XX. Yüzyıl Harezm Makam Müziğinde Terminoloji Sorunları

Yıl 2014, , 128 - 146, 01.06.2014

H. Akbaş

https://doi.org/10.12975/rastmd.2014.02.01.00025

Öz

Laying the foundations of music of Uzbek Turkics' in by many musicologists as AlFarabi, Avicenna, Safiyuddin Urmevi, Abd al-Qadir Maraghi from 8thcentury to the presentday has become a system through various stages. Today, it is possible to study UzbekTurkics’ maqam music divided in three different groups. They are Fergana-Tashkent,Bukhara-Samarkand and Khwarezm maqams. Eastern peoples who make up the traditionalshashmaqam and twelve maqam music systems lay the basis of the maqams aforementioned.The period of Khiva khanate in the 19thcentury has seen increased studies about thescientific aspects of music by Khwarezmian scientists. These discoveries continue toincrease interest in the science of music; new books and opinions have emerged as a result.Thus, thereafter, began an epoch of development of maqam music in Khwarezm andsubsequently, the terminological studies gained momentum. This is examined problems ofterminology emerged in the 20thcentury with development of Khwarezm maqam music inaxis of the studies of Uzbek Turkics' maqam music in this article. The problems identifiedare take into consideration the present-day Uzbek Turkics' maqam music theory theirsolution was sought

Anahtar Kelimeler

terminology problems, maqam, shashmaqam, Khwarezm maqams, Uzbek music

XX. Yüzyıl Harezm Makam Müziğinde Terminoloji Sorunları

Öz

bek Türkleri makam müziğinin temelleri; Farabî, İbni Sina, Safiyüddin Urmevî, Abdülkadir Meragi gibi daha birçok müzikbilimci tarafından atılmış ve VIII. yüzyıldan günümüze kadar çeşitli evrelerden geçerek bir sistem haline gelmiştir. Bugün Özbek Türkleri makam müziğini; Fergana-Taşkent, Buhara-Semerkant ve Harezm makamları olmak üzere üç ayrı grupta incelemek mümkündür. Doğu halklarının makam müziği temelini oluşturan şeş-makam ve on iki makam sistemleri, bu makamların temelini oluşturmaktadır. XIX. yüzyıl Hive hanlığı döneminde müzikbilimle ilgili çalışmalar Harezmli bilim adamları aracılığıyla artmıştır. Keşifler devam ederken müziğin bilimine olan ilgi oldukça artmış; bunun sonucunda ise yeni kitaplar ve görüşler ortaya atılmıştır. Dolayısıyla; Harezm makam müziğinde bir gelişme çağı başlamış, akabinde ise terminolojik çalışmalar hız kazanmıştır. Makalede, XX. yüzyıldaki Harezm makam müziğinin gelişmesiyle ortaya çıkan terminolojik sorunlar, Özbek Türkleri makam müziği çalışmaları ekseninde incelenmiştir. Tespit edilen sorunlar ise; günümüz Özbek Türkleri makam müziği nazariyesi göz önünde bulundurularak çözüm yolları aranmıştır

Anahtar Kelimeler

terminoloji sorunları, makam, şeş-makam, Harezm makamları, Özbek müziği

Kaynakça

• Abdoli S., (2011), “Iranian Traditional Music Dastgah Classification”, 12th International
• Society for Music Information Retrieval Conference, ISMIR 2011, Anssi Klapuri, Colby
• Leider (Ed.), (Miami (Florida), 24–28 Ekim 2011), http://ismir2011.ismir.net/papers/PS2- pdf (Erişim Tarihi: 18.10.2013, 23:25)
• Abduvahitov A., (ve diğerleri), (2003), O‘zbekiston Milliy Entsiklopediyası, Cilt 6, Toshkent,
• ISBN: 5-89890-076-4, Davlat Ilmiy Nashriyoti,
• Akbarov I. A., (1987), Muzika Lug‘ati, G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va San’at Nashriyoti, Toshkent
• Akbaş H., “Türk ve Özbek Müzik Terminolojisinin Müşterek Sorunları: Aşule ve Mâni Terimleri”, V. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu (Pamukkale Üniversitesi, 19– 22 Aralık 2012, Denizli), Sunulmuş Bildiri.
• Akdoğu O., (2003), Türk Müziğinde Türler ve Biçimler, İzmir, ISBN: 975-95066-0-2, Meta Basım.
• Baskakov N.A., Garriyev B.A., Hamzayev M.Ya. (ed.), (1968), Turkmensko-Russkij Slovar’:
• Türkmençe-Rusça Sözlük, Sovetskaja Enciklopedija Neshriyatı, Moskva Dolzhanskiy A.N., (2000), Kratkij Muzykal’nyj Slovar’, Sankt-Peterburg, ISBN: 5-8114- 0231-7, Izdatel’stvo “Lan’”,
• Ergöz H. S., (2007), Türk Müziği Nazariyatı ve Solfeji Uygulama Kitabı: Basit Makamlar,
• Şed Makamlar, Sakarya, ISBN: 9789756267936, Değişim Yayınları, II. Baskı,
• Ergun S. N., (1942), Türk Musikisi Antolojisi: Dinî Eserler, Cilt 1, İstanbul Üniversitesi
• Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul Fıtrat A., (1927), O‘zbek Klasik Musiqasi va Uning Tarixi, O‘zbekiston Davlat Nashriyoti, Semerkant
• Fıtrat A., (1993), O‘zbek Klasik Musiqasi va Uning Tarixi, “Fan” Nashriyoti, Toshkent
• Hamidov H., Hakimjonov A., (2006), Mulla Bekjon Rahmon o‘g‘li, Muhammad Yusuf
• Devonzoda o‘g‘lining ‘Xorazm Musiqiy Tarixchasi’ Risolasi Haqida, Istiqlol Nashriyoti, Toshkent Hayitova O., (2009), Xorazm Qo‘shiqchilik San’ati Durdonalari, Toshkent, ISBN: 978- 9943-353-12-1, Nosir Nashriyoti,
• Ismoilova G., (1991), Boqiy Satrlar: Muhammad Rahimxon Feruz, Ne Bo‘ldi, Yorim
• Kelmadi, Toshkent, ISBN: 5-635-01108-X, G‘afur G‘ulom Nomidagi Nashriyot-Mambaa Birlashmasi.
• İnayet A., (2007) “Uygur On İki Makamı ve Edebiyatı”, Turkish Studies/Türkoloji
• Araştırmaları Dergisi, Cilt 2/2, Bahar Kerimov R., (2013), “Geleneksel Hint Müziği Üzerine Bir Değerlendirme”, İdil Dergisi, Cilt 2, Sayı 8
• Kuşoğlu M. O., (2007), Rafig Hüseyn Oğlu İmrani’nin Yayımladığı Azerbaycan Muğam
• Janırının Yaranması ve İnkişaf Tarihi Adlı Eser, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Dr. Gülşen ALIŞIK, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı) Mamadjanova E., (2011), Uzbek “Makoms” in the 21st Century, Journal of Literature and Art Studies, Cilt: 1, No: 1, Temmuz
• Mannopov S., (2004), O‘zbek Xalq Musiqa Madaniyati, Toshkent, ISBN: 5-633-00222-9, Yangi Asr Avlodi.
• Marufov Z.M. (ed.), (1981), O‘zbek Tilining Izohli Lug‘ati, II. Cilt, Moskova, ISBN: 5- 89890-132-9, “Rus Tili” Nashriyoti.
• Özbek M., (1998), Türk Halk Müziği El Kitabı I Terimler Sözlüğü, Ankara, ISBN: 975-16- 1067-2, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları
• Öztuna Y., (2000), Türk Mûsıkîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi, Ankara, ISBN: 9751615011, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Rajabov I., (2006), Maqomlar, Toshkent, ISBN: 978-9943-322-05-9, San’at Nashriyoti.
• Say A., (2010), Müzik Ansiklopedisi, 2. Cilt, Ankara, ISBN: 9757436294, Müzik
• Ansiklopedisi Yayınları. Sayan E., (2003), Müziğimize Dair – Görüşler, Analizler, Öneriler, Ankara, ISBN: 9757064661, ODTÜ Yayıncılık “METU PRESS”.
• Shiloah A., (2001), Music in the World of Islam: A Socio-Cultural Study, Detroit-Michigan,
• ISBN: 0-8143-2970-5, Wayne State University Press.
• Uz K., (1964), Musiki Istılâhatı, Ankara, Küğ Yayını.
• Yunusov R., (2013), O‘zbek Xalq Musiqa Merosi, (Erişim Tarihi: 27.10.2013 22:38), http://www.konservatoriya.uz/resources/nasledie.htm
• Zufarov A., (2013), Asil Ohangni Izlab, (Erişim Tarihi: 22.10.2013, 22:53), http://www.classicmusic.uz/asil%20ohangni%20izlab.htm
• Ek-Tablo 1: Mannopov S., O‘zbek Xalq Musiqa Madaniyati (O‘quv Qo‘llanma), Toshkent, ISBN: 5-633-00222-9, Yangi Asr Avlodi, 2004, s. 41–42
• Ek-Tablo 2: Mannopov S., O‘zbek Xalq Musiqa Madaniyati (O‘quv Qo‘llanma), Toshkent, ISBN: 5-633-00222-9, Yangi Asr Avlodi, 2004, s. 47–48
• Ek-Nota 1: Harezm “Tanbur Çiziği” Ek-Nota 2: Omnibus Müzik Topluluğu, Muhammes-i Uşşak