MODERNİZMİN ETKİSİ ALTINDAKİ TÜRK RESMİNDE PEYZAJIN KAVRAMSAL DÖNÜŞÜMÜ (1950–2000)

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 41 - 53, 30.06.2025

Osman Zeybek

https://doi.org/10.53784/peyzaj.1685497

Öz

Bu çalışma, 1950–2000 yılları arasında Türk resim sanatında modernizmin etkisiyle peyzaj temsillerinde yaşanan dönüşümü, peyzaj mimarlığı perspektifiyle değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Modernizmin, yalnızca biçimsel bir yönelim değil, aynı zamanda doğa ve mekân algısında köklü bir zihinsel kırılmaya yol açtığı varsayımından hareketle, bu dönemde üretimde bulunan 37 sanatçının toplam 106 eseri nitel içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Araştırma bulguları, modernist sanat anlayışının etkisiyle Türk resminde peyzaj temsillerinin belirgin biçimde dönüşüme uğradığını göstermektedir. Geleneksel derinlik, perspektif ve doğa öğelerinin yerini çoğunlukla yüzeysel soyutlamalar, biçimsel düzenlemeler ve kavramsal ifadeler almıştır. Bununla birlikte bazı sanatçılar, doğayı toplumsal gerçekçilik bağlamında bir eleştiri nesnesi olarak da yorumlamış; böylece peyzaj sadece estetik bir temsilden ibaret olmaktan çıkarak ideolojik bir anlatı düzlemi haline gelmiştir. Bu bağlamda peyzaj, modernizmin etkisiyle pastoral bir doğa görünümünden uzaklaşarak, sanatçının estetik, kültürel ve toplumsal söylemlerini yansıttığı çok katmanlı bir anlam alanına dönüşmüştür. Elde edilen bulgular, sanat ve peyzaj mimarlığı disiplinleri arasında kavramsal geçişkenliği ortaya koymakta; mekânın yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda temsilî ve politik bir yapı olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Peyzaj , Türk resim sanatı , modernizm , mekân , temsil , soyutlama

THE CONCEPTUAL TRANSFORMATION OF LANDSCAPE IN TURKISH PAINTING UNDER THE INFLUENCE OF MODERNISM (1950–2000)

Öz

This study aims to examine the transformation of landscape representation in Turkish painting between 1950 and 2000 under the influence of modernism, through the perspective of landscape architecture. Based on the premise that modernism was not only a formal aesthetic orientation but also a paradigmatic rupture in the perception of nature and space, the study analyzes 106 paintings by 37 artists using qualitative content analysis. The findings reveal that modernist aesthetics significantly altered the traditional representation of landscape in Turkish art. Classical approaches to spatial depth, perspective, and natural scenery were largely replaced by abstract compositions, surface-based forms, and conceptual expressions. In many cases, landscape ceased to be a descriptive subject and became either an aesthetic abstraction or a symbolic carrier of ideological and societal commentary. In this context, landscape transformed from a pastoral backdrop into a complex narrative space reflecting the artist's aesthetic, cultural, and political position. The study shows that landscape representation in modern Turkish art embodies a layered structure, shaped by tensions between local tradition and global artistic movements. Ultimately, this transformation offers valuable insights for landscape architecture by highlighting the spatial, symbolic, and political dimensions of representation.

Anahtar Kelimeler

Landscape , Turkish painting , modernism , space , representation , abstraction

Kaynakça

• Akdağlı, S. (2007). 1950 Sonrası Türk Resminde Soyut Eğilimler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Resim Anasanat Dalı Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
• Akıskalıoğlu, S. (2011). Türkiye'de 1960 sonrası sanat ortamında toplumsal gerçekçilik. Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(1), 42–56.
• Alan İnci, İ. (2023). Sanayi-i Nefise ve Osman Hamdi Bey. Çağdaş Türk Resim Sanatı ve Güncel Yaklaşımlar. Ed. Geçen. F. Akademisyen Kitabevi, ISBN: 978-625-399-500-3. s43 – 65.
• Arlı, B. D. (2000). Oryantalizmden Çağdaş Türk Resmine. Creative Yayınevi, İstanbul. ISBN: 9757104434.
• Arnason, H. H., & Mansfield, E. C. (2013). History of Modern Art (7th ed.). Pearson.
• Arnheim, R. (1974). Art and visual perception: A psychology of the creative eye. University of California Press.
• Artam Antik A.Ş. Müzayede (2025a). Zeki Faik İzer – Soyut Kompozisyon. Erişim Tarihi: 10.03.2025,
• Artam Antik A.Ş. Müzayede (2025b). Mehmet Güleryüz – Mostar. Erişim Tarihi: 26.04.2025,
• Artium Kataloğu (2009). 71. Güz müzayedesi: geleneksel, modern ve çağdaş resim sanatı, 22 Kasım 2009, Hyatt Regency, İstanbul.
• Artium Kataloğu (2010). 72. Kış müzayedesi: geleneksel, modern ve çağdaş resim sanatı, Türk çini sanatı; 14 Şubat 2010, The Ritz Carlton Hotel, İstanbul.
• Banham, R. (1977). Theory and Design in the First Machine Age. London: Architectural Press.
• Berk, N. (1981). Başlangıcından Bugüne Çağdaş Türk Resim Sanatı Tarihi – 1. Tiglat Sanat Galerisi Yayınevi, İstanbul.
• Beyoğlu, A. (2007). Cumhuriyet Sonrası Türk Resminde Mekân Olgusu (Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Corner, J. (1999). Eidetic operations and new landscapes. J. Corner (Ed.), Recovering Landscape: Essays in Contemporary Landscape Theory (pp. 153–169). Princeton Architectural Press.
• Cosgrove, D. (1984). Social Formation and Symbolic Landscape. London: Croom Helm.
• Cosgrove, D. (1985). Prospect, perspective and the evolution of the landscape idea. Transactions of the Institute of British Geographers, 10(1), 45–62. https://doi.org/10.2307/622249
• Daily Sabah (2016). Burhan Uygur's influential art on display in Istanbul. Erişim Tarihi: 22.06.2018,
• Davun, B. (2023). Çağdaş Türk Resim Sanatında 1980 Sonrası Dönem ve Günümüz Eğilimleri. Çağdaş Türk Resim Sanatı ve Güncel Yaklaşımlar. Ed. Geçen. F. Akademisyen Kitabevi, ISBN: 978-625-399-500-3. s399.
• Duben, İ. A. (2007). Türk Resmi ve Eleştirisi, 1880–1950. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Gazi Üniversitesi Resim ve Heykel Müzesi Koleksiyonu (2023). Gazi Üniversitesi Yayınları No: 16, ISBN: 978-975-507-319-4.
• Germaner, S. (2008). Modernisation of Turkish Art: 1950 – 1990. In: Modern Art and Beyond: 1950 – 2000, Istanbul Bilgi University Publications.
• Gombrich, E. H. (1995). Sanatın Öyküsü (A. Berktay, Çev.). Remzi Kitabevi. (Orijinal eser 1950’de yayımlanmıştır)
• Görenek, G. (2020). Modern Sanat. Journal of Modernism and Postmodernism Studies, 1(2): 10-22.
• Greenberg, C. (1960). Modernist painting. In Art and Literature (No. 4, pp. 193–201).
• Gür, H. (2023). Çağdaş Türk Resim Sanatına Etki Eden Üsluplar. Uluslararası İletişim ve Sanat Dergisi, 4(9): 148-161.
• Halbwachs, M. (1992). On collective memory (L. A. Coser, Trans.). University of Chicago Press. (İlk basım: 1950)
• Harvey, D. (1991). The Condition of Postmodernity: An Enquiry into the Origins of Cultural Change. Oxford: Blackwell.
• Hauser, A. (1998). Sanatın Toplumsal Tarihi (Vol. 1–2) (B. Çorakçı, Çev.). İletişim Yayınları.
• İstanbul Modern (2025). İstanbul Modern Sanat Müzesi Koleksiyonu. Erişim Tarihi: 12.02.2025,
• Kılıç, E. (2013). Çağdaş Türk Resminde Geleneksel Etkileşim. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (25): 327 – 340.
• Lefebvre, H. (1991). The Production of Space (D. Nicholson-Smith, Trans.). Blackwell.
• Lefebvre, H. (1991). The production of space (D. Nicholson-Smith, Trans.). Blackwell. (İlk basım: 1974)
• Mitchell, W. J. T. (1994). Landscape and power. University of Chicago Press.
• Mutual Art (2025). Canan Tolon – Glitch IV. Web sitesi: https://www.mutualart.com/Artwork/GLITCH-VI/24783F4E08290160. Erişim Tarihi: 22.0.2025.
• Nora, P. (1989). Between memory and history: Les lieux de mémoire. Representations, 26, 7–24.
• Özsezgin, K. (1982). Başlangıcından Bugüne Çağdaş Türk Resim Sanatı – 3. Tiglat Sanat Galerisi Yayınevi, İstanbul.
• Panofsky, E. (1955). Meaning in the Visual Arts. University of Chicago Press.
• Rancière, J. (2004). The Politics of Aesthetics: The Distribution of the Sensible (G. Rockhill, Trans.) Continuum, New York.
• Renda, G. ve Erol, T. (1980). Başlangıcından Bugüne Çağdaş Türk Resim Sanatı - 2. Tiglat Sanat Galerisi Yayınevi, İstanbul.
• Sakıp Sabancı Müzesi Koleksiyonu (2025). Fikret Mualla – Manzara. Web Sitesi: https://sakipsabancimuzesi.org/shop/urun/baskili-urunler/art-print-baskili-urunler/art-print-fikret-mualla-manzara/. Erişim Tarihi: 26.04.2025.
• Sezer, T. (1999). Çağdaş Türk Sanatı. Remzi Kitabevi, İstanbul. ISBN: 9751402212.
• Soja, E. (1996). Thirdspace: Journeys to Los Angeles and Other Real-and-Imagined Places. Blackwell, UK.
• Soylu, R. ve Diğler, M. (2023). 1960-1980 Yılları Arası Türk Sanatı. Çağdaş Türk Resim Sanatı ve Güncel Yaklaşımlar. Ed. Geçen. F. Akademisyen Kitabevi, ISBN: 978-625-399-500-3. s39 9. The Art Newspaper (2023). İstanbul Resim ve Heykel Müzesi’ne Tarihindeki En Kapsamlı Koleksiyon Bağışı. Web sitesi: https://www.artnewspaper.com.tr/2023/09/27/istanbul-resim-ve-heykel-muzesine-tarihindeki-en-kapsamli-koleksiyon-bagisi. Erişim Tarihi: 24.06.2025.
• Turanlı, R. (2007). Modern sanat ve ideoloji: Türkiye örneği. Sanat Yazıları, 16, 34–47.
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (1994). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Çağdaş Türk Sanatı Koleksiyonu. ISBN: 975-7589-08-X.
• Zeybek, O. (2018). A Research on Landscape Perception in Turkish Painting Art Affected by Modernism Between 1950–2000. ECSAC’18: European Conference on Science, Art & Culture, Nisan 19-22, 2018, Antalya.