH (Birinci Dünya Harbi) Kataloğu, (Klasör/Dosya, Fihrist), 443-50/H1-001-01, 20 Temmuz 1330-24 Temmuz 1330.
• ATASE Fonu, BDH, 2709/341, 3-10, tarihsiz.
• BDH, 2709/341, 3-5, 5a, 6, 6a, 7, 7a, 8, 8a, 9, 9a, 10, tarihsiz.
• BDH, 2709/341, 3-7, tarihsiz.
• BDH, 2709/341, 3-8a, tarihsiz.
• BDH, 2829/107, 11, 25 Teşrinisani 1330.
• BDH, 2829/107, 13, 26 Teşrinisani 1330.
• BDH, 2829/107, 13-1, 28 Teşrinisani 1330.
• BDH, 2829/107, 5, 21 Teşrinisani 1330.
• BDH, 2829/107, 5-1, 5-2, 23 Teşrinisani 1330.
• BDH, 2829/107, 9, 23 Teşrinisani 1330.
• BDH, 2829/107, 9-1, 9-2, 24 Teşrinisani 1330.
• BDH, 2829/12, 25 Teşrinisani 1330.
• BDH, 2920/505, 1, 12 Mart 1331.
• BDH, 2920/505, 1-14, 30.07.1332.
• BDH, 2920/505, 1-15, 1-16, 6 Teşrinievvel 1332.
• BDH, 2920/505, 1-17,1-18, 6 Teşrinievvel 1332.
• BDH, 2920/505, 1-19, 8 Teşrinievvel 1332.
• BDH, 2920/505, 1-27, 30 Eylül 1332.
• BDH, 2920/505, 1-28, 7 Teşrinisani 1332.
• BDH, 2920/505, 1-29, 1-30, 16 Teşrinievvel 1332/1 Muharrem 1335.
• BDH, 2920/505, 1-30, 16 Teşrinievvel 1332/1 Muharrem 1335.
• BDH, 2920/505, 1-42, 1-43, 10 Kanunuevvel 1332.
• BDH, 2920/505, 1-50, 8.3.1333.
• BDH, 2920/505, 1-51, 11.3.1333.
• BDH, 2920/505, 1-60, 13.11.1333.
• BDH, 2920/505, 1-71, 1.12.1333.
• BDH, 2920/505, 1-91, 15.12.1333.
• BDH, 2951/4A, 1-15, 1-16, 19 Mayıs 1331.
• BDH, 2951/4A, 1-21, 1-22, 24 Mayıs 1331.
• BDH, 2951/4A, 1-3, 1-4, 4 Mayıs 1331.
• BDH, 2951/4A, 1-5, 1-6, 5 Mayıs 1331.
• BDH, 2951/4A, 1-8, 9 Mayıs 1331.
• BDH, 3183/17, 1-1,1a, 2, 2a, 3,3a, 4, 4a, 5, 5a, 6, 6a, 7, 7a, 8. 8a, 9, 9a, 1330.
• BDH, 3183/17, 1-4, 4a, 1330, 7-8.
• BDH, 3183/17, 1-4a, 1330, 8.
• BDH, 3183/17., 1-6., 1330, 11.
• BDH, 3183/17, 1-9a, 1330, 18.
• BDH, 3477/178, 15-3, 5 Eylül 1334.
• BDH, 3477/178, 15-4, , 4 Eylül 1334.
• BDH, 3477/178, 15-5, 15-6, 15-7, 6 Eylül 1334.
• BDH, 3477/178, 15-7, 15-8, 15 Temmuz 1334.
• BDH, 408/258-1613, 13 Eylül 1330.
• BDH, 408-258/1613, 25 Teşrinisani 1330.
• BDH, 413/299-1633-018-01, 9 Şubat 1330.
• BDH, 413/299-1633-027, 18 Nisan 1331.
• BDH, 413/299-1633-18, 2 Şubat 1330.
• BDH, 413-299/1633-011-1, 011-02, 4 Kanunuevvel 1330.
• BDH, 415-288/1639-053, 12.10.1333.
• BDH, 418-274/1647-006, 29 Teşrinisani 1330.
• BDH, 428-31B/1686, 032, 10.1.1334.
• BDH, 443-50/H1, 001-01, 24 Temmuz 1330.
• BDH, 443-50/H1, 001-1a, 24 Temmuz 1330.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Milli Savunma Bakanlığı Askeri Tarih Arşivi, ATASE Fonu, İSH (İstiklal Harbi) Kataloğu, (Kutu/Gömlek), 83/11, 2 Şubat 1335/1919.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Emniyet-i Umumiye Evrak Odası Kalemi Evrakı (DH.EUM.VRK), 13/11, 001, 24-25 Temmuz 1330.
• Kitaplar, Makaleler ve Diğer Kaynaklar
• Alman Yarbay Guze, Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi’ndeki Muharebeler. çev. Yarbay Hakkı (Akoğuz), Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Babacan, Hasan. Mehmed Talât Paşa (1874-1921). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 2005.
• Bakteriyolog Server Kamil. Kafkas Cephe-i Harbinde Lekeli Humma. yay.haz. Meriç Aybar, İbrahim Caner Türk, İstanbul: Arı Sanat Yayınevi, 2016.
• Balcı, Ramazan. Tarihin Sarıkamış Duruşması. İstanbul: Nesil Yayınları, 2007.
• Ballı, Ergül. “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Erzurumlu Mültecilerin İskân ve İaşesi,” 100. Yılı Münasebetiyle I. Dünya Savaşı’nda Kafkas (Doğu) Cephesi Uluslararası Sempozyumu. yay.haz. Merve Uğur, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2015, 857-897.
• Baykoç, Hulusi. Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas ve Irak Cephesi’nde 5 nci Seferi Kuvvetler (52 nci Tümen). yay.haz. Zekeriya Türkmen, Özlem Demireğen, Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Baytın, Arif. İlk Dünya Harbinde Kafkas Cephesi 29 Tümen ve 3 Alay Sancağı (Hatıralar). İstanbul: Vakıt Matbaası, 1946.
• Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde Sağlık Hizmetleri. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi II nci Cilt, II nci Kısım Kafkas Cephesi II nci Ordu Harekatı (1916-1918), Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Askeri Tarih Yayınları, Ankara 1978.
• Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3 ncü Ordu Harekâtı. Cilt II, İkinci Kitap, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1993.
• Cebesoy, Ali Fuat. Büyük Harpte Osmanlı İmparatorluğunun 1916-1917 Yılındaki Vaziyeti Birüssebi-Gazze Meydan Muharebesi ve Yirminci Kolordu. İstanbul: Askeri İstanbul Matbaası, 1938.
• Çakmak, Fevzi. Büyük Harp’te Şark Cephesi Harekatı. yay.haz. Ahmet Tetik, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayını, 2011.
• Demm, Eberhard. “Censorship” (Version 2.0), 1914-1918-online. International Encyclopedia of the First World War, ed. by Ute Daniel, Peter Gatrell, Oliver Janz, Heather Jones, Jennifer Keene, Alan Kramer, and Bill Nasson, (issued by Freie Universität Berlin), 2017-03-29. DOI: 10.15463/ie1418.10725/2.0.
• Fromkin, David. Barışa Son Veren Barış Modern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı. çev. Mehmet Harmancı, İstanbul: Epsilon Yayınları, 6. Baskı, 2016.
• İlden, Köprülülü Şerif. Sarıkamış. yay.haz., Sami Önal, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay., 4. Baskı, 2005.
• “Kafkasya Saha-yı Harbi,” Servet-i Fûnun 48/1225, 13 Teşrinisani 1330, 46.
• Kalemli Hüseyin, I. Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nde Sansür Uygulaması. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 62, (2018), 509-538.
• Öğün, Tuncay. “Sarıkamış’ta Soğuk Sansür,” Yedikıta 112 (2017): 20-31.
• Öğün, Tuncay. Kafkas Cephesi’nin I. Dünya Savaşı’ndaki Lojistik Desteği. İstanbul: Dergah Yayını, 2015.
• Öğün, Tuncay. “Turan Yolunda Bir Serap: Ardahan’ın Ele Geçirilmesi ve Osmanlı Basınındaki Yansımalar,” 100. Yılı Münasebetiyle I. Dünya Savaşı’nda Kafkas (Doğu) Cephesi Uluslararası Sempozyumu. yay.haz. Merve Uğur, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2015, 581-617.
• Paul, Christopher and Kim, James J. Reporters on the Battlefield: The Embedded Press System in Historical Context (RAND Corporation, 2004), http://www.jstor.org/stable/10.7249/mg200rc.
• Price, Byron. “Governmental Censorshıp in War-Time,” The American Political Science Review XXXVI/5 (1942): 838.
• “Resmi Tebliğ,” İkdam 6439, 10 Kanunusani 1330, 1.
• Shaw, Stanford J. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu Savaşa Giriş. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 2014.
• “Siyasiyat,” Tanin 2180, 2 Kanunusani 1330, 1.
• Süvari Teğmen Safiyyüddin Efendi’nin Çanakkale ve Kafkas Cephesi Harp Hatıratı, yay.haz. Eren Ergül, İstanbul: Yeditepe Yayını, 2019.
• Şahin, Gürsoy. Osmanlı Devletinin Son Dönemlerinde Sivas ve Suşehri Bölgelerinde Ermeni Faaliyetleri. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2007.
• Şahin, Gürsoy. “I. Dünya Savaşı’nda Suşehri ve Çevresinde Kafkas Cephesi’nin Nakliyatını Engellemeye Yönelik Ermeni Faaliyetleri,” I. Uluslararası 20. Yüzyılın İlk Yarısında Türk-Ermeni İlişkileri Sempozyumu Bildiriler Kitabı (16-18 Ekim 2019), Edt. N Ergün, T. Arık, O. Şimşek, Iğdır: Iğdır Üniversitesi Yayını, 2019, 322-359.
• Şimşeker, Somer Alp. “Ottoman Intelligence: The Second Branch and Its Operational Characteristics, 1914-1918.” Doktora tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2021.
• “Tebliğ-i Resmiyi Okurken,” İkdam 6414, 15 Kanunusani 1330, 1.
• Tekir, Süleyman. “Birinci Dünya Savaşı Kafkas Cephesi’nde Türk-Rus Mücadelesi.” Doktora tezi, Kafkas Üniversitesi, 2015.
• Tekir, Süleyman. Beyaz Harp Kafkas Cephesi Sarıkamış Harekatı Teşkilat-ı Mahsusa Operasyonları. İstanbul: Kronik Yayınları, 2021.
• Ünalp, F. Rezzan. “Birinci Dünya Harbi Sırasında Kafkas Cephesi’ndeki Casusluk Faaliyetleri (1914’ten 1918’e Kadar)”. 100. Yılı Münasebetiyle I. Dünya Savaşı’nda Kafkas (Doğu) Cephesi Uluslararası Sempozyumu, yay.haz. Merve Uğur, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2015, 493-530.
• Von Sanders, Liman. Türkiye’de Beş Yıl, çev. Eşref Bengi Özbilen, 9. Basım, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022.
• Yarbay Selahattin. Kafkas Cephesi’nde 10’ncu Kolordunun Birinci Dünya Savaşı’nın Başlangıcından Sarıkamış Muharebelerinin Sonuna Kadar Olan Harekatı, yay.haz. Zekeriya Türkmen, Alev Keskin, Fatma İlhan, Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Yeni, Mustafa. “Birinci Dünya Savaşı’nda Başkumandanlık Vekâleti ve Harbiye Nezareti’nin II. Şube (İstihbarat) Faaliyetleri.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2022.