İŞGAL GÜÇLERİNİN ANKARA ANTLAŞMASI GEREĞİNCE GAZİ AYNTÂB’I TAHLİYE ETMESİ

Year 2024, Issue: 50, 163 - 192, 09.12.2024

Celal Pekdoğan

Abstract

İstanbul hükümeti tarafından, 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi içeriğinde yer almamakla beraber, uydurma gerekçelerle 17 Aralık 1918’de İngilizler tarafından işgal edilen Ayntâb, 5 Kasım 1919’da Fransız işgal güçlerine devir edilmiştir. İngilizler 17 Aralık 1918-5 Kasım 1919 tarihleri arasındaki işgal döneminde kentte, ateşli silahlar ve soğan bıçağı dâhil, patlayıcı, kesici alet ve edevatı toplayarak ahaliyi savunmasız duruma getirmiştir. Toplum üzerindeki şiddet ve baskısını günden güne yoğunlaştırarak artıran Fransız işgal güçleri ki bunların neredeyse tamamı, Cezayirli, Senegalli, Tunuslu ve Ermeni lejyonerlerinden teşkil edilmişti, halkın ahlaki ve inanç değerlerine saldırmaya başlamıştır. Mondros mütarekesinden hemen önce Kilis’e gelerek, başlayacak işgale karşı halkı örgütleyen Mustafa Kemal, Amasya’da iken Ayntâb’daki Kemalistlerle yazışarak orada ‘Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerini’ kurdurmuş ve mücadeleyi başlatmıştır. Kemalistlerle Fransız işgal güçleri arasında, 1 Nisan 1920’de başlayan sıcak savaş, İstanbul Hükümetinden emir ve talimat alan ‘Sulh ve Selamet Cemiyeti’nin girişimi ile sonlandırılmış ve kent merkezi, 9 Şubat 1921’de düşmüştür. Ancak Mustafa Kemal’in mücadelesi devam etmiş ve ‘Gerilla Harbi’ne karşı askerî ve ekonomik nedenlerden dolayı dayanamayacağını idrak eden Fransa barış girişimlerinde bulunmuş ve sonunda, Ankara ile Fransa arasında 20 Ekim 1921’de Ankara İ’tilâfnâmesi imzalanmıştır. Fransa açısından tam bir Pirus zaferi, Türkiye açısından diplomatik başarı olarak değerlendirebileceğimiz Ankara İ’tilâfnâmesi sonucu, Mustafa Kemal'in deyimiyle, "canımızdan bir parça” olan Kilikya, anavatan topraklarına kavuşmuştur. Tahliyeler, antlaşmanın 4. Maddesi gereği, Hıristiyan temsilcileri ile Türk temsilcilerden oluşan ‘karma komisyonlar’ vasıtasıyla arzu ve istekler doğrultusunda gerçekleştirilmiştir.

Keywords

Mustafa Kemal, Ayntâb, tahliye, Ankara, komisyon.

THE OCCUPATION FORCES EVACUATING GAZI AYNTÂB AS PART OF THE ANKARA AGREEMENT

Abstract

Ayntâb, which was occupied by the British on 17 December 1918 with fabricated reasons, was handed over to the French occupation forces on 5 November 1919, although it was not included in the Armistice of Mudros signed by the Istanbul government on October 30, 1918. During the occupation period between 17 December 1918 and 5 November 1919, the British collected explosives, cutting tools and equipment, including firearms and onion knives, and made the people vulnerable. The French occupation forces, which intensified and increased their violence and pressure on the society day by day, almost all of them, composed of Algerian, Senegalese, Tunisian and Armenian legionnaires, began to attack the morals and beliefsof the people. Mustafa Kemal, who came to Kilis just before the Armistice of Mudros and organized the people against the invasion that would begin, corresponded with the Kemalists in Ayntâb while he was in Amasya, had the "Defense of Law Associations" (Müdâfaa-i Hukuk Cemiyetleri) established there and started the struggle. The hot war between the Kemalists and the French occupation forces, which started on April 1, 1920, was ended with the initiative of the "Sulh ve Selamet Cemiyeti", which took orders and instructions from the Istanbul Government, and the city center fell on February 9, 1921. However, Mustafa Kemal's struggle continued and France, realizing that it could not stand against the "Guerrilla War" due to military and economic reasons, made peace initiatives and finally, the Ankara Agreement was signed between Ankara and France on 20 October 1921. As a result of the Ankara Agreement, which we can consider as a complete Pyrrhic victory for France and a diplomatic success for Turkey, Cilicia, which, in Mustafa Kemal's words, was "a piece of our soul", regained its homeland. The evacuations were made in accordance with Article 4 of the treaty, consisting of Christian representatives and Turkish representatives. It was carried out in line with desires and requests by means of 'mixed commissions'.

Keywords

Mustafa Kemal, Aintab, Angora

References

• Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (ATASE).
• Château de Vincennes.
• India Office Records (I.O.R) and Private Papers.
• Ministre des Affaires Étrangères,
• Books and Articles.
• Abadie, [Jean-Joseph] M[aurice], Les Quatre Sièges d’Aïntab, Paris: Charles-Lavauzelle & Cie, 1922.
• Adil, Selahaddin, Hayat Mücadeleleri, İstanbul 1962.
• Akşin, Sina “French-Turkish Relations at the end of 1919,” Batu, Hâmit et Bacqué-Grammont, Jean-Louis,
• L'Empire Ottoman, la République de Turquie et la France, İstanbul-Paris, Les éditions Isis, 1986, p. 441-444.
• Akşin, Sina, İstanbul Hükûmetleri ve Millî Mücadele, İstanbul 1983.
• Arevelyan Mamul, Ֆրանսա Կը Ծախէ Կիլիկիոյ Հայութիւնը Մուսթաֆա Քէմալի (Fransa Gě Dzakhe Giligioy Hayutiwneˇ) [France Sells the Armenians of Cilicia to Mustafa Kemal], 11 November 1921, No. 2703.
• Arevelyan Mamul, Ֆրանքօ-Քէմալական Հռչակաւոր Համաձայնութիւնը (Franko-Kemalagan Hrchagavor Hamatsaynutiwneˇ) [The Renowned Franco-Nationalist Agreement], 30 December 1921, no. 2746.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Atatrük Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2006.
• Bruna, Aurore, La France, les Français face à la Turquie, Bulletin de l'Institut Pierre Renouvin 2008/1 N° 27.
• Documents Diplomatiques Français 1921, Tome I, 16 janvier-30 juin / Ministère des Affaires Étrangères,
• Commission de publication des documents diplomatiques français ; [réd. par Anne Hogenhuis-Seliverstoff,
• Geneviève Bibes, Corine Defrance, Jérôme de Lespinois] ; [sous la dir. de Jacques Bariéty]. 2004.
• Documents Diplomatiques Français 1920-1932. 1920, Tome II, 19 mai-23 septembre / Ministère des affaires étrangères, Commission de publication des documents diplomatiques français ; [réd. par Anne Hogenhuis-Seliverstoff, Corine Defrance, Traian Sandu] ; [sous la dir. de Jacques Bariéty]. 1999.
• Documents Diplomatiques Français 1920, Tome III, 24 septembre-15 janvier 1921 / Ministère des affaires étrangères, Commission de publication des documents diplomatiques français ; [réd. par Anne Hogenhuis-Seliverstoff, Corine Défronce, Traian Sandu] ; [sous la dir. de Jacques Bariéty]. 2002.
• Flandin, M. Étienne (1853-1922), Rapport sur la Syrie et la Palestine, Paris 1915, s. 3-8.
• Gauin, Maxime, “Review Essay: Aurore Bruna’s Anti-History of the Ankara Agreement,” Review of Armenian Studies, Issue 43 (2021): 141-175.
• Gazi Mustafa Kemal, Nutuk, Ankara 1927.
• Gontaut-Biron, Comte R. De, Comment la France s'est Installée en Syrie (1918-1919, Paris 1922. Great Britain, Parliamentary Papers.
• Harb Tarihi Vesikaları, Yıl 5, Mart-1956, Sayı: 15. Kurkjian, Vahan M., The Armenian Kingdom of Cilicia, New York, 1919.
• L’İllustration, Samedi 19 Mars 1921.
• Lohanizâde Mustafa Nureddin, Hubb-ı İstiklâlin Abidesi Gaziayntâb Müdafaası, Bâb-ı âli Cağaloğlu Yokuşu.
• Metintaş, Mustafa Yahya, Ankara Antlaşması’nın Türkiye Büyük Millet Meclisinde Tartışılması, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi, 2019, Cilt 2, Sayı, 5.
• Paillarès, Michel, Le Kémalisme devant les Alliés, éditions du Bosphore, Constantinople-Paris, 1922.
• Pekdoğan, Celal. “Levant, Kilikya, Kemalistler Bağlamında Maraş Savunması.” Ermeni Araştırmaları, Sayı 69, 2021.
• Sonyel, R. Salâhi “İngiltere Dışişleri Bakanlığı Belgelerinin Işığı Altında 1919 İngiliz- Osmanlı Gizli Antlaşması”, Belleten, C. xxxıv, No : 135, Ankara Temmuz 1970.
• Şekeryan, Ari, The Armenians and the Fall of the Ottoman Empire After Genocide, 1918–1923, Cambridge University Press 2023.
• Şekeryan, Ari, The Armenians and the Fall of the Ottoman Empire After Genocide, 1918–1923, Cambridge University Press 2023.
• Şimşir, Bilal N., İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), Cilt II Nisan - Aralık 1920), British Documents on Atatürk (1919-1938) Volume II April - December 1920, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1975.
• T.C. Ministère des Affaires étrangères, Service des Archives diplomatiques, Centenaire de l’accord d’Angora (1921), Documents des Archives Diplomatiques Françaises et Turques, Ankara 2022.
• White, Benjamin Thomas, A Grudging Rescue: France, the Armenians of Cilicia, and the History of Humanitarian Evacuations, Humanity: An International Journal of Human Rights, Humanitarianism, and Development, Volume 10, Number 1, Spring 2019.
• Yavuz, Ünsal, “Fransız Dışişleri Bakanlığı Belgelerinde 12 Eylül 1919 Tarihli Osmanlı-İngiliz Gizli Antlaşması”, Askerî Tarih Bülteni, Yıl : 17, Ağustos 1992, Sayı : 33.
• Newspapers.
• Augillon [Սթինգ] 30.11.1920,
• Al-Takaddom, 13 Février 1921.
• L'Europe nouvelle : revue hebdomadaire des questions extérieures, économiques et littéraires. 1921.03.26.