İRAN VE GÜNEY KAFKASYA: DEĞİŞEN JEOPOLİTİK DENKLEMDE 44 GÜNLÜK KARABAĞ SAVAŞI

Year 2024, Issue: 50, 141 - 162, 09.12.2024

Nazrin Alizada

Abstract

İki Transkafkasya ülkesi Azerbaycan ve Ermenistan arasında meydana gelen ve adı geçen ilk devletin topraklarının işgaliyle sonuçlanan Karabağ meselesi jeopolitik denklemde adından bahsettiren özel öneme haiz konulardan biridir. Bu bağlamda bölgesel aktörlerden İran’ın konuya yönelik tutumu dikkatleri çekmiştir. İran; Güney Kafkasya bölgesini, özellikle Azerbaycan’ı kendi tarihi platosunun bir parçası olarak gördüğünden söz konusu bölgede meydana gelen savaşlarla da yakından ilgilenmiştir.
Karabağ konusunda Azerbaycan-Ermenistan çatışmasına götüren tarihi süreci kısaca irdeleyerek bir arka plan oluşturduktan sonra incelemeye tabi tutulan bu çalışmada ilk önce İran’ı Güney Kafkasya’ya doğru iten dinamikler ele alınmış, devamında ise özellikle 2020 yılı ve sonrasında meydana gelen Karabağ Savaşı’na yönelik İran’ın korumacı realizm teorisi bağlamında sergilediği tutum ve söz konusu devletin çatışan söylem- eylem retoriği detaylandırılmıştır. Ayrıca çalışma kapsamında İran’ın Güney Kafkasya stratejisini ve özellikle Karabağ meselesi söz konusu olduğunda savaşa yönelik tutumunu, bölgesel aktörler ve oluşan yeni jeopolitik denklem ışığında şekillendirdiği elde edilen esas bulgular sırasındadır.

Keywords

İran, Güney Kafkasya, Azerbaycan, Ermenistan, Karabağ Savaşı

IRAN AND THE SOUTH CAUCASUS: THE 44-DAY KARABAKH WAR IN THE CHANGING GEOPOLITICAL EQUATION

Abstract

The end of the 20th century took place the particular importance for the geopolitical agenda of the South Caucasus. Parallel to the dissolution of the USSR, a political collapse occurred in the region, which followed by an ongoing economic meltdown and regional and international integration process for the countries in the region. In such a period, the Karabakh issue, which appeared between the two Transcaucasian countries Azerbaijan and Armenia and resulted in the occupation of the former’s lands, has become one of the significant issues in the geopolitical equation. In this context, the attitude of Iran, one of the regional actors, towards this problem has attracted special attention. Since Iran accepts the South Caucasus region, especially Azerbaijan, as a part of its historical plateau, that’s why it has been closely interested in the wars that happened in the region.
Considering this, in the article will be first discussed Iran's South Caucasus policy and the reasons that make the South Caucasus important for it; and then will be examined the Iran’s stance on the Karabakh war, especially in 2020 and afterwards, after creating a background by briefly examining the historical process that led to the Azerbaijan-Armenia conflict over Karabakh. Additionally, Iran’s attitude towards the Karabakh war in the context of the protectionist realism theory and the conflicting discourse-action rhetoric of the state in question are detailed. In parallel, the main findings of this article are that especially when it comes to the Karabakh issue, Iran shaped its South Caucasus strategy and its attitude towards the war, in the light of attitudes of regional actors and the new geopolitical equation that emerged. In this context, the hypothesis of the article is based on Iran’s biased and neutral stance during the recent Karabakh war between Azerbaijan and Armenia in the South Caucasus.

Keywords

Iran, South Caucasus, Azerbaijan, Armenia, Karabakh war

References

• Abdullahzade, C. “Dağlık Karabağ Sorununda Ermenistan’ın Rolü ve Sorumluluğu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 69, no.4 (2020):1541-1568.
• Acer, Y. “The War Crimes of Armenia International Law and The Military Acts of Armenia in and around Karabakh”, SETA Analysis, no.70 (2020):7-15.
• Ağır, O. “Dağlık Karabağ Sorunu Bağlamında Türk Dünyası Jeopolitiği”, İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 12, No.2 (2023):222-239.
• Ahmedi, H. “İran: Ulusal Kimlik İnşası”, İstanbul:Küre Yayınları, 2009.
• Akdevelioğlu, A. “İran İslam Cumhuriyeti’nin Orta Asya ve Azerbaycan Politikaları”, Uluslararası İlişkiler Dergisi 1, no.2 (2004): 129-160.
• Alkan, M.N. and Mehdizadehyoushanlouei, M. “Birinci ve İkinci Karabağ Savaşlarında Türkiye-Azerbaycan İlişkileri”, UPA Strategic Affairs 4, no. 2 (2023):204-227.
• Asgarkhani, A.M; Mohammadi S; Mokarramipour, M.B; Veisi, S, “Tehlil-e eqdam-e nezami-ye Cumhuri Azerbaycan der qebale mesele-ye Nagorni Gharabagh ve Cumhuri Artsakh, ve hemchenin berresi ecmaliye mevazee cumhuriye eslamiye İran”, Neşriyeye Elmiye Modiriyet ve Pejuheşhaye Defai, no. 92 (1400):171-173.
• Asker, A. “II. Karabağ Savaşı Sonrası Gelişmeler ve Rusya’nın Azerbaycanın Egemenlik Haklarını İhlali”, in Karabağ, Dünü, Bugünü, Yarını (eds) O. Yeşilot, B.G. Köksal, İstanbul:Selenge Yayınları, 2021.
• Asker, A. and Şeyban, S. “Kürekçay Anlaşmasının Tarihi Arka Planı, Hukuki Niteliği ve Siyasi Sonuçları”, Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 7, no.1 (2021): 34-50.
• Байрамзаде, С. “Туркманчайский договор: искаженные географические названия”, История 65, но.5 (2013): 22-26. Cavanaugh, C. “Renewed Conlict Over Nagorno-Karabakh”, Contingency Planning Memorandum, (2017).
• Dadaşova, R. “Armenia’s Military Aggression Against Azerbaijan: Violation of the Rights of Captives and Hostages”, Avrasya İncelemeleri Dergisi-Journal of Eurasian Inquiries 9, no.1, (2020):55-73.
• Djalili, M. R. “Iran and Caucasus: Maintaining Same Pragmatism”, The Quarterly Journal 1, no.3 (2002): 49-57. Erkan, O. “Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Kurulmasının Güney Azerbaycan Türklerine Yansımaları”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum 12, no.36 (2023):845-863. Ertuğrul, Ü. E. “2020 Azerbaycan-Ermenistan Ateşkesine Göre Yerinden Edilenlerin Dağlık Karabağ’a Geri Dönüşü”, Bilig, no.101 (2022):5-86. Ибрагимов, А.Х. “Прагматичная внешняя политика Ирана на Южном Кавказе”, Постсоветские исследования, но.6 (2022): 620-626. Kahraman, F.Ş. “Hazar Denizi’nin Hukuki Statüsü”, KAÜİİBFD 11, no.21(2020):434-468.
• Калбизаде, Е.Х. “Прагматизм во внешней политике ирана и отношениях с Арменией”, История, Археология и Этнография Кавказа, нo.3 (2022):679-693.
• Keremi, C. “Bazi bozorg-e cedid der Gefgaz ve peyamedhay-e emniyeti an beray-e İran”, Mecelleye-e Siyaset-e Defayi 8, no.1-2 (1378).
• Krüger, H. “The Territoral Status of Nagorno-Karabakh,” in Nagorno-Karabakh Conflict, Berlin-Heidelberg: Springer, 2010.
• Mahmudov, Y. and Şükürov, K. “Qarabağ: Real tarix, faktlar, sənədlər”, Bakı: Təhsil Nəşriyyatı, 2005.
• Minahan, J. “Encyclopedia of the Stateless Nations”, Westport: Greenwood Publishing Group, 2002.
• Mearaji, İ. “Tâsir-e tâarozat-e hoviyyeti dar tashdid monazeât siyasi: Motalee moredi bohran Qarebagh”, Faslnam-e Elmi Khavarmiyan-e 2, no.104(1399): 11-24.
• Nuriyeva, İ. “Azərbaycan tarixi (Ən qədim dövrlərdən bu günə qədər)”, Bakı: Elm və Təhsil Nəşriyyatı, 2019. Nüsretoğlu, T. and Alizade, O. “İran’ın Azerbaycan Siyaseti; Karabağ Savaşları Örneğinde”, Cihannüma Sosyal Bilimler Akademi Dergisi 1, no.1 (2022):127-149.
• Oral, F. “Role of the Caspian Region Within the Context of Energy Security”, Bölgesel Araştırmalar Dergisi 6, no.2 (2022):419-439. Tibold, A. and Cillessen, V. “Geo-strategy in the South Caucasus”, Clingendael Institute Report, (2006):11- 17.
• Sadıgov, R. “Çarlık Rusya’sının Azerbaycan’ı İşgali”, in Rus Dış Politikasında Orta Asya ve Kafkasya, (ed) M.Mammedli, Ankara:Nobel Yayınları, 2021.
• Sarıkaya, Y. “İran’ın İkinci Karabağ Savaşı Tutumu: Takke Düştü Kel Göründü”, Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 7, No.1, (2021): 84-103.
• Shaffer, B. “Iran’s Policy toward the Caucasus and Central Asia”, The Cetral Asia- Caucasus Analyst, (2022): 1-8. Yaşın, G. K. “The Caucasus in Iran’s Foreign Policy”, AVİM Analysis, no.18 (2023):1-7.
• Yusifova, S. “The Recognition of the Independence of Azerbaijan Democratic Republic in Paris Peace Conference and the Attitude of Iran”, Mediterranean Journal of Social Sciences 5, no.19 (2014): 355-364.
• Zarifian, J. “Iran and Its Two Neighbours Armenia and Azerbaijan: Resuming Relationships under America’s Suspicious Eyes”, Iran&the Caucasus 13, no.2 (2009): 383-399.
• ________. “Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində Azərbaycanı zəfərə aparan yol”, Bakı: Qanun Nəşriyyatı, 2021.
• ________. “Güney Azərbaycan Tarixi Məqalələr (1828-1917)”, Bakı: Elm nəşriyyatı, 1985.
• ________. “44 günlük Qarabağ müharibəsi: Səbəb və nəticələr”, Air Center Hesabatı, (2021): 6-12.
• ________. “Terrorist Attack on the Embassy of Azerbaijan in Iran”, Bulletin of Air Center (2023).
• “Iran: Cartoon Protests Point to Growing Frustration among Azeris”, RFERL.org, accessed Mayıs 31, 2006, https://www.rferl.org/a/1068797.html.
• “Baku’s Successes on Battlefield Echoing Among Azerbaijanis of Iran”, Jamestown Foundation, accessed October 22, 2020, https://jamestown.org/program/bakus-successes-on-battlefield- echoing-among-azerbaijanis-of-iran/.
• “Iran Reaffirms ‘Red Line On South Caucasus Borders”, Azatutyun, accessed December 21, 2021, https://www.azatutyun.am/a/31621670.html.
• “Iran in the South Caucasus: Adjustment and Evolution”, Royal United Services Institute (Rusi), accessed February 26, 2021, https://rusi.org/explore-our-research/publications/commentary/iran-south- caucasus-adjustment-and-evolution.
• “İran’da Karikatür Krizi”, BBC, accessed May 23, 2006, https://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2006/05/060523_iran_cartoon.shtml.
• “Shahriar Heydari: Maintaining Border with Armenia is Iran’s Red Line”, News.am, accessed September 19, 2023, https://news.am/eng/news/781573.html#google_vignette.
• “Hoshdar-e ceddi-e karshenasan az saye-e tahdidat tahavolat Ghafghaz bar amniyyat İran”, Khabaronline, accessed Azer 23, 1400, https://www.khabaronline.ir/news/1582607/%.
• “NATO’s Conspiracy to Create the Torani Corridor”, SCFR.ir, accessed December 23, 2023, https://www.scfr.ir/fa/300/30101/145964/%d8%aa%d9%88%d8%b7%d8%a6%d9%87-%d8%a7%db%8c%d8%ac%d8%a7%d8%af-%d8%af%d8%a7%d9%84%d8%a7%d9%86.
• “The Zangezur Corridor: A Pathway for Prosperity or to War?”, Energy Intelligence, accessed October 16, 2023, https://www.energyintel.com/0000018b-37c7-d20c-a9ef-bfdf44760000.
• “Traktor azərkeşlərindən Azərbaycana dəstək şüarları: Qarabağ bizimdir, bizim olacaq!”, Press.az, accessed September 4, 2020, https://press.az/az/news/62944.
• “Past and Present of Iran-Azerbaijan Tension”, IRAM, accessed February 13, 2023, https://iramcenter.org/en/past-and-present-of-iran-azerbaijan-tension_en-2216.
• “Shabake-ye pichid-e vabastegi motaghabel va movazene-ye tahdid miyan Cumhuri Eslami İran ve Cumhuri Azerbaycan”, İras, accessed Ferverdin 19, 1402, ته- موازنه- و- متقابل- وابستگی- پیچیده- شبکه
• “No: 229, 19 September 2023, Press Release Regarding the Military Operation Launched by Azerbaijan in Karabakh” Ministry of Foreign Affairs of Turkey, accessed September 19, 2023, https://www.mfa.gov.tr/no_-229_-azerbaycan-tarafindan-karabag-da-baslatilan-askeri-operasyon-hk.en.mfa#:~:text=Due%20to%20the%20long%2Dstanding,operation%20which%20targets%20exclusively%20military.
• “World Reacts amid Azerbaijan-Armenia Tensions over Nagorno-Karabakh Attack”, Aljazeera, accessed September 19, 2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/9/19/world-reacts-as-azerbaijan-launches-attack-in-nagorno-karabakh.
• “İran mokhalefe esteghrar mâmuriyat Nezarati Ettehadiye Orupa dar emtedad marz Ermanestan vâ Azarbaijan nist”, İras, accessed Farvardin 14, 1402, https://www.iras.ir/20% ات-نظارتی-ماموریت-استقرار-مخالف-ایران-./
• “Karami: Agar be masael marzi tavajjoh nakonim ba chaleshhaye jeddi movajeh khahim bud”, Khabaronline, accessed Dei 21, 1402, https://www.khabaronline.ir/news/1582195/خواهیم-مواجه-جدی-هایچالش-با-نکنیم-توجه-مرزی-مرزی-مسائل-به-اگر-کرمی /