BAHÂÎLİK VE RIZA ŞAH İLE İLİŞKİSİ

Yıl 2024, Sayı: 2024, 1 - 8

Celal Aslan , Ayşe Aybüke Yücel

https://doi.org/10.30794/pausbed.1541719

Öz

1796 yılında İran coğrafyasında Ağa Muhammed Şah tarafından kurulan bir Türkmen devleti olan Kaçarlar döneminde Şii mezhebinin beklediği Mehdi’nin geldiğini iddia eden Bâbîlik inanışının bir kolu olarak Bahâîlik inanışı ortaya çıkmış ve hala varlığını sürdürmektedir. Bâbîlik inanışından bambaşka bir yola sapan Bahâîler aslında İngiliz ve Rusların desteğiyle ayakta kalmışlardır. Bu süreçte Pehlevi Hanedanlığı döneminin başlamasında rol almışlar ve yeni hükümetin kurulması sürecinde Rıza Şah’ın yanında konumlanarak kendi taraftarlarının siyasi, sosyal, askeri ve eğitim alanlarında yer edinmelerini sağlamışlardır.
Bu çalışma, Türkçe literatürde hiç bahsedilmeyen Rıza Şah ve Bahâîlik ilişkisi Farsça literatür kaynaklarının da katkısıyla yazılmıştır. Çalışmada Bahâîlikten, Rıza Şah dönemi ve reformlarından, kurulan yeni hükümette Bahâîlerin katkısından ve yönetim üzerindeki etkisinden bahsedilmiştir. Türkçe literatürde oldukça geniş bir alanda bahsedilen Bahâîlik inanışı, genellikle bu inanışın tarihçesi, görüşleri ve kurallarından oluşan bir düzende işlenmiştir. Bahâîlerin siyasi kolları ve Rıza Şah dönemindeki faaliyetlerinin eksikliği Türkçe literatürde tespit edilerek bunun üzerine bir çalışma yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bahâîlik İnanışı, Bâbîlik, Rıza Şah, Pehlevi Hanedanlığı

BAHAI AND ITS RELATIONSHIP WITH RIZA SHAH

Öz

In 1796, during the Qajar dynasty established by Agha Muhammad Shah in the Iranian region, the Baha'i faith emerged as a branch of Bábism, which claimed to represent the Mahdi awaited by the Shia sect. The Baha'i faith still exists today. The Baha'is, who deviated significantly from Bábism, were actually sustained with the support of the British and Russians. During this period, they played a role in the establishment of the Pahlavi dynasty and aligned themselves with Reza Shah during the formation of the new government, thereby ensuring their supporters gained positions in political, social, military, and educational fields.
This study, written with the contribution of Persian literature sources, explores the relationship between Reza Shah and the Baha'i faith, which has not been discussed in the Turkish literature. The study covers the Baha'i faith, the period and reforms of Reza Shah, the contributions of the Baha'is to the newly established government, and their influence on the administration. While the Baha'i faith is widely discussed in Turkish literature, it is usually presented in terms of its history, beliefs, and rules. The study identifies gaps in the Turkish literature regarding the political branches of the Baha'is and their activities during the Reza Shah era and addresses these gaps.

Anahtar Kelimeler

Baha'i Religion, Babism, Reza Shah, Pahlavi Rule

Kaynakça

• Akyol, E, Ahmadı, A. (2019). “İran’da Rıza Şah Dönemi Modernleşme Sürecinin Şia Ulemasına Etkisi”, Tarih Okulu
• Akyol, E, Ahmadı, A. (2020). “İran’da Siyasi Partiler”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8/23. 268-284.
• Çebi, T. (2019). İran’da Modernleşme, Ulema ve İktidar: Rıza Şah Döneminde İran Devleti ve Ulema İlişkisi. (Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Çiçek. H. (2017), “Bahâîlik, Bahâîliğinn Görüşleri, İslâm Düşüncesindeki Yeri ve Ona Dair Bazı Yorumlar”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/6, 135-156.
• Dilmaç, M,A .(2019). Kitabu’l-Akdes’e Göre Bahâîlik ve Kitabu’l-Akdes’in Bahai Literatüründeki Yeri, (Yüksek Lisans Tezi) Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Ekinci, A & Kısak, M. (2021). “Ana Hatlarıyla İki Dünya Savaşı’nda İran ve Rıza Şah”, Sosyal Bilimler Dergisi, 8/52, 1-19.
• Fığlalı, E. R. Şimşek, R (2010), “Bahâilik ve el-Kitabu’l-Akdes (Türkçe Çeviri)”, e-makâlât Mezhep Araştırmaları, 3/2, 7-144.
• Fığlalı, E.R. (1991) “Bahâîlik”, TDV İslam Ansiklopedisi, 4, 464-468.
• Hasanlo, E. A. (1386). “Sömürgeciliğin Gölgesinde Bahâîlik”. Meşrak Mourud Dergisi, 1/4, 186-210.
• İpek Y. (2018b), “Yeni Bir Dini Hareket Olan Bahâîlikte Tebliğ Anlayışı ve Türkiye’de Bahailer”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11/59, 1327- 1337.
• İpek, Y. (2018a). İran ve Osmanlı Coğrafyasında Gelişen Bir Dini Hareket Olarak Bâbîlik-Bahâîlik ve Günümüz Türkiye’sindeki Faaliyetleri. (Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi.
• İpek, Y. (2020). Yeni Bir Dini Hareket Olarak Bahâîlik ve Türkiye’de Bahâîler, Kimlik Yayınları, Kayseri.
• İpek, Y. (2021a). “Subhi Ezel Mirza Yahya ve Ezeliler”, Bilimname, 45, 43-78.
• İpek, Y. (2021b) “Kaçarlar Dönemi İran Coğrafyasında Din ve Din Adamları”, Modern İran Tarihi: Kaçar Hanedanı’ndan İslam Devrimine, (ed. Osman Karacan), Selenge Yayınları, İstanbul. 493-518.
• İpek, Y. (2023), İran’da Kaçar Türk Hanedanlığı, Bâbîlik be Bahâîlik, Kitap Dünyası Yayınları, İstanbul
• Koca, M. (2013). İran’da Rıza Şah Dönemi Modernleşme Hareketleri (1925-1941). (Yüksek Lisans Tezi), İnönü Üniversitesi.”
• Kurtuluş, R. (2008). Rıza Şah Pehlevi. TDV İslam Ansiklopedisi. 5, 67.
• Muhammedi, M. (2011). “Ayetullah Burujerdi ve İmam Humeyni’nin Pehlevi Hükümetindeki İslamcılık ve Bahai Etkisine Karşı Mücadeledeki Rolünün Analitik Okunması”. Üç Aylık İslam İnkılabı Araştırmaları Bilimsel Araştırma Dergisi, 8/25, 61-84.
• Nesab, A.F & Galoni, N. (2018). “Sapkın Mezheplere Olan Eğilimin Nedenleri, Derecesi ve Sosyal Güvenlikteki Rolünün Araştırılması (Bahai Mezhebi Örneği)”, Savunma Politikası Dergisi, 28/109, 139-168.
• Tokeli, Y, Maulai M.R. (2018), “Bahailer ve Rıza Şah; İlk Pehlevi Döneminde Etkileşimden Örgütsel Genişlemeye”, Hukuk ve Siyasal Bilgiler Fakültesi Siyaset Dergisi, 49/3, 863-879.
• www.bahai.org / 25.01.2024
• www.bahaitr.org / 07.01.2024
• Yurdagür, M. (1991). “Bâb”, TDV İslam Ansiklopedisi, 4, 359