Kur’an’da ‘En’ (أنْ) Edatının Farklı Biçimlerde Kullanılması ve Mânâya Katkısı

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 227 - 248, 30.06.2024

Şemsettin Işık

https://doi.org/10.17859/pauifd.1444023

Öz

Arapçada cümle kuruluşu isim, fiil ve harflerden (edatlardan) teşekkül etmiştir. Bazı kaynaklarda harfin ne olup ne olmadığı hususunda farklı yorumlar yapılmış ve o doğrultuda tanımlar üretilmiştir. Bu tür tartışmalara girmemek için daha kuşatıcı olması hasebiyle burada edat kavramını kullanmayı tercih ettik. Zira bu kavram, bütün harf türü kelimelerin yanında zamir, zarf ve bazı yardımcı fiilleri de kapsamaktadır. Bunların birçoğu da Kur’ân-ı Kerim’de yer almıştır. Bunlardan bir tanesi de yazım itibariyle aynı, cümlenin yapısına ve mânâsına yaptığı kattı itibariyle ayrı olan ‘en’ yelpazesi altındaki edatlardır. Dolayısıyla her birisi, çeşitli ayetlerde ‘en-i muhaffefe’, ‘en-i masdariye (nasibe)’, ‘en-i nâfiye’, ‘en-i şartiye’, ‘en-i cazime’, ‘en-i tefsiriye’, ‘en-i zâide’ adı altında yer almıştır. Hatta ‘iz’ ve ‘liellâ’ mânâsında kullanılması da söz konusu olmuştur. Biz de bu çalışmada, söz konusu edatları tümevarım metodu eşliğinde ele alarak cümlenin yapısına ve mânâsına yapmış oldukları katkıları örnekleriyle birlikte ana ve ara başlıklar altında ele aldık. Böylece Kur’an-ı Kerim’in doğru anlaşılmasına ve yorumlanmasına bir katkı sağlamak istedik.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Edatlar, En-i Muhaffefe, En-i Nafiye, En-i Şartiye

Teşekkür

İlginize çok teşekkür ederim.

Kaynakça

• Ahmed, el-Beşir Sıddîk Abdülvahid. Evcühü’l-hılâf havle in ve en el-hafifeteyn - Dıradâtün Nahviyyetün. Sudan: Camiatu Hartûm Külliyetü’d-Dırâsâti’l-Ulyâ Kısmu’l-Lüğati’l-Arabiyyeh, Bahsün lineyli Dereceti’d-Doktora, 1427/2006.
• Aktaş, Osman. Arapçada ‘Mâ’ Edatının Anlam Türleri: Amme Cüzü Örneği”. Eskiyeni 44 (Eylül/September 2021).
• Arslan, Gıyasettin. “Kur’an-ı Kerim’de Eyyü Edatı ve Tercüme Problemi”. Bilimname XV (2008/2).
• Ateş, Avnullah Enes. “Kur’an’da ‘Mâ’ Edatının Farklı Kullanımları ve Kur’an Yorumlarına Etkisi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi (Nisan/2018, Cilt: 2. Sayı: 1).
• Birkevî, Zeynüddin Muhammed b. Ali. İzhârü’l-esrâr fi’n-nahv. Beyrut: Dâru’l-Minhâc li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 1430/2009.
• Bulut, Ali. el-Belâgatü’l-Müyessereh Meânî-Beyân-Bedi’. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Bulut, Nadir. Arap Dilinde Müevvel Masdar ve Kullanımları. Sivas: Cumhuriyet üniversitesi, Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Curcânî, Abdulkâhir. Şerhu’l-cumel fi’n-nahvi. thk. H. Abdulkâdir İsâ. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2011.
• Çavdar, Emre. Arap Dili’nde ‘Lâm’, ‘Lâ’, ‘Mâ’ Edatları ve Kur’ân-ı Kerîm’deki Kullanımları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Dervîş, Muhyiddîn. I’râbü’l-Kur’âni’l-Kerîm ve beyânüh. Beyrut: Yemâme-Dâru İbn Kesîr, 1420/1999.
• Dinçer, Ferit. “Kur’ân’da İnne Edatının Kullanım Şekilleri ve Anlamı”. Din ve Bilim-Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi (Haziran 2020, 3).
• Ferrâ, Ebu Zekeriyyâ Yahya b. Ziyâd. Meâni’l-Kur’ân. Muh: Ahmed Yusuf vd. Mısır: Dâru’l-Mısrıyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, ty.
• Hasan, Abbas. en-Nahvu’l-vâfî mea rabtıhi bi’l-esâlîbi’r-refîati ve’l-hayâti’l-lüğaviyyeti’l-müteceddideh. Mısır: Dâru’l-Meârif, 3. Basım, 2018.
• Hendâvî, Hasan Mahmud. “Eni’z-zâideh ınde’n-nahviyyîn ve’l-müfessirin”. Mecelletü’l-buhûsi ve’d-dırâsâti’l-Kur’âniyyeh, (Erişim 24.07.2024) https://jqrs.qurancomplex.gov.sa/?p=86
• İbn Hamza, Mustafa. Netâyicü’l-efkâr şerhu izhâri’l-esrâr. İstanbul: Binezâreti Muhammed Lebîb, 1277.
• İbn Yeîş, Muvaffakuddîn Ali b. Yeîş. Şerhu’l-mufassal. Mısır: İdâretü’t-Tıbâti’l-Münîreh, ty. Kur’ân Yolu Meâli, çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 7. Basım, 2017.
• Muvâsî, Faruk. “İn ve Eni’z-Zâideh”. Divânü’l-Arab, Erişim Tarihi 27.07.2024. https://www.diwanalarab.com/
• Râcihî, Fâtıma Râşid. “Eni’l-muhaffefeti fi’l-Kur’âni’l-Kerîm”. Camiatü Kuveyt-Külliyetü’l-Adab, Mecelletü Külliyeti’l-İnsâniyyât ve’l-Ulûmi’l-İctimâiyyeh (Sayı: 22, 1420/1999).
• Râzî, Fahruddîn. Mefâtîhu’l-Gayb - et-Tefsîru’l-Kebîr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 3. Basım, H. 1420.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-tefâsir. Kahire: Dâru’s-Sâbûnî li’t-Tıbah ve’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 1417/1997.
• Soylu, Ali. “Kur’an’da Hz. İbrahim’in Duâlarındaki Evrensel Prensipler”. Uluslararası Hz. İbrahim ve Nübüvvet Sempozyumu. ed. Atilla Yargıcı vd. İstanbul: Nida Yayıncılık, 2019.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Celâleddin. Hem’ul-hevâmi’ fi şerhi cem’il-cevâmî’. thk. A. Şemsüddîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1418/1998.
• Şahin, Hüseyin. Arap dilinde in (إنْ)’i Şartiye ve Kur’ân-ı Kerim’deki Kullanımları. Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Şeyhlî, Behcet Abdülvahid. Belâgatü’l-Kur’âni’l-Kerîm fi’l-ı’câz ırâben ve tefsîren bi ı’câz. Amman: Mektebetü Dandîs, 1422/2001.
• Yüksel, Ahmet. "Dilbilim Açısından Kur’an’da Zaid Harfler". İslami Araştırmalar Dergisi (Cilt 17, Sayı 3, 2004).
• Zerkeşî, Ebu Abdillah Bedrüddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. Muh: M. Ebu Fadl. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabîyyeh İsa el-Babî el-Halebî ve Şürekâüh, 1376/1957.
• Zeydan, Abdulcebbar Fethi. Eni’l-muhaffeh mine’s-seqileti fi’l-Kur’ani’l-Kerim Dirasetün Nahviyyetün. Camiatü Musul Mecelletü Ebhasi Külliyeti’t-Terbiyyeti’l-İslamiyyeh, (2006).