Zeccâc’ın Kıraat Tasavvuru ve Kendisine Yöneltilen Tenkitler

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 1, 152 - 172, 01.04.2015

Necattin Hanay

Öz

Bu çalışma, Ebû İshâk ez-Zeccâc’ın (ö. 311/923) Me’âni’l-Kur’ân’ından hareketle müellifin kıraat tasavvurunu ve okuyuşu mütevâtir kabul edilen kıraat imamlarının kıraatlerine yaklaşım tarzını tespit etmeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda Zeccâc’ın kıraatleri Arap dili açısından eleştirmesinin bir neticesi olarak kendisine yöneltilen tenkitler de incelenmekte ve değerlendirmelere yer verilmektedir. Sonuç olarak Zeccâc’ın, mütevatir kabul edilen kıraatlerle ilgili algısının farklılığı; ilaveten onun Kur’an ve kıraat tasavvuru bilinmeden yapılacak değerlendirmelerin eksik kalacağı ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ebû İshâk ez-Zeccâc, Me’âni’l-Kur’ân ve i’râbuhû, Kıraat, Kurrâ, Eleştiri

Zajjaj’s Envision of Recitation and Criticisms Directed at Him

Öz

This study aims to determine Abu Ishaq al-Zajjaj’s envision of the recitation and how to
approach mutawatir recitation based on his commentary called Me'âni'l-Quran. Zajjaj was criticized due to the fact
that he criticized the recitations in terms of Arabic language. In this article, criticisms against him are also examined
and evaluated. As a result, al-Zajjaj’s different perception of the mutawatir recitation will be presented. In addition,
it is revealed that the evaluation will be incomplete without knowledge of his envision of the Qur'an and the
recitation.

Anahtar Kelimeler

Abû Ishâq al-Zajjâj, The Meanings And Expressing Of The Quran (Me’âni’l-Kur’ân ve İ’râbuhû), Recitation (Qiraat), Readers, Criticism

Kaynakça

• Abdullah, Muhammed b. Ali Hasan, “el-Kırââtü’l-Kur’âniyye ve mevkifu’l-müfessirîne minhâ”, Mecelletü’l-buhûsi’l-İslâmiyye, (1412-1413, Zilkâde), sy. 35, ss. 185-244.
• Altıkulaç, Tayyar, “İbn Âmir”, DİA, XIX, ss. 308-310.
• _______, “İbn Mücâhid”, DİA, XX, ss. 214-215.
• _______, “Kisâî, Ali b. Hamza”, DİA, XXVI, ss. 69-70.
• _______, “Ebû Ca’fer”, DİA, X, ss. 116.
• _______, “Nâfi”, DİA, XXXII, 287-289.
• Âlûsî, Rûhu’l-me’ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-’azîm ve’s-seb’i’l-mesânî, I-XXX, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Arslan, İhsan, Muktedir Billah döneminde Abbâsîler, İstanbul: Okur Akademi, 2014.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Hatîb, Târîhu medîneti’s-selâm, thk. Beşşâr Avvâd, I-XXI, Beyrut: Dâru’l-Ğarb el-İslâmî, 2001.
• Bendevîş, ‘Alâl Abdülkâdir, el-İmâmü’z-Zeccâc ve menhecühû fî kitâbi me’âni’l-Kur’ân ve i’râbühû, Câmi’atü Ümmi’l-Kurâ, Mekke, 2012.
• Bennâ, Ahmed b. Muhammed, İthâfu fudelâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erbaate ‘aşer, thk. Şâ’ban Muhammed İsmail, I-II, Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1987.
• Brockelmann, Carl, Târîhu’l-edebi’l-Arabî, (Geschichte der Arabischen Literatur=GAL) trc. Abdulhalîm en-Neccâr, I-VI, Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• Bulut, Ali, “Filolojik tefsirle rivâyet tefsirinin buluşma noktası: Zeccâc’ın me’âni’l-Kur’ân’ı”, Tarihten günümüze Kur’an ilimleri ve tefsir usûlü, edit. Bilal Gökkır vdğr., İlim Yayma Vakfı Yay., 2009 , ss. 313-331.
• Dağ, Mehmet, “Mu’tezile’ye ehl-i sünnet isnâdı: ‘Kırâatlar tevkîfî değil, ictihâdîdir –Zemahşerî özelinde bir iddianın değerlendirilmesi-” Marife, Mu’tezile özel sayısı, III/3 (2003), ss. 219-258.
• _______, Gelenekselkıraat algısına eleştirel yaklaşım, İstanbul: İSAM Yay., 2011
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd, Mukni’ fî resmi mesâhifi’l-emsâr, thk. Nûre binti Hasen b. Fehd el-Hümeyyed, Riyad: Dâru’t-Tedmûriyye, 2010.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî, Tefsîru’l-bahri’l-muhît, thk. Âdil Ahmed Abdü’l-Mevcûd, Ali Muhammed Muavvid, I-VIII, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1993.
• Ebû Şâme, Şehâbeddin Abdurrahman b. İsmâ’îl el-Makdisî, İbrâzü’l-me’ânî min hirzi’l-emânî, thk. İbrahim Atve Avad, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Hamevî, Yâkût, Mu’cemu’l-udebâ irşâdü’l-erîb ilâ ma’rifeti’l-edîb, thk. İhsân Abbâs, I-VIII, Beyrut: Dâru’l-Ğarb el-İslâmî, 1993.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir, Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr, I-XXX, Tunus: Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Ebî Talib, Mekkî, el-İbâne an me’âni’l-kıraât, thk. Abdulfettah İsmail Şelebî, Kahire: Daru Nehda, ts.
• İbn Kesîr, İmâduddîn Ebû’l-Fidâ İsmail, el-Bidâye ve’n-nihâye, thk. İbrâhîm ez-Zeybek, I-XX, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2010.
• İbn Mücahid, Muhammed, Kitâbü’s-seb’a fi’l-kırâât, thk. Şevki Dayf, Kahire: Daru’l-Meârif, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed, en-Neşr fi’l-kırââti’l-aşr, thk. Ali Muhammed ed-Debbâ’, I-II, Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, ts.
• _______, Ğâyetetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ, edtr. G. Bergstraesser, I-II, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed, el-Kâmil fi’t-târîh, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• İnanç, Yonis, Harun Abacı, “Zeccâc’ın (ö. 311/923) Kıraatlere Bakışı”, SakaryaÜniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVI, sy. 30 (2014/2), ss. 113-133.
• İşler, Emrullah, “Zeccâc”, DİA, XLIV, ss. 173-174.
• Kastalânî, Şihabuddin, Letâifu’l-işârât li funûni’l-kırâât, thk. Âmir es-Seyyid Osman, Abdussabur Şahin, Kahire: Dâru’l-Kütüb, 1972.
• Öztürk, Mustafa, “Kur’an kıraatinin tarihsel serencâmına genel bir bakış”, Ç. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sy. 1 Ocak-Haziran 2003, ss. 201-224.
• Sarı, Mehmet Ali, “Âsım b. Behdele”, DİA, III, ss. 475-476.
• Sebt, Hâlid b. Osmân, Kavâ’idü’t-tefsîr cem’an ve dirâseten, Dâru İbn Affân, 1421.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm, ed-Dürru’l-mesûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn, thk. Ahmed Muhammed el-Harrât, I-XI, Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1986.
• Sicistânî, Ebû Bekr Abdullah b. Ebî Dâvud, Kitâbu’l-mesâhif, thk. Muhibbiddin Abdussubhan Vâiz, Beyrut: Daru’l-Beşâiri’l-İslâm, 2002.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris, Âhkâmü’l-Kur’an (cemaehü el-İmâm el-Beyhakî), thk. Abdülğanî Abdülhâlik, I-II, Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1994/1414.
• Şelebî, Abdülcelil Abduh, “Mukaddime”, Zeccâc, Me’âni’l-Kur’ân ve i’râbuhû, thk. Abdülcelîl Abduh Çelebi, I-V, Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2005.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmi’u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, I-XXV, Dâru Hicr, 2001/1422.
• Tetik, Necati, Başlangıçtan hicrî IX. asra kadar kıraat ilminin talimi, İstanbul: İşaret Yay., 1990.
• Tüccar, Zilfikar, “Ferrâ”, DİA, XII, ss. 406-408.
• Ünal, Mehmet, Kur’an’ın anlaşılmasında kıraat farklılıklarının rolü, Ankara: Fecr Yay., 2005.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhim b. es-Serî, Me‘âni’l-Kur’ân ve i’râbuhû, thk. Abdülcelîl Abduh Çelebi, I-V, Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2005.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Muhammed, el-Keşşâf ‘an hâkâiki ğavâmizi’t-tentîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavviz, I-VI, Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998/1418.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah, el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebulfadl İbrahim, I-IV, Kahire: Daru’t-Turâs, 1984.