Asya Tipi Üretim Tarzı Tartışmalarının 1960'lı Yılların Türk Düşünce Dünyasına Etkileri

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 2, 23 - 37, 25.12.2023

Fatih Damlıbağ

Öz

Toprak rantı tarihsel süreçte üretim araçlarının kontrolü için önemli bir araç olmuştur. Avrupa feodal sistem içinde toprak rantını yürütmüştür. 19. Yüzyılın ortalarına gelince, kapitalizm toprak rantında Avrupa’da baskın sistem haline gelmiştir. Diğer yandan Avrupa dışındaki toplumları anlamak da, bu dönemde önemli görülmeye başlanmıştır. Karl Marx Asya Tipi Üretim Tarzı kavramı ile bu anlama çabasını ortaya koymuştur. Bu kurama göre Doğu toplumları tarım için bayındırlık yatırımlarına muhtaçtır. Fakat bu yatırımlar şahısların gücünün çok üstünde olduğu için, devletler tarafından yürütülmesi gerekir. Bu durum da devletin toplum üzerindeki kontrol ve baskısını arttırır. Sosyalist düşünürler bu teorinin dikkate alınarak, dünya üzerindeki iktisadi yapıların farklı şekillerde incelenmesi gerekliliğine vurgu yapmışlardır. Konuyla ilgili Fransa’daki sosyalist çevrelerdeki tartışmalar sonrası, Asya Tipi Üretim Tarzı 1965’te Türk düşünce dünyasına giriş yapmıştır. Bu makalede Hilav, Divitçioğlu, Tahir ve Küçükömer’in bu teoriyle Türk tarihini anlatma çabasından bahsedilmiştir. Tarih formasyonundan olmayan bu yazarlar, güncel problemleri açıklamada tarihi bir araç olarak kullanmak istemişlerdir. Bunun içinde feodalite, bağımlılık, sömürge, yarı sömürge ve az gelişmişlik gibi kavramlar üzerinde yoğun tartışmalar gerçekleştirmişlerdir. Bu tartışmalar Türkiye’deki Marksist gelenek ile paralellik içinde seyretmiştir. Bu durum da genel olarak tarih, özel olarak da iktisat tarihiyle ilgili meselelerin tanınıp, yaygınlık kazanmasını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Asya Tipi Üretim Tarzı, Doğu Toplumları, Karl Marx, toprak rantı, Türk tarihi

The Effects of the Asian Mode of Production Debates on the Turkish World of Thought in the 1960’s

Öz

Land rent became an important instrument for controlling means of production. Europe executed land rent within feudal system. As for the mid-19th century, capitalism became the dominant land rent system in Europe. On the other hand, understanding societies outside Europe began to be seen as important in this period. Karl Marx put forward this effort to understand with the concept of Asian Mode of Production. According to this theory, Eastern societies need public works for agriculture. However, since these investments are beyond the power of individuals, they must be carried out by governments. This situation increases the state’s control and pressure on society. Socialist thinkers have emphasized the need to examine economic structures in the world in different ways, taking this theory into consideration. After the discussions in France with related the subject, Asian Mode of Production entered the Turkish world of thought, in 1965. These writers, who were not from a historical background, wanted to use history as a tool to explain current problems. In this context, they held intense discussions on concepts such as feudalism, dependency, colonial, semi-colonial and underdevelopment. These discussions were in parallel with the Marxist tradition in Turkey. This had enabled issues related to history in general and economic history in particular to become known and widespread.

Anahtar Kelimeler

Asian mode of production, eastern societies, Karl Marx, land rent, Turkish history

Kaynakça

• Akkurt, H. (2017). Türkiye solunda Osmanlı toplum yapısı tartışmaları (1960-1980) [Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi].
• Avcıoğlu, D. (24 Haziran 1966). S. Divitçioğlu’nun kitabı üzerine… .Yön Haftalık Gazete, Yıl. 5, (169), 13.
• Bali, E. (2006). Hindistan ve Pakistan’ın dış politika tercihlerinin soğuk savaş ve soğuk savaş sonrasına yansımaları [Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi].
• Berktay, H. (1989). Kabileden feodalizme. Kaynak Yayınları.
• Bolay, S. H. (2002). Cumhuriyet dönemi düşünce hayatı. H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Ed.), Türkler Ansiklopedisi, (ss. 739-785) içinde. Yeni Türkiye Yayınları, C. 17.
• Çakır, C. (2003). Türkiye’de iktisat tarihi çalışmalarının tarihi üzerine Bir Deneme. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1(1), 7-63.
• Çelik, A. C., ve Kaya, S. (2021). 1830-1865 Yılları Arası, İngiliz Dış Politikasına Dair Alternatif Bir Doktrin Önerisi: Palmerston Dönemi ve “Seçici Müdahale”. 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (1), 81-106.
• Dobb, M. (2007). Kapitalizmin gelişimi üzerine incelemeler geçiş tartışmaları. F. Akar (Çev.), Belge Yayınları.
• Divitçioğlu, S. (1966). Asya tipi üretim tarzı ve az gelişmiş ülkeler. Elif Yayınları.
• Divitçioğlu, S. (1967). Asya üretim tarzı ve Osmanlı toplumu. Sermet Matbaası.
• Dutt, R. P. (1940). India Today. Victor Gollancz Ltd.
• Eshete, İ. M. (2023). A simple approach to overcoming euro-specific feudalism. İbn Haldun Çalışmaları Dergisi, 8 (2), 115-125. https://doi.org/10.36657/ihcd.2023.110
• Godelier, M. (1966). Asya tipi üretim tarzı. A. Tokatlı (Çev.), Sosyal Yayınlar.
• Gümüş, M. (2019). Kemal Tahir’in sosyalizm anlayışında devlet [Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi].
• Güran, T. (2011). İktisat tarihi. Der Yayınları.
• Hilâv, S. (1 Mart 1965). Asya tipi üretim biçimi üzerine açıklamalar. Eylem Dergisi, 2(13), 1-8.
• Hilâv, S. (11 Şubat 1966). Asya tipi üretim nedir?. Yön Haftalık Gazete, Yıl. 5, (150), 14.
• Hilâv, S. (18 Şubat 1966). Asya tipi üretim nedir?. Yön Haftalık Gazete, Yıl. 5, (151), 14.
• Hobsbawm, E. (2013). Devrim çağı 1789-1848. B. S. Şener (Çev.), Dost Kitabevi.
• Hoell, G. (1975). Tarımda kapitalizmin gelişmesi ve toprak rantı. A. Doğkan (Çev.), Bilim Yayınları.
• Huberman, L. (2010). Feodal toplumdan yirminci yüzyıla. M. Belge (Çev.), İletişim Yayınları.
• İnalcık, H. (1995). The Ottoman empire, the classical age 1300-1600. Phoenix.
• Kayalı, K. (2021). Eskimeyen entelektüellere yaslanan Türk düşüncesinin dinamikleri. A. Öz (Haz.), Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kazgan, G. (2011). İktisadî düşünce veya politik iktisadın evrimi. Remzi Kitabevi.
• Keyder, Ç. (1983). Toplumsal tarih çalışmaları. Dost Kitabevi Yayınları.
• Köymen, O. (2012). Kapitalizm ve köylülük: Ağalar, üretenler ve patronlar. Yordam Kitap.
• Küçükkalay, A. M. (2014). Dünya iktisat tarihi. Beta Yayıncılık.
• Küçükömer, İ. (1977). Asyagil Üretim Biçimi, Yeniden Üretim ve Sivil Toplum. Toplum ve Bilim, (2), 3-30.
• Marx, K. (2013). Kapital ekonomi politiğin eleştirisi, C.1. M. Selik ve N. Satlıgan (Çev.), Yordam Kitap.
• Ostrander, G. (1981). Karl Marx and the Asiatic mode of production [Yüksek Lisans Tezi, Mcgill Üniversitesi].
• Pirenne, H. (2014). Ortaçağ Avrupa’sının ekonomik ve sosyal tarihi. U. Kocabaşoğlu (Çev.), İletişim Yayınları.
• Roberts, J. M. (2010). Avrupa tarihi. F. Aytuna (Çev.), İnkılâp Kitabevi.
• Tabakoğlu, A. (2005). Türk iktisat tarihi. Dergâh Yayınları. Varga, E. (1965). Asya-tipi üretim biçimi. K. Somer (Çev.), Sosyal Adalet Aylık Siyasi Fikir Dergisi, (20), 21-24.
• Von Phillipovich, E. (1931). Ziraatte toprak siyaseti. Alâettin Cemil (Çev.), İktisat Vekâleti, İstatistik ve Neşriyat Müdüriyeti.
• Wittfogel, K. A. (1969). Results and problems of the study of oriental despotism. The Journal of Asian Studies, 28(2), 357-365.
• Wittfogel, K. A. (1981). Oriental despotism. Vintage Books.