An Armenian Revolutionary from Istanbul to Marseille: Kaspar Nalbandian

Yıl 2023, Sayı: 48, 109 - 126, 31.12.2023

Serap Bozpolat Ayan

Öz

Sivas, one of the six provinces (Vilayat-i Sitte) important for the Armenian community living in the Ottoman State due to substantial numbers of Armenians inhabiting the region, became one of the important centers of the Armenian revolutionary movements in the Empire. The Hunchakian and Dashnaktsutiun Parties were active in the region by establishing branches, and the members of Armenian political organizations from Sivas soon came to operate outside the province as well, in a very wide geography extending to the rest of the Ottoman lands and beyond. Kaspar Nalbandian, the subject of the present study, was one of these Armenians.

Making extensive use of archive documents, this study covers the pursuit of Kaspar Nalbandian, a member of the Armenian opposition to the Ottoman State, beyond the borders of the Empire. In this context, the study attempts to provide insights into the functioning of the state mechanisms on these issues, and to present the journey of an Armenian individual to offer glimpses on the Armenian movements in the era.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Armenian, terror, crime, fugitive

İstanbul’dan Marsilya’ya Sivaslı Bir Ermeni İhtilalci: Kaspar Nalbandian

Öz

Sivas, yoğun Ermeni nüfusu ve Ermeniler açısından büyük öneme sahip olan Vilayat-ı Sittenin bir parçası olması sebepleriyle Osmanlı dönemindeki Ermeni devrimci hareketlenmelerinin de önemli merkezlerinden birisi olmuştur. Hınçak ve Taşnak cemiyetlerinin bölgede şubeler kurmak yoluyla etkin oldukları düşünüldüğünde, Sivaslı Ermeni komitecilerinin de sadece Sivas sınırlarında değil, Osmanlı ülkesini ve haricini kapsayan oldukça geniş bir coğrafyada etkin oldukları sonucu kendiliğinden ortaya çıkacaktır. Çalışmaya konu olan Kaspar Nalbandian da bu Ermenilerden birisidir.

Bu çalışma arşiv vesikaları ışığında Osmanlı Devleti’ne muhalif Sivaslı bir Ermeni olan Kaspar Nalbantyan’ın nezdinde bir suçlunun ülke sınırlarını aşan takip sürecini ele almaktadır. Bu bağlamda çalışmanın hem devlet mekanizmasının bu konulardaki işleyişinin gözlenmesine katkı sağlaması hem de dönem içerisindeki bireysel Ermeni hareketlenmelerine bir örnek teşkil etmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Ermeni, terör, suç, kaçak

Kaynakça

• Documents from the Ottoman Archives of the Presidency of the Republic of Türkiye, Accelerated Procedures at the Ministry of Foreign Affairs (DH.TMIK.M). 215/49, s.2 – 74
• Documents from the Ottoman Archives of the Presidency of the Republic of Türkiye, Political Documents of the Ministry of Foreign Affairs (HR.SYS). 2787/6
• Documents from the Ottoman Archives of the Presidency of the Republic of Türkiye, Documents of the Ministry of Foreign Affairs - Embassy in London (HR.SFR.3). 560/45
• Documents from the Ottoman Archives of the Presidency of the Republic of Türkiye, Documents of the Ministry of Foreign Affairs - Embassy in London (HR.SFR.3). 560/51
• Documents from the Ottoman Archives of the Presidency of the Republic of Türkiye, Documents of the Consultation Chamber of the Legal Counsel to the Ministry of Foreign Affairs (HR.HMS.İŞO). 229, 57
• Osmanlı Belgelerinde Ermeni İsyanları (1896-1909). III. Ankara: T.C. Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Publications, 2009.
• Ermeni Komitelerinin A’mâl ve Harekât-ı İhtilâliyyesi: İlân-ı Meşrutiyet’den Evvel ve Sonra. Ed. Erdoğan Cengiz. Ankara: Başbakanlık Publications, 1983.
• Alkan, Necmettin. “Alman Basınına Göre Osmanlı Bankası Baskını ve İstanbul’da Ermeni Terörü”. Ermeni Araştırmaları II. Uluslararası Ermeni Kongresi. Ankara: 2004.
• Alkan, Necmettin. “Ermeni Teröristlerin Osmanlı Başşehri İstanbul’daki Saldırıları ve 1896 Osmanlı Bankası Baskını (ABD’deki 11 Eylül Saldırılarıyla Bir Mukayese)”. Türk Yurdu. Year 95 - Issue 225. (May 2006).
• Çilesiz, Gürcan. İstanbul'da 30 Saatlik Kaos: 26 Ağustos 1896 Osmanlı Bankası Baskını ve Ermeni Katliamı. Istanbul: Belge Publications, 2015.
• Doğan, Şahin. “Rus Arşiv Belgeleri Işığında 1896 Osmanlı Bankası Baskını”. SUTAD 50 (December 2020): 341-355.
• Eraslan, Hülya. “Osmanlı Bankası Baskını’nın (1896) Osmanlı Ermeni Basınında Ele Alınışı”. Unpublished Ph.D. Dissertation, Gazi University, Institute of Social Sciences. September 2016.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi. IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu Publications, 1995.
• Kılıç, Davut. Osmanlı Ermenileri Arasında Dinî ve Siyasî Mücadeleler. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Publications, 2006.
• Kılıç, Selami. Osmanlı-Ermeni İhtilafı ve Sonuçları. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Publications, 2017.
• Münir Süreyya Bey. Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihçesi (1877-1914). Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2001.
• Öztuna, Yılmaz. “Ermeni Sorunun Oluştuğu Siyasal Ortam”. Osmanlı’nın Son Döneminde Ermeniler, Ed. Türkkaya Ataöv, 41-62. Ankara: Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Publications, 2002.
• Tuygan, Atilla (çev.). Osmanlı Bankası Armen Garo’nun Anıları. İstanbul: Belge Publications, 2009.
• Ürer, Levent ve Asuman Kutlu. “Algının Çerçevelenmesi: İngiliz Basınında 1896 Osmanlı Bankası Baskını”. Bilig, Issue 105 (Spring 2023): 79-97.
• Yavuz, Fikrettin. Osmanlı Devleti’nde Ermeni Terörü: 1896 Osmanlı Bankası Baskını. Ankara: Türk Tarih Kurumu Publications, 2015.