Tarihi Gerçeklerin Dürüstçe Konuşulması: Potsdam Konferansı Sonrasında “Ermeni Meselesi”

Yıl 2024, Sayı: 49, 141 - 157, 27.08.2024

Hajar Verdiyeva

Öz

Bu araştırmanın amacı, 20’nci yüzyılda Rus İmparatorluğunun ve onun emperyal politikasını bilinçli olarak sürdüren Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) liderliğinin zaman zaman "Ermeni kartını" Türkiye'ye karşı asılsız toprak iddialarında bulunmak için kullandığını vurgulamaktır. Hitler’in Almanyasına karşı kazanılan zaferin ardından SSCB dış politikasında "Ermeni Sorununu” öncelikli bir konu olarak kullanmıştır. Makale, 1945 Potsdam Konferansı arifesinde "Büyük Ermenistan" efsanesinin SSCB'nin dış politikasının ana hatlarıyla örtüştüğünü ve Moskova'nın 19’uncu yüzyılın sonlarında Ermeni tarihçi Kerope Patkanov tarafından yaratılan "Urartu" kavramının gelişimi için verimli koşullar yarattığını belirtmektedir. SSCB'nin Joseph Stalin hükümetinin "Urartu" kavramına vurgu yapması, Doğu Anadolu'ya ilişkin asılsız toprak iddialarını bilimsel olarak kanıtlama girişimiyle ilgiliydi. Moskova, Ermenistan ile birlikte hareket ederek hedeflerine ulaşamayınca "Ermeni Sorununun” başka boyutlarını gündeme getirmiştir. Yeni dış politika istikametlerinden biri de Karabağ meselesi olmuştur. Azerbaycan K(b) Merkez Komitesi Birinci Sekreteri Mirjafar Bagirov'un kararlı ve ilkeli tutumu sonucunda Ermeniler Karabağ üzerindeki iddialarıda başarısız olmuşlardır. Ancak Stalin hükümetinin Ermeni yanlısı tutumu ve Ermenistan Komünist Partisi Merkez Komitesi Birinci Sekreteri G. Arutyunov'un özel faaliyetleri nedeniyle 1948-1953 yıllarında Ermeni SSC'de etnik temizlik yapılmış ve Azerbaycan Türkleri tarihi topraklarından sürülmüştür. Bu dönemde Ermeni lobisinin ciddi çabalarına rağmen yurt dışından beklenen Ermenilerin büyük göçü gerçekleşmemiştir. Makalede, incelenen dönemde Ermenistan SSR'sinde etnik temizlik yapılmasına rağmen, SSCB'nin Türkiye'ye yönelik asılsız toprak iddialarından vazgeçmek zorunda kaldığı ve Ermenilerin Karabağ üzerindeki iddialarının boşa çıktığı belirtilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Potsdam Konferansı, Türkiye, SSCB, Almanya, Ermeni Anlatısı, Doğu Anadolu, Karabağ, İsmet İnönü

On the Level of Historical Truths: The "Armenian Question" after the Potsdam Conference

Öz

The object of this research is to emphasize the fact that the Russian Empire and the Union of Soviet Socialist Republics (USSR) leadership, which purposefully continued the imperial policy of the Russian Empire in the 20th century, used the "Armenian card" from time to time to make groundless territorial claims against Turkey. After the victory over Hitler's Germany, USSR used the "Armenian Question" as a priority issue in its foreign policy. The article notes that, on the eve of the Potsdam Conference of 1945, the legend of "Great Armenia" coincided with the contours of the foreign policy of the USSR, and Moscow created fertile conditions for the development of the concept of "Urartu" created by the Armenian historian Kerope Patkanov at the end of the 19th century. The Joseph Stalin government of USSR’s emphasis on the concept of "Urartu" was related to the initiative to scientifically substantiate the baseless territorial claims on Eastern Anatolia. Moscow, acting in tandem with Armenia, brought up other aspects of the "Armenian Question" when it failed to achieve its goals. One of the new foreign policy directions was the issue of Karabakh. As a result of the decisive and principled position of Mirjafar Bagirov, the First Secretary of the Central Committee of Azerbaijan K(b), Armenians could not realize their claims to Karabakh. However, because of the pro-Armenian position of Stalin's government and the special activity of G. Arutyunov, the First secretary of the Central Committee of the Communist Party of Armenia, ethnic cleansing was carried out in the Armenian SSR in 1948-1953, and Azerbaijani Turks were deported from their historical lands. At this time, despite the serious efforts of the Armenian lobby, the expected large migration of Armenians from abroad did not take place. The article notes that, although ethnic cleansing was carried out in the Armenian SSR during the investigated period, USSR was forced to give up its groundless territorial claims against Türkiye, and the Armenian claims to Karabakh were wasted.

Anahtar Kelimeler

Potsdam Conference, Turkey, USSR, Germany, Armenian Narrative, Eastern Anatolia, Karabakh, İsmet İnönü

Kaynakça

• “1948-1953-cü illərdə Qərbi Azərbaycan torpaqlarından deportasiya”. 1905.az, December 27, 2023, https://1905.az/1948-1953-cu-ill%C9%99rd%C9%99-q%C9%99rbi-az%C9%99rbaycan-torpaqlarindan-deportasiya/
• «В борьбе за существование», Armenian Vestnik, No. 9(56), September 1993.
• Archive of Social-Political Documents of the Affairs Department of the President of the Republic of Azerbaijan (hereinafter - ASPD ADPR), F.1. List. 31. Case no 186a.
• ASPD ADPR, F. 1. List 33. Case no 230.
• ASPD ADPR, F.1. List.33. Case no 227.
• Nəcəfov B. Deportasiya. Part III. Baku: Çashioğlu, 2006.
• Qasımlı M. Ermənistanın sovetləşdirilməsindən Azərbaycan ərazilərinin işğalınadək erməni iddiaları: tarix-olduğu kimi (1920-1994-cü illər). Bakı: Science Development Fund, 2016.
• Republic of Turkey General Office. Resolution T.C.BCA 030.18.01.02.86.40.18.
• Republic of Turkey General Office. Resolution T.C.BCA 030.18.01.02.93.129.20.
• Verdiyeva H. and C. Əlizadə. İrəvan məkanında azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmə: tarixi və hüquqi aspektdə. Baku: "Science and Education", 2020.
• Аблажей Н.Н. “Репатриация и депортация армян во второй половине 1940-х годов”. Вестник НГУ. Серия: История, филология. 2011.Том 10, выпуск 1: История.
• Вердиева X.Ю. Переселенческая политика Российской империи в Северном Азербай джане (XIX-начале XXвв.) Историко-демографическое исследование (II издание, с изменениями, дополнениями). Баку: “Ecoprint”, 2016.
• Данциг Б. Турция. Москва: Military Publishing House of the Ministry of the Armed Forces of the USSR, 1949.
• Капанцян Г.А. Хаяса – колыбель армян. Ереван: Publishing House of the Academy of Sciences Armenian SSR, 1947.
• Коммунист (published in the Armenian SSR in Russian), February 6, 1946.
• Коммунист, August 11, 1946.
• Коммунист, June 6, 1946.
• Коммунист, May 1, 1946.
• Коммунист, May 15, 1946.
• Коммунист, May 17, 1946.
• Коммунист, May 9, 1946.
• Коммунист, September 21, 1946.
• Ноев Ковчег, No. 3 (138), March 2009.
• Патканов K. Ванские надписи и значение их для истории Передней Азии. СПб: В.С Balasheva, 1881.
• Пиотровский Б.Б. О происхождении армянского народа. Ереван, 1946.
• Советский Союз на международных конференциях в период Великой Отечественной войны 1941-1945 гг., т. VI. Сборник документов. Москва: Publishing House of Political Literature, 1980.