Evaluation of Architectural Space Quality in Hospitals within the Context of User Satisfaction

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 233 - 249, 15.09.2024

Eda Selçuk , Julide Edirne

https://doi.org/10.54864/planarch.1532007

Öz

Academic research indicates that the spatial arrangements of healthcare facilities have a significant impact on the efficiency of healthcare professionals. Healthcare facilities are complex, multifunctional structures housing interconnected units. However, the insufficient involvement of healthcare professionals, who constitute one of the most crucial user groups in hospital structures, in the planning and design process can lead to negative effects on both workforce performance and work motivation. Therefore, addressing the architectural spatial quality in the context of healthcare professionals' satisfaction is crucial for creating healthy work environments in hospital design. Consequently, this study aims to evaluate the spatial quality of work environments during the utilization process for healthcare professionals working in two hospitals in Istanbul. The field study was conducted through literature review, architectural project analysis, and survey research techniques. Hospitals were assessed in terms of criteria such as "capacity/numerical adequacy of spatial structures based on patient density," "dimensional appropriateness of spatial working areas," "spatial circulation suitability for mobile machines and equipment," and "suitability of spatial positioning." The survey technique involved face-to-face interviews with 90 healthcare professionals (12 doctors, 38 nurses, 40 medical technicians). The results of the study identified elevators, hospital gardens, and parking as problematic areas for healthcare professionals, leading to the determination of strategies for new hospital constructions.

Anahtar Kelimeler

Hospital design, Healthcare workers, Post occupancy evaluation

Hastanelerde Mimari Mekan Kalitesinin Kullanıcı Memnuniyeti Kapsamında Değerlendirilmesi

Öz

Akademik araştırmalar hastanelerin mekânsal düzenlemelerinin sağlık çalışanlarının iş verimliliği üzerinde son derece etkili olduğunu göstermektedir. Hastaneler, birbiri ile ilişkili olan farklı birimleri bünyesinde barındıran karmaşık fonksiyonlu yapılardır. Ancak hastane yapılarının en önemli kullanıcı gruplarından biri olan sağlık çalışanlarının planlama ve tasarım sürecinde yeteri kadar yer almamaları, hem iş gücü performansı, hem de çalışma motivasyonları üzerinde olumsuz etkilerin oluşmasına neden olabilmektedir. Dolayısıyla hastane tasarımında mimari mekân kalitesinin sağlık çalışanlarının memnuniyeti bağlamında ele alınması sağlıklı çalışma ortamlarının oluşturulması açısından önemli olmaktadır. Bu nedenle İstanbul’da yer alan iki hastanede görev yapan sağlık çalışanlarının kullanım sürecinde mekân kalitesinin değerlendirilmesi bu çalışmanın temel amacını oluşturmuştur. Bu çalışmada sağlık çalışanlarının çalışma ortamlarının kullanıcı ihtiyaçlarını ne ölçüde karşıladığı ve kullanıcı memnuniyeti açısından mimari mekân kalitesinin değerlendirilebilmesi için İstanbul’da bulunan iki hastanede alan çalışması yapılmıştır. Alan çalışması literatür taraması, mimari proje okumaları ve anket araştırma tekniklerinde dayandırılarak gerçekleştirilmiştir. Hastaneler “hasta yoğunluğuna bağlı mekânsal yapılanmalarının kapasite/sayısal yeterliliği”, “mekânsal çalışma alanlarının boyutsal uygunluğu”, “mobil makine ve ekipman açısından mekânsal sirkülasyon uygunluğu” ve “mekânsal konumlandırılma uygunluğu” kriterleri açısından değerlendirilmiştir. Anket tekniği 90 sağlık personeli (12 doktor, 38 hemşire, 40 tıbbi teknisyen) ile birebir yüz yüze yapılmıştır. Çalışma sonucunda sağlık çalışanlarının problemli olarak tanımladıkları alanların asansörler, hastane bahçesi ve otopark olduğu tespit edilmiş ve yeni yapılacak hastaneler için bazı stratejiler belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hastane tasarımı, Sağlık çalışanları, Kullanım Sonrası Değerlendirme

Kaynakça

• Aldemir, D., & Yiğit, E. (2023). Mekân, Dijital Hastane ve Hekimlik Mesleği. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 22(1): 46-65. https://doi.org/10.21547/jss.1200443
• Aslan, S., Pekcan, & G. (2020). Hastanelerde Yalın Yönetim Uygulamaları: Gümüşhane Acil Servisi Değerlendirmesi. ERÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 7(1): 1-12.
• Aydın, D. (2009). Hastane Mimarisi, İlkeler ve Ölçütler. Mimarlar Odası, Konya Şubesi.
• Aydın, D., & Uysal, M. (2009). Mimari program verilerinin mekan performansının değerlendirilmesi yoluyla belirlenmesi: Eğitim fakültesi örneği. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fen Bilimleri Dergisi, 25(1):1-23.
• Başkaya, A., Yıldırım, K., & Muslu, M. S. (2005). Poliklinik bekleme alanlarında fonksiyonel ve algı-davranışsal kalite: Ankara, İbn-i Sina Hastanesi Polikliniği. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 20(1):53-68.
• Bekar, M., & Gülpınar Sekban, D. (2020). Müzelerin Açık Mekan Kalitesi ve Kullanıcı Tercihleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 11(1): 290-300. https://doi.org/10.29048/makufebed.756317.
• Birinci Ertürk, N., & Birol, G. (2022). İyileştiren Hastane Yaklaşımı ve 21. Yüzyılın Sağlık Kampüslerine Yönelik Tasarım İlkeleri. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 10(4): 1960-1983. DOI: 10.29130/dubited.1013994.
• Caspari, S., Eriksson, K., & Nåden, D. (2006). The aesthetic dimension in hospitals—An investigation into strategic plans. International journal of nursing studies, 43(7): 851-859. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2006.04.011.
• Chaudhury, H., Mahmood, A., & Valente, M. (2009). The effect of environmental design on reducing nursing errors and increasing efficiency in acute care settings: a review and analysis of the literature. Environment and Behavior, 41(6): 755-786. DOI: 10.1177/0013916508330392.
• Cooper-Marcus, C. 2000. Gardens and Healt. International Academy for Design and Health. (https://www.brikbase.org/sites/default/files/Clare-Cooper-Marcus-WCDH2000.pdf, (son erişim: 07.09.2023). Dikmen B.T., & Sahil, S. (2016) “Tıp Fakültesi Hastanelerinde İşlevsel Performansın Erişebilirlik Kapsamında Değerlendirilmesi”, Bozok Tıp Dergisi, 6(4):8-20.
• Durgun Şahin, Y. (2019). Hastane Yapıları Teknik ve Destek Hizmet Birimlerinin Mekânsal Büyüklük Analizi: Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesi Örneği. Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 34(4): 203-216. https://doi.org/10.21605/cukurovaummfd.704217.
• Doğan, G., & Tokman, L. Y., (2019). “Sürdürülebilir kalkınmada sosyal sürdürülebilirlik ve işlevsel kalitenin önemi”, Sürdürülebilir Kalkınma Rolüyle Mimarlık, 1, ss. 11-30. (https://kdm.eskisehir.edu.tr/Uploads/kdm/files/kitap1.pdf#page=17, (son erişim: 29.12.2023)
• Erdönmez, E., & Çelik, F. (2016). Kentsel mekânda kamusal alan ilişkileri. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (14): 145-163.
• Ergün, R., & Ergün, Ş. (2022). Sağlık Yapılarının Kullanım Sürecinde Değerlendirilmesi: Dicle Üniversitesi Acil ve Travmatoloji Hastanesi Acil Servis Birimi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1): 309-320. https://doi.org/10.32709/akusosbil.981747
• Evren, Y., & Karahallı, E. (2013). Kamu Hastanelerinde Tip Proje Uygulamasına Bağlı Ortaya Çıkan Coğrafi Erişilebilirlik ve Otopark Sorunları. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, 6(2), 55-69.
• Güç. B., Gençel, L, Z., & Karadayı, A. (2014). Mekân, algı ve biliş bağlamında hastane tasarım dilini anlamak: SDÜ Hastanesi örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 17(1): 133-146.
• Gültekin, S., & Zorlu, F. (2019). Türkiye’de sağlık sistemindeki dönüşümlerin mekansal etkileri: Mersin kenti örneği. Sketch: Journal of City and Regional Planning, 1(01): 35-53. doi: 10.5505/sjcrp.2019.21931
• Günal, B., & Esin, N. (2007). İnsan-mekân iletişim modeli bağlamında konutta psiko-sosyal kalitenin irdelenmesi. İTÜDERGİSİ/a, 6(1):19-30.
• Gültekin, N. (2007). Geleneksel Konut Dokusunda Kullanım Sürecinin Değerlendirilmesi-Beypazarı Örneği. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 22(3):261-272.
• Hacıoğlu, Ş. (2021) Türkiye’deki teknokent/tgb binalarının mimari mekan kalitesinin kullanıcı memnuniyeti açısından değerlendirilmesi. Fen Bilimleri Enstitüsüsü. Yüksek Lisans Tezi. T.C. Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Hojjati, S. A., & Midilli Sarı. (2022). Evrensel Tasarım Perspektifinden Hastane Tasarımı Üzerine Bir İrdeleme: Trabzon-Kaşüstü Kanuni Eğitim ve Araştırma Hastanesi. Bayburt Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 5(1): 32-51.doi.org/10.55117/bufbd.1074907.
• Iqbal, S. A., & Abubakar, I. R. (2022). Hospital outdoor spaces as respite areas for healthcare staff during the Covid-19 pandemic. HERD: Health Environments Research & Design Journal, 15(4): 343-353. https://doi.org/10.1177/19375867221111530
• Karaalp, T., Dinç, P., & Teke, A. (2015). Sağlık Yapılarında İyileştirme Önerilerinin Geliştirilmesi: Çocuk Psikiyatrisi Kliniği Örneği. Anatolian Journal of Clinical Investigation, 9(3):121-138.
• Kahya, C., & Yerli, Ö. (2018). Kentsel Açık Mekanlarda Kullanıcı Memnuniyeti Değerlendirmesi: Adapazarı Kent Park Örneği. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 6(4): 765-778. https://doi.org/10.29130/dubited.399954.
• Kırbaş, C. (2012). Hastanelerde Mimari-Mekânik Proje Tasarımı ve Uygulama Esasları, Tesisat Mühendisliği, 127:15-30.
• Kutlu, R. (2018). Çevresel Faktörlerin Mekan Kalitesi ve İnsan Sağlığına Etkileri. Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 8(1): 67-78. https://doi.org/10.7456/10801100/007
• Lee, J., Lee, H., & Shepley, M. M. (2020). Exploring the spatial arrangement of patient rooms for minimum nurse travel in hospital nursing units in Korea. Frontiers of Architectural Research, 9(4): 711-725. https://doi.org/10.1016/j.foar.2020.06.003.
• Nayeb Khosroshahi, A., & AYDINTAN, E. (2019). A Prospective Approach on Emergency Service Design in Hospitals. Megaron, 14(3): 359-372. DOI:10.14744/megaron.2019.60487.
• Nazarian, M. (2014). Hospital nursing staff productivity - the role of layout and people circulation. Loughborough University. Thesis. https://hdl.handle.net/2134/14932, (son erişim: 07.09.2023).
• Noraslı, M., Akçaova, A., & Yurtgün, Ö. (2020). Büyük ölçekli mekanlarda yön bulma faktörlerinin örneklemler üzerinden incelenmesi. 4. Uluslararası Mimarlık ve Tasarım Kongresi, 05-06 Aralık, İstanbul.
• Özdemir, A., & Cengiz, M. Ç. (2018). Kullanıcı tercihlerine göre hastane çevresi İyileştirme tasarımı önerisi; ADSM Kıbrıs Şehitleri Polikliniği, Denizli. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 20(3): 388-401. DOI: 10.24011/barofd.431372.
• Pai, J. Y. (2007). A study in hospital noise–a case from Taiwan. International Journal of Occupational Safety and Ergonomics, 13(1): 83-90. DOI: 10.1080/10803548.2007.11076711
• Preiser, W. F. (1995). Post‐occupancy evaluation: how to make buildings work better. Facilities, 13(11): 19-28. https://doi.org/10.1108/02632779510097787.
• Prugsiganont S., & Jensen P. A. (2019). Identification of space management problems in public hospitals: The case of Maharaj Chiang Mai Hospital, Facilities 37(7/8): 435-454. https://doi.org/10.1108/F-01-2018-0001.
• Polat, Ö. P., & Coşkun, F. (2020). COVID-19 Salgınında sağlık çalışanlarının kişisel koruyucu ekipman kullanımları ile depresyon, anksiyete, stres düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Batı Karadeniz Tıp Dergisi, 4(2), 51-58. DOI: 10.29058/mjwbs.2020.2.3
• Selçuk, E. (2015). Türkiye’de hastane asgari tasarım standartlarının kullanıcı ihtiyaçlarına uygunluğunun değerlendirilmesi. Fen Bilimleri Enstitüsüsü. Doktora Tezi. T.C. Haliç Üniversitesi.
• Selvi, M. S., Güney, M., & Hayriye, I. Ş. I. K. (2014). Özel Hastanelerde İşletmecilik Sorunları: Tekirdağ/Süleymanpaşa Merkez İlçesinde Bir Örnek Olay İncelemesi. Sosyal Bilimler Metinleri, 2014(1): 1-23.
• Sezen, İ., Aytatlı, B., Ağrılı, R. A., Patan, E. (2017). İç Mekân Tasarımında Bitki Kullanımının Birey Ve Mekân Üzerine Etkileri. Ata Planlama ve Tasarım Dergisi, 1(1), 25-34.
• Scott-Webber, L., Konyndyk, R., & Denison, M. (2019). POE: Understanding Innovative Learning Places and Their Impact on Student Academic Engagement--Index 6-8'Alpha'Survey Developments. Journal of Education and Learning, 8(5): 31-56. doi:10.5539/jel.v8n5p31.
• Shahlaei, A., & Mohajeri, M. (2015) In-Between Space, Dialectic of Inside and Outside in Architecture. Int. J. Archit. Urban Dev 5(3): 73–80.
• Sungur Ergenoğlu, A. (2006). Sağlık Kurumlarının İyileştiren Hastane Anlayışı ve Akreditasyon Bağlamında Tasarımı ve Değerlendirilmesi. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Sungur Ergenoğlu, A., & Aytuğ, A. (2007). Sağlık kurumlarında değişen paradigmalar ve iyileştiren hastane kavramının mimari tasarım açısından irdelenmesi, Megaron, 2(1):44-63.
• Sungur Ergenoğlu, A., & Tanrıtanır, A. (2013). Genel hastanelerde kullanıcı memnuniyeti açısından hasta odalarında mimari mekân kalitesinin irdelenmesi: Gaziantep ilinde bir alan çalışması. Megaron, 8(2): 61-75. DOI: 10.5505/MEGARON.2013.09797
• Söyük, S., & Arslan Kurtuluş, S. (2017). Acil servislerde yaşanan sorunların çalışanlar gözünden değerlendirilmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(4): 44-56.
• Temel, K., & Aydın, M. (2018). Sağlık hizmetlerinde, hasta-hekim ilişkisinde yaşanan bilgi asimetrisinin ortaya çıkardığı ekonomik sorunlar: Çanakkale örneği. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 21(4): 745-765.
• Talmaç, N., & Soysal, A. (2021). Şehir hastanelerinde hasta memnuniyeti: bazı demografik değişkenlere göre Adana İli örneği. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(3): 29-42. https://doi.org/10.52791/aksarayiibd.942908
• Tipi, Ç. B. (2007). Tıp Fakültesi Hastanelerinin Erişebilirlik, Kullanışlılık ve Kullanıcı Memnuniyeti Kapsamında Değerlendirilmesine Yönelik Bir Yöntem Önerisi. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Ulrich, R. S. (2002). Health Benefits of Gardens in Hospitals, Paper for conference, Plants for People International,Exhibition Floriade 2002. https://www.researchgate.net/publication/252307449_Health_Benefits_of_Gardens_in_Hospitals (Erişim tarihi: 03.09.2024)
• Vural, S., Karadayı, A., Yalçınkaya, Ş., Özyavuz, K. S., Aydın, Ç., & Oktan, S. (2023). Hastanelerdeki tasarım yaklaşımına yönelik bir vaka analizi: KTÜ çocuk hastanesi. International Journal of Social Humanities Sciences Research, 10(95):1060-1069. DOI: https://doi.org/10.26450/jshsr.3656.
• Waroonkun, T. (2019). An investigation of nursing staff input fort he co-design of an outpatinet department, Urbanism. Arhitectură. Constructii, 10(2):113-122.
• Whitehouse, S., Varni, J. W., Seid, M., Cooper-Marcus, C., Ensberg, M. J., Jacobs, J. R., & Mehlenbeck, R. S. (2001). Evaluating a children's hospital garden environment: Utilization and consumer satisfaction. Journal of environmental psychology, 21(3): 301-314. https://doi.org/10.1006/jevp.2001.0224.
• Yıldırım, K., Akalın, A., Yeşilkavak, F., & Hidayetlioğlu, M. L. (2007). Konut mutfaklarının mekân kalitesinin kullanıcıların fonksiyonel ve algısal performansına etkisi: TOKİ Eryaman 7. Etap konutları. Politeknik Dergisi, 10(4): 423-431.
• Yıldırım, K., & Muslu, M. S. (2006). Poliklinik bekleme alanlarında çevresel faktörlerin kullanıcıların fonksiyonel ve algı-davranışsal performansına etkisi: Gazi Hastanesi Çocuk Polikliniği. Politeknik Dergisi, 9(1): 39-52.
• Yüksel, M., & Onaran, B. S. (2023). Demanslı Bireylerde Mekânsal Yönelim ve Yön Bulma: Tasarım İlkeleri ve Yaklaşımlar. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 16(2): 104-109. https://doi.org/10.46414/yasad.1394686
• URL-1. https://ekutuphane.saglik.gov.tr/Yayin/414 (son erişim: 15.09.2023)
• URL-2. https://www.mevzuat.gov.tr (son erişim: 06.01.2024)
• URL-3.https://www.bulgumuhendislik.com/asansor_serileri_olcu.htm (son erişim: 06.01.2024)
• URL-4 https://istabip.org.tr/dosyalar/hukuk/3agustayaktateshis.pdf (son erişim: 06.01.2024)