KOLAYLAŞTIRICI OKUL YAPISI ÖLÇEĞİNİN TÜRKÇE FORMUNUN PSİKOMETRİK ÖZELLİKLERİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2013, Cilt: 3 Sayı: 4 - Cilt: 3 Sayı: 4, 57 - 68, 15.07.2016

Niyazi Özer Burhanettin Dönmez

Öz

Bu araştırma ile okullardaki bürokratik yapının kolaylaştırıcı mı engelleyici mi olduğunu belirlemek üzere geliştirilen “Kolaylaştırıcı Okul Yapısı Ölçeği”nin psikometrik özelliklerinin incelenmesi, geçerlik ve güvenirlik çalışmalarının yapılması amaçlanmıştır. Araştırmanın katılımcıları, 2009-2010 eğitim-öğretim yılında, Malatya ili merkez ilçe belediye sınırları içerisinde yer alan 75 farklı ilköğretim okulunda görev yapan toplam 1018 öğretmenden oluşmaktadır. Araştırmada geçerlik çalışmaları kapsamında açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi ve düzeltilmiş madde-toplam korelasyon katsayıları hesaplanmış, güvenirlik çalışmaları kapsamında iç tutarlık katsayıları hesaplanmıştır. Geçerlik ve güvenirlik çalışmalarından elde edilen bulgular sonucunda, tek faktörlü bir yapıya sahip olan orijinal ölçek formunun aksine, Türkçe formunun kolaylaştırıcı bürokrasi ve engelleyici bürokrasi olmak üzere iki faktörden oluştuğu belirlenmiştir. Engelleyici bürokrasi boyutunda yer alan maddelerin faktör yükleri “.557” ile “.832” arasında değişirken, kolaylaştırıcı bürokrasi boyutunda yer alan maddelerin faktör yüklerinin “.485” ile “.785” arasında değişmektedir. Oniki maddeden oluşan ölçekte yer alan maddeler toplam varyansın yaklaşık olarak % 51’ini açıklamaktadır. Ölçeğin Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayıları kolaylaştırıcı bürokrasi boyutu için “.806”, engelleyici bürokrasi için ise “.774” olarak hesaplanmıştır. Analizler sonucunda elde edilen bu değerlerden hareketle ölçeğin Türkçe formunun, tek faktörlü değil iki faktörlü olarak kullanılmasının daha uygun olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Bürokrasi, bürokratik yapı, ilköğretim okulları, ölçek uyarlama.

REASSESING THE PSYCHOMETRIC PROPERTIES OF THE TURKISH VERSION OF ENABLING SCHOOL STRUCTURE SCALE

Öz

The purpose of this research is to investigate the psychometric properties of the Enabling School Structure Scale (ESS) that aims to measure the degree to which school structure is enabling or coercive, and also to conduct reliability and validity studies of the scale. Participants of the study consisted of 1018 teachers working in 75 different primary schools located in Malatya province during 2009-2010 semester. For validity studies, exploratory and confirmatory factor analyses were carried out, and also corrected item-total correlations were estimated. For reliability studies, Cronbach Alpha and test-retest correlation coefficients were estimated. Results obtained from the reliability and validity studies showed that on the contrary to original form of ESS, Turkish form consisted of two distinct factors, enabling bureaucracy and coercive bureaucracy respectively. While factor loading of the items in enabling bureaucracy range between “.557” and “.832”, factor loadings of items in coercive bureaucracy range between “.485” and “.785”. It was also found that this 12 itemed two-factor solution explained approximately a total of 51% of the total variance. Estimated Cronbach alpha coefficients were “.806” for enabling bureaucracy sub-scale and “.774” for coercive bureaucracy sub-scale. Consequently it can be asserted that Turkish form of the ESS scale should be used with two factor structure not one single structure.

Anahtar Kelimeler

Bureaucracy, bureaucratic structure, primary schools, scale adaptation

Kaynakça

• açıklamaktadır. Ölçeğin Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayıları birinci faktör için “.806”, ikinci faktör için
• ise “.774” olarak hesaplanmıştır. Bu aşamadan sonra, iki faktörlü yapıya ilişkin model-veri uyumunu
• değerlendirmek amacıyla ayrıca DFA yapılmıştır. Yapılan DFA sonucunda uyum indeksleri χ=215.48,
• sd=51, χ2/sd=4.22, RMSEA=0.056, RMR=0.036, SRMR=0.040, GFI=0.97, AGFI=0.95, NFI= 0.94, CFI= 0.96,
• IFI=0.96 olarak bulunmuştur. DFA analizlerinden elde edilen bu bulgular ölçeğin yapı geçerliğini
• sağladığını göstermektedir. Araştırmada yapılan AFA ve DFA sonucunda elde edilen bulgular ışığında,
• “Okul Yapısının Etkililiği Ölçeği”nin Türkçe formunun, iki faktörlü olarak kullanılmasının daha uygun
• olduğu söylenebilir. Ölçekte yer alan maddelerden altısı okuldaki kolaylaştırıcı bürokratik yapıyı ölçmeye
• dönük ifadelerden oluşmakta iken, diğer altısı okuldaki engelleyici ya da zorlayıcı bürokratik yapıyı
• ölçmeye dönük ifadelerden oluşmaktadır. Engelleyici bürokrasi boyutunda yer alan maddeler, okuldaki
• bürokratik yapının öğretmenlerin işlerini yapmalarını ne düzeyde engellediğini ölçen altı maddeden
• oluşmaktadır. Kolaylaştırıcı bürokrasi boyutunda yer alan altı madde ise, okuldaki bürokratik yapının
• öğretmenlerin işlerini yapmalarını ne düzeyde kolaylaştırdığını ölçmektedir. Birinci boyuttan alınan
• puanların yükselmesi, okuldaki bürokratik yapının engelleyici olduğunu, ikinci boyuttan alınan puanların
• yükselmesi ise okuldaki bürokratik yapının kolaylaştırıcı olduğunu göstermektedir.
• Adler, P. ve Borys, B. (1996). Two types of bureaucracy: Enabling and coercive. Administrative Science Quarterly, 41, 61-89.
• Aydın, M. (2007). Eğitim yönetimi (7. Baskı). Ankara: Hatiboğlu Basım ve Yayım San. Tic. Ltd. Şti.
• Balcı, A. (1991). Eğitim yönetiminde kuram ve araştırma. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 24(2), 735- 746.
• Bishop, L. K. ve George, J. R.(1973). Organizational structure: A factor analysis of structure characteristics of public elementary and secondary school. Educational Administration Quarterly, 9(3), 66-80.
• Brown, T.A. (2006). Confirmatory factor analysis for applied research. New York: Guilford Press.
• Buluç, B. (2009). İlköğretim okullarında bürokratik okul yapısı ile okul müdürlerinin liderlik stilleri arasındaki ilişki. Eğitim ve Bilim, 34(152), 71-86.
• Bursalıoğlu, Z. (2003). Eğitim yönetiminde teori ve uygulama (7. Baskı). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (11.Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G, ve Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Demir, S. (2005). Öğretim üyelerinin kara harp okulunun bürokratik özellikleri ve işleyişine ilişkin görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü-Ankara.
• Erdoğan, U. (2012). İlköğretim okullarının bürokratik yapıları ile öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeyleri arasındaki ilişki (Malatya İli Örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü-Malatya.
• Ermeç, E. G. (2007). İlköğretim okullarının bürokratikleşme düzeyi ile öğretmen morali arasındaki ilişkiler. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü-Denizli.
• Etzioni, A. (1964). Modern organizations. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall, Inc.
• George, J. R. ve Bishop, L. K. (1971). Relationship of organizational structure and teacher personality characteristics to organizational climate. Administrative Science Quarterly, 16(4), 467-475.
• Guldan, E. A. (2004). Enabling bureaucracy, faculty trust, and collective efficacy in selected catholic elementary schools. Unpublished doctoral dissertation, St. John's University-Queens, New York.
• Hall, R. H. (1963). The concept of bureaucracy: An empirical assessment. American Journal of Sociology; 69(1), 32-40.
• Hoy, W. ve Sweetland, S. (2000). School bureaucracies that work: Enabling, not coercive. Journal of School Leadership, 10(6), 525-541.
• Hoy, W. K., ve Sweetland, S. R. (2001). Designing better schools: The meaning and nature of enabling school structure. Educational Administration Quarterly, 37, 296-321.
• Hoy, W. K. ve Miskel, C. G. (2010). Eğitim yönetimi: Teori, araştırma ve uygulama (7. Baskıdan Çeviri). S. Turan (Çev. Ed.), Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Hoy, W. K. ve Sweetland, S. (2001). Designing better schools: The meaning and measure of enabling school structures. Educational Administration Quarterly, 37(3), 296-321.
• Kline, P. (1994). An easy guide to factor analysis. London: Routledge.
• MacKay, D. A. (1964). An empirical study of bureaucratic dimensions and their relationship to other characteristics of school organizations. Unpublished doctoral dissertation, University of Alberta-Edmonton, Alberta.
• McGuigan, L. (2005). The role of enabling bureaucracy and academic optimism in academic achievement growth. Unpublished doctoral dissertation, The Ohio State University- Columbus, OH. [UMI Number: 3179683].
• McGuigan, L. ve Hoy, W. K. (2006). Principal leadership: Creating a culture of academic optimism to improve achievement for all students. Leadership and Policy in Schools, 5(3), 203-229.
• Murphy, M.J., Bishop, L.K., ve Goerge, J. R. (1975). Defining organizational properties of schools: A focus on structure. Paper presented at the Annual Meeting, AERA, Washington, D.C.
• Önal, H. (2012). İlköğretim kurumlarında örgüt kültürü ile bürokrasi arasındaki ilişki. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü-Ankara.
• Öztürk, N. (2001). Liselerde bürokratikleşme ve öğretmenlerin stres düzeyleri. Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü-İzmir.
• Pallant, J. (2011). SPSS survival manual: A step by step guide to data analysis using SPSS for Windows (4. Baskı). Berkshire: Open University Press.
• Punch, K. F. (1969) Bureaucratic structure in schools: Towards redefinition and measurement. Education Administration Quarterly. 5(2), 43-57.
• Robinson, N. (1966). A study of the professional role: Orientation of teachers and principals and their relationship to bureaucratic characteristics of school organizations. Unpublished doctoral dissertation: University of Alberta-Edmonton, Alberta.
• Sümer, N. (2000). Yapısal eşitlik modelleri: Temel kavramlar ve örnek uygulama. Türk Psikoloji Yazıları, 3(6), 49-73.
• Şimşek, Ö. F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş: Temel ilkeler ve LISREL uygulamaları. Ankara: Ekinoks Yayıncılık.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics (5th ed.). Boston: Allyn and Bacon.
• Tortop, N., İşbir, E. ve Aykaç, E. (1993). Yönetim bilimi. Ankara: Yargı Yayınları.
• Tylus, J. D. (2009). The impact of enabling school structures on the degree of internal school change as measured by the implementation of pprofessional learning communities. Unpublished doctoral dissertation, Virginia Commonwealth University-Richmond, Virginia. [UMI Number: 3388625].
• Udy, S. Jr. (1958). "Bureaucratic" elements in organizations: Some research findings. American Sociological Review, 23(4), 415-418.
• Udy, S. Jr. (1959). Bureaucracy and rationality in Weber's organizational theory: An emprical study. Administrative Science Quarterly, 24(6), 791-795.
• Watts, D. M. (2009). Enabling school structure, mindfulness, and teacher empowerment: Test of a theory. Unpublished doctoral dissertation, The University of Alabama-Tuscaloosa, Alabama. [UMI Number: 3390602].
• Weber, M. (1996). Sosyoloji yazıları. (Çev. T. Parla). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yayla, Y. (2001). Kanuni Sultan Süleyman devri Osmanlı Devleti’nde bürokratik yapı (1520-1566). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü-Isparta.
• Yücel, C. (1999). Bureaucracy and teachers’ sense of power. Unpublished doctoral dissertation, Virginia Polytechnic Institute and State University- Virginia. [UMI Number: 3147768].
• Zeytin, N. (2009). İlköğretim okullarında bürokratikleşme ve okul kültürü. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü-İzmir.