مسألة خلافية بين مذاهب الشيعي :زواج المتعة

Yıl 2021, Sayı: 20, 113 - 139, 25.12.2021

Ahmet Ekinci

https://doi.org/10.32950/rteuifd.1010045

Öz

يعرف زواج المتعة، بأنه عقد مخصوص بين الرجل والمرأة إلى أجل محدد وبمهر معلوم يدفع للمرأة ، وهذا النوع من الزواج كان معروفا عند العرب في الجاهلية. ولا خلاف بين الفقهاء من السنة والشيعة في أن نكاح المتعة كان موجودا في زمن النبيّ رخص به ولكن الخلاف بينهم يتضح فيما إذا كان الرسول قد نهى عن زواج المتعة بعد ذلك. زواج المتعة، عند المذاهب الفقهية السنية، وكذلك الزيدية والإسماعيلية، كان مشروعا مؤقتًا في السنوات الأولى من الإسلام في حالات الضرورة، وقد حرمه الرسول نفسه فيما بعد. وبحسب الجعفرية ، ليس هناك دليل على وجود التحريم. وتأتي الآية الرابعة والعشرون من سورة النساء في بداية الأدلة التي قدمها الجعفرية، الذين يرون أن زواج المتعة مشروع. بالإضافة إلى هذه الآية، هناك روايات عن النبي والأئمة من بين الأدلة التي يشيرون إليها. والجدل الحاصل في نكاح المتعة بين أهل السنة والشيعة سببه أن النبي -صلى الله عليه وسلم رخص في نكاح المتعة في وقت من الأوقات ثم حرمها، فاستمر الشيعة على عدم النسخ، وأجرى أهل السنة نسخ الحكم كما صحت الأحاديث به، على أن هناك فروقاً في جوهرية انعقاد زواج المتعة على القول بجوازه عند أهل السنة والشيعة فيذكر الزيدية أن زواج المتعة الذي عقد في عهد النبي قد تم بحضور شاهدين تحت إشراف الولي ، وأما الجعفرية فلا يعتبرون الولي والشهود ضروريين في زواج المتعة. وبناء علي قولهم يمكن للمرأة البالغة ان تكون طرفا في زواج المتعة دون إذن من الولي. ففي هذه الدراسة ، سيتم فحص آراء الجعفرية والزيدية والإسماعيلية ، وهم من المذاهب الفقهية الشيعية ، حول زواج المتعة.

Anahtar Kelimeler

فقه، المتعة، الجعفرية، الزيدية، الإسماعيلية.

A Controversial Subject Among Shia Sects: Mut‘ah Marriage

Öz

Muta (temporary) marriage, which is defined as a man and a woman agreeing to live a husband-and-wife life for a certain period of time for a certain price to be given to the woman, is a type of marriage known to exist in pre-Islamic Arab societies. It is accepted by both Sunni and Shiite sects that muta marriage was legalized with the permission of the Prophet Muhammad (peace be upon Him) in the first years of Islam. The dispute over the subject arises as to whether the muta marriage was later banned by Prophet Muhammad. According to the Sunni fiqh sects as well as the Shiite Zaydiyye (Zaidi) and Ismaili fiqh sects, muta marriage, which was temporarily allowed in the first years of Islam in case of necessity, was later banned by Prophet Muhammad himself. According to the Jafarites, the Prophet never banned this permission. The 24th verse of the An-Nisa surah (meaning: The Women) is one of the evidences put forward by the Jafarites, who consider muta marriage is permissible. In addition to this verse, among the evidences they use are the rumors from the Prophet and Imams. The most important issues of discussion between those who accept and refuse muta marriage is that -which is expressed by the Jafarites- despite the fact that the muta marriage is legitimized by both verses and hadiths, Umar ibn al-Khattab's prohibition of this marriage, and the difference between muta marriage performed in the time of the Prophet and the muta marriage accepted by the Jafarites. In addition to the Sunni sects, the Zaydiyye sect agrees that the muta marriage should be performed in the presence of two witnesses and under the supervision of the parental guardian during Prophet Muhammad’s era, while the Jafarites did not consider the parental guardians and witnesses are necessary for muta marriage. According to them, women who are not minors can be parties to the muta marriage without the permission or ratification of their parents. In this study, the views of Jafarite, Zaydiyye and Ismaili sects of Shiite fiqh about the muta marriage will be examined.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Mut’ah, Jafarite, Zaydiyye, Ismaili

Şiî Mezhepler Arasında İhtilaflı Bir Mesele: Müt‘a Nikâhı

Öz

Erkeğin kadına vereceği belirli bir bedel karşılığında belirli bir süre bir erkekle bir kadının karı-koca hayatı yaşamaları hususunda anlaşmaları şeklinde tanımlanan müt‘a nikâhı, İslâm öncesi Arap toplumlarında var olduğu bilinen bir evlilik çeşididir. İslam’ın ilk yıllarında müt‘a nikâhının Hz. Peygamber’in izniyle yapıldığı hususunda gerek Sünnî gerekse Şiî mezheplerin ittifakı bulunmaktadır. Konu hakkında yapılan ihtilaf ise Hz. Peygamber’in müt‘a nikâhının sonradan yasaklayıp yasaklamadığı hususunda ortaya çıkmaktadır. Sünnî fıkıh mezhepleri yanı sıra Şiî Zeydîyye ve İsmâilîyye fıkıh mezheplerine göre de İslâm’ın ilk yıllarında zaruret hallerinde geçici olarak izin verilen müt‘a nikâhı daha sonra yine bizzat Hz. Peygamber tarafından yasaklanmıştır. Ca’ferîler’e göre ise Hz. Peygamber, verdiği bu izni hiçbir zaman yasaklamamıştır. Müt‘a nikâhını meşru gören Ca’ferîler’in konu hakkında ileri sürdüğü delillerin başında Nisâ sûresi 24. ayeti yer almaktadır. Bu ayetin yanı sıra başvurdukları deliller arasında Hz. Peygamber ve imamlardan gelen rivayetler de bulunmaktadır. Müt‘a nikâhının kabul edenlerle reddedenler arasında tartışma konularının başında Ca’ferîler’in dile getirdiği müt‘a nikâhının gerek ayet gerekse hadislerle meşru kılınmasına karşın Hz. Ömer’in bu nikâhı yasaklaması ile Hz. Peygamber döneminde yapılan müt‘a nikâhı ile Ca’ferîler’in kabul ettiği müt‘a nikâhı arasındaki farklılıktır. Sünnî mezheplerin yanı sıra Zeydîyye mezhebi de Hz. Peygamber zamanında yapılan müt‘a nikâhının velinin gözetiminde iki şahidin huzurunda yapıldığı yönündeyken Ca’ferîler, müt‘a nikâhında veli ve şahitleri gerekli görmemektedirler. Onlara göre küçükler dışındaki kadınlar velilerinin izin veya icazetine ihtiyaç duymaksızın müt‘a nikâhında taraf olabilirler. Bu çalışmamızda Şiî fıkıh mezheplerinden Ca’feriyye, Zeydiyye ve İsmâiliyye’nin müt‘a nikâhı hakkındaki görüşleri ele alınarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Müt‘a, Ca’ferî, Zeydî, İsmâilî

Kaynakça

• Ahmed, Ahmed b. İsa. el-Emâlî. thk. Ali b. İsmail Müeyyed. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1. Basım, 1990.
• Ahterî, Muslihuddin Mustafa. Ahterî-i kebîr. İstanbul: Matbaatu Âmire, 1310.
• Alevî, Muhammed b. Ali b. Hüseyin. el-Câmi’u’l-kâfî fî fıkhi’z-Zeydiyye. 8 Cilt. Yemen: Müessesetü’l-Mustafa es-Sekafiyye, I., 2014.
• Atî, Hammûdah ’Abd al-. The Family Structure in İslam, ts.
• Bakkaloğlu, M. K. Abdüssamet. Câhiliye Dönemi Âile Hukuku. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans, 1995.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1424.
• Cevâd, Ali. el-Mufassal. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâkî, 4. Basım, 2001.
• Çakır, Adalet. Mut’a Nikahının Tarihi Gelişmesi ve İslâm Hukukundaki Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans, 1994.
• Demi̇rcan, Adnan. “Cahiliye ve Hz. Peygamber Dönemi Uygulamalarıyla Nikâh”. Diyanet İlmi Dergi 49/3 (01 Eylül 2013), 21-42.
• Günaltay, M. Şemseddin. “Kable’l-İslâm Araplarda İctimâî Aile”. Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası 1/4 (1926).
• Hâdî-İlelhak, Yahya b. Hüseyin. Kitâbü’l-ahkâm fi’l-helâl ve’l-harâm. thk. Murtazâ b. Zeyd Mahatvarî. 2 Cilt. San’a: Mektebetü Bedr, 2. Basım, 2014.
• Hâirî, Şehlâ. el-Mütʿa ez-zevâcü’l-müekkat inde’ş-Şîʿa, hâletü İran 1978-1982. çev. Fâdî Hammûd. Beyrut: Şirketü’l-Matbûat, 12. Basım, 2007.
• Hârûnî, Müeyyedbillah Ahmed b. Hasan. Şerhü’t-Tecrîd fî fıkhi’z-Zeydiyye. thk. Yahyâ Sâlim İzzân - Humeyd Câbir Ubeyd. 6 Cilt. San’a: Merkezü’t-Turâs ve’l-Buhûsi’l-Yemenî, 1. Basım, 2006.
• Hillî, Ebü’l-Kâsım Necmüddîn Ca‘fer b. el-Hasen b. Ebî Zekeriyyâ Yahyâ. el-Muhtasar. Bağdat: Mektebetü’l-Ehliyye, 1383.
• Hillî, Ebü’l-Kâsım Necmüddîn Ca‘fer b. el-Hasen b. Ebî Zekeriyyâ Yahyâ. Şerâ’i‘u’l-İslâm. thk. Seyyid Sâdık Şîrâzî. 4 Cilt, 1409. http://shiaonlinelibrary.com
• Hür el-Âmilî, Muhammed b. el-Hasen b. Ali. Vesâ’ilü’ş-Şîa. 22 Cilt. Tahran: Mektebetü’l-İslâmiyye, 4. Basım, 1397.
• İbn Bâbeveyh, Muhammed b. Ali b. Hüseyin. Men lâ yahduruhü’l-fakîh. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî li’l-Metbûat, 1. Basım, 1406.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Ahmed. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.
• İbnü’l-Murtazâ. el-Bahru’z-zehhâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2001.
• Kâdı Nu’mân, Nu’mân b. Ebî Abdillah Muhammed b. Mansûr. Deâimü’l-İslâm. thk. Asıf b. Ali Feyzî. 2 Cilt. İskenderiyye: Dâru’l-Meârıf, 1963.
• Kâdı Nu’mân, Nu’mân b. Ebî Abdillah Muhammed b. Mansûr. İktisâr. Beyrut: Dâru’l-Evdâ’, 1. Basım, 1416.
• Kaşıkçı, Osman. “Mut‘a Nikâhı”. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları 3 (2007), 43-58.
• Köse, Saffet. “Ca‘ferîlikte Mut‘a ve Ona Karşı Sünnî Duruş”. Marife 3 (2008), 75-120.
• Meşinci, Yasemin. Mut’a Nikahı ile İlgili Hadislerin Tespit ve Tenkidi. Adana: Çukurova Üniversitesi, Yüksek Lisans, ts.
• Muğniyye, Muhammed Cevad. el-Fıkh ale’l-mezâhibi’l-hamse. Tahran: Müessesetü’s-Sâdık, 5. Basım, ts.
• Öz, Mustafa. “Nâsıbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 29 Eylül 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/nasibe
• Öztürk, Mustafa. “Sünni ve Şii Kaynaklarda Mut‘a Nikâhı Tartışması”. İslâmiyât 8/3 (2005), 95-120.
• Polat, Salahattin. “Mürsel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13 Ekim 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/mursel
• Râzî, Muhammed b. Ebû Bekir. Muhtârü’s-sıhâh. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 5. Basım, 1420.
• Sanânî, Ahmed b. Kasım el-Ansî. et-Tâcü’l-müzheb li ahkâmi’l-mezheb Şerhu Metni’l-Ezhâr. 4 Cilt. Yemen: Dâru’l-Hikmeti’l-Yemâniyye, 1414.
• Şerif el-Murtazâ, Ali b. el-Hüseyin b. Musa b. Muhammed. el-İntisâr. Kum: Menşûrâtü’ş-Şerif el-Murtaza, 1391.
• Şeyh Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân. Hülâsatü’l-îcâz. Beyrut: Dârü’l-Müfîd, 2. Basım, 1414.
• Şeyh Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân. Risâletü’l-müt’a. Beyrut: Dârü’l-Müfîd, 2. Basım, 1414.
• Tabatabaî, Seyyid Kazım. “ez-Zevâcü’l-müekkat tarîkun şer’î li-teârufi’z-zevceyni kable’n-nikâhi’d-dâim”. Dinlerde Nikâh Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. 503-515. İzmir, 2012.
• Tahrânî, Âğa Büzürg-i. Hasru’l-ictihad. thk. Muhammed Ali Ensârî. Matbaatu’l-Hiyâm, 1401.
• Teshîrî, Muhammed Ali. “Usûlü’l-fıkh: el-ictihad fî medreseti Ehl-i beyt”. et-Tevhîd 5 (ts.), 42-56.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Ali. el-İstibsâr. thk. Seyyid Hasan Mûsevî. 4 Cilt. Necef: Dâru’l-Kütübi’l-İslamiyye, 2. Basım, 1376.
• Yılmaz, Süleyman. Ehl-i Sünnet ve Şiî Caferî Müfessirlerine Göre Mut’a Nikâhı. Yozgat: Bozok Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2017.
• Zeyd, Zeyd b. Ali. el-Mecmûʿu’l-hadîsî ve’l-fıkhî. thk. Abdullah b. Hamûd el-İzzî. Yemen: Mektebetü İmam Zeyd b. Ali, 1. Basım, 2002.
• Canan, İbrahim. Namus Fitnesi Mut’a Nikâhı. İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
• Dalkıran, Sayın. “İmamiyye Şîası’nın Mut’a Nikahı Uygulamasına Karşı Ahmet