Hungarian Turan Association, İmam Abdullatif Efendi And A Hungarian Pamphlet On The Armenian Question

Yıl 2020, Sayı: 41, 107 - 124, 28.07.2020

Melek Çolak Çevirmen: Center For Eurasian Studies Avim

Öz

Pan-Turanism, which gained intellectual relevance due to Turcology research and emerged for the first time in Hungary as an alternative movement against the Pan-Slavism and Pan-Germanism movements, became a basis for the Hungarians to communicate effectively with the Turkish world from the late 19th century to the early 20th century. In 1910, the Hungarian Turanists founded the Turan Association (Magyar Turani Társaság) and began publishing a journal titled Turán. This intellectual movement served as a cultural bridge that brought the two communities closer on the path from the Ottoman Empire to the Republic of Turkey.

Hungarian Turanists supported the war of liberation against imperialism in Anatolia. They founded the Turan News Agency and carried out intensive propaganda regarding the rightfulness of the Turkish National Struggle. During and after the National Struggle period, during which discussions were conducted about migrations taking place during the First World War and the alleged intentional victimization of Armenians during these migrations, the Turan Association stood against these claims and tried to prove that these were part of a campaign of slander against Turkey.

İmam Abdüllatif Efendi, who was sent to Hungary by the Ottoman Government in 1910 at the request of the Hungarian Government in order to deal with the religious affairs of the Muslims there due to the annexation of Bosnia and Herzegovina by the Austro-Hungarian Empire, also actively took part in the activities of the Turan Association. He became the voice of Mustafa Kemal Pasha (Atatürk) and the Turks in Hungary during the National Struggle period. He conducted an effective press campaign to explain the unfair disposition of the European public towards the Armenian Question. In 1923, a Hungarian pamphlet containing evidence was published by the Abdüllatif Publishing House in Budapest to disprove the British slander campaign.

On the basis of this pamphlet with the original title of “Bizonyitékok az Angol Rágalmak Cáfolatához” (“Evidence on Disproving the British Slander”) that has not yet been translated to Turkish, and by making use of the Turán journal and Hungarian archival documents, the current study will discuss the importance of this pamphlet within the context of the activities of İmam Abdüllatif Efendi related to the Turan Association and within the framework of Turkish-Hungarian relationships.

Anahtar Kelimeler

Abdüllatif Efendi, pamphlet, Armenian, National Struggle, Turan Association

Macar Turan Derneği, İmam Abdüllatif Efendi Ve Ermeni Meselesine Dair Macarca Bir Broşür

Öz

Türkoloji araştırmaları nedeniyle fikri anlamda güç kazanan ve Panslavizm ile Pangermenizm akımlarına karşı alternatif bir akım olarak ilk kez Macaristan’da ortaya çıkan Turancılık akımı, 19’uncu Yüzyılın sonlarından 20’nci Yüzyılın başlarına giden süreçte etkili olarak Macarların Türk dünyası ile iletişime geçebileceği bir dayanak oldu. Macar Turancıları 1910 yılında Turan Derneği’ni (Magyar Turáni Társaság) kurarak Turán adlı bir dergi yayınlamaya başladılar. Bu fikir akımı Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne giden yolda her iki toplumu yakınlaştıran kültürel bir köprü vazifesi gördü.

Macar Turancıları Anadolu’da emperyalizme karşı verilen bağımsızlık savaşını desteklediler. Turan Haber Ajansı’nı kurarak Türklerin Millî Mücadelesinin haklılığı konusunda yoğun bir propaganda yaptılar. Turan Derneği ise Birinci Dünya savaşı yıllarında yaşanan göçler ve Ermenilerin bu göçlerde kasıtlı bir şekilde mağdur edildikleri iddialarının Macar kamuoyunda da tartışıldığı Millî Mücadele dönemi ve sonrasında, bu iddiaların karşısında tavır alarak bunların Türkiye’ye karşı bir iftira kampanyasının parçası olduğu yönünde çalıştı.

Bosna Hersek’in Avusturya Macaristan tarafından ilhakı nedeni ile buradaki Müslümanların dini görevleri ile ilgilenmek üzere Macar Hükümetinin talebi doğrultusunda 1910 yılında Osmanlı Hükümeti tarafından Macaristan’a gönderilen İmam Abdüllatif Efendi de Turan Derneği’nin faaliyetleri içinde aktif olarak yer aldı. Millî Mücadele döneminde Mustafa Kemal Paşa ve Türklerin Macaristan’daki sesi oldu. Avrupa kamuoyunun Ermeni meselesine dair izlediği haksız tutumu açıklamak için etkili bir basın kampanyası yürüttü. Abdüllatif Yayınevi tarafından 1923 yılında Budapeşte’de İngilizlerin iftira kampanyasını yalanlamaya yönelik kanıtlar içeren Macarca bir broşür yayınlandı.

Bu çalışmada orijinal adı “Bizonyitékok az Angol Rágalmak Cáfolatához” (“İngiliz İftiralarının Yalanlanması Üzerine Kanıtlar”) başlığını taşıyan ve henüz Türkçeye çevrilmemiş olan bu eserden hareketle, Turan dergisi ve Macar arşiv belgeleri kullanılarak bu broşürün önemi, Macar Turan Derneği ile bağlantılı olan İmam Abdüllatif Efendi’nin faaliyetleri bağlamında ele alınarak, dönemin Türk-Macar ilişkileri çerçevesinde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Abdüllatif Efendi, broşür, Ermeni, Millî Mücadele, , Turan Derneği

Kaynakça

• MOL (Magyar Országos Levéltár): Hungarian National Archive, K 28, 54. Tétel, 14. Csomó, Budapest/HUNGARY
• Országgyűlés Könyvtára: Library of the Hungarian Parliament
• Bizonyítékok az angol rágalmak cáfolatához, Mr. Yowell rágalmainak okai és céljai, Eredeti franciából az angorai sajtó iroda meghagyásábol készült fordítás 1338-(1922). Kiadó: Abdul Latif, Budapest 1923.
• Çolak, Melek. “Macaristan’da Türk Dünyasına İlgi, Tarihi Arka Plan ve Avrasya Gerçeği.” In Uluslararası Sosyal bilimler Kongresi: Türkistan Forumu III, Küreselleşme sürecinde Türk Dünyasının Geleceği Bildiri Kitabı. (Türkistan/Kazakistan, Nisan 2017): 147-156.
• Çolak, Melek. “Macar Türkolog Vámbéry’nin Türkistan Seyahatinde ‘Büyük Oyun’un’ İzleri-Orijinal Fotoğraflarla Birlikte.” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 45 (Nisan 2019): 13-27.
• Çolak, Melek. “Macar Turancıları ve Atatürk (Macar Kaynaklarına Göre).” Türk Yurdu 31, Sayı: 290 (Ekim 2011): 94-101.
• Çolak, Melek. “Macaristan’da Müslümanlık ve İmam Abdüllatif Efendi (1909-1946).” In 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (ICANAS) Bildiriler III (Ankara 2012): 1021-1049.
• Demirkan, Tarık. Macar Turancıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Haziran 2000.
• Horváth, Béla. “A turáni eszme és a török-magyar kapcsolatok az utolsó évszázadban.” Turán, XXII. Évfolyam, VI. Szám (1939): 119-122.
• Turán, I. Évfolyam, 1. Szám, 2. Szám, 3. Szám, 1913.