Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadar Türk Tiyatrosunda Çok Eşlilik

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 8, 361 - 385, 30.12.2018

Çetin Arslan

Öz

Çok
eşlilik meselesi Osmanlı Devleti’nde çok sık görülmemekle birlikte cari bir
uygulamadır. Hayatın aynası olan edebi eserlerde bu konunun nasıl yansıdığını
görmek araştırıcılar için önemlidir. Bu nedenle yenileşme dönemi olarak bilinen
Tanzimat’la başlayan Türk edebiyatında Cumhuriyet’e kadar çok eşlilik
meselesinin roman dışındaki türlerde nasıl ele alındığı gösterilmeye
çalışılmıştır. Bu makale tiyatro, şiir ve hikâyede belli başlı örnekler
üzerinden çok eşliliği incelemek amacındadır.

Anahtar Kelimeler

Çok eşlilik, tiyatro, şiir, hikâye

Poligamy In Turkish Theater From Tanzimat to Cumhuriyet

Öz

The issue of polygamy is a current practice, although not
frequently seen in the Ottoman State. It is important for researchers to see
how this is reflected in literary works that are the same as life. For this
reason, Turkish literature, which was known as a period of renovation, started
to be taught how to deal with polygamy issues in non-novel genres until Turkish
Republic. This essay aims to examine polygamy through certain examples in
theater, poetry and story.

Anahtar Kelimeler

Polygamy, theater, poetry, story

Kaynakça

• Adıvar, Halide Edib. “Gülnuş Sultan”, Kubbede Kalan Hoş Sada. 3. Baskı İstanbul: Atlas Kitabevi, 1991.
• Adıvar, Halide Edib. Kenan Çobanları-Maske ve Ruh. İstanbul: Atlas Kitabevi, 1991.
• Akıncı, Gündüz. Abdülhak Hâmid Tarhan, Hayatı, Eserleri ve Sanatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1954.
• Ahmet Mithat Efendi, Bütün Eserleri Romanlar II, Hasan Mellah Yahut Sır İçinde Esrâr. haz. Ali Şükrü Çoruk. Ankara: TDK Yayınları, 2000.
• Akkanat, Cevat. Feraizcizâde Mehmet Şakir Hayatı, Sanatı ve Eserleri. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2014.
• Aktaş, Şerif. 1860-1920 Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi 1. (2. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları, 2003.
• Alçiçek, Esin. “Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Hikâyeciliği”. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, 2010.
• Alpaslan, Gonca Gökalp. XIX. Yüzyıl Yazılı Anlatılarında Sözlü Kültür Etkileri. Ankara: Kültür Bakanlığı, 2002.
• And, Metin. Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi (7. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Andı, M. Fatih. Roman ve Hayat (4. Basım). İstanbul: Hat Yayınevi, 2013.
• Arslan, Çetin. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadar Türk Romanında Çok Eşlilik ve Aldatma”. Doktora Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, 2018.
• Aytaş, Gıyasettin. Tanzimatta Tiyatro Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
• Baş, Selma. “Türk Hikâyeciliğinde Yabancılaşma (1950-1980)”. Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2003.
• Çelik, Naci. Romanda Hesaplaşma. Ankara: Bilgi Basımevi, 1971.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. haz. Aydın Sami Güneyçal. 11. Baskı. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 1993.
• Enginün, İnci. Abdülhak Hâmid’in Hatıraları. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1994.
• Enginün, İnci. Ahmet Mithat Efendi’nin Tiyatroları. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1990.
• Enginün, İnci. Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923). 3. Basım. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2007.
• Ersoy, Mehmet Âkif. Safahat. 2. Basım. Ankara: Hece Yayınları, 2009.
• Esen, Nüket. Türk Romanında Aile Kurumu (1870-1970). Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı, 1991.
• Evin, Ahmet Ö. Türk Romanının Kökenleri ve Gelişimi. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2004.
• Feraizcizâde Mehmet Şakir. İnatçı Yahut Çöpçatan. Bursa: Osman Gazi Belediyesi Yayınları, 2014.
• Feraizcizâde Mehmet Şakir. Teehhül yahut İlk Gözağrısı. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2014.
• Feraizcizâde Mehmet Şakir. Yalan Tükendi. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2014.
• Gökalp, Ziya. Türkçülüğün Esasları. (Yedinci Baskı). İstanbul: Varlık Yayınevi, 1968.
• Gökçek, Fazıl. Küllerinden Doğan Anka Ahmet Mithat Efendi Üzerine Yazılar. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2012.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1950). “Kocasını Boşıyan Hürmüz”, Hakka Sığındık-İşitilmedik Bir Vak’a. İstanbul: Atlas Kitabevi, 1950.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi. “Kocası İçin Deli Divane”, Kadınlar Vaizi. İstanbul: Tan Gazetesi ve Matbaası, 1966.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi. Tesadüf. Dersaadet: İkdam Matbaası, 1316/1900.
• İbnürrefik Ahmet Nuri. “Üç Misli (Fantezi 1 Perde)”. İnci Mecmuası, sayı 5 (1 Haziran 1335/1919).
• Kaplan, Mehmed. Namık Kemal Hayatı ve Eserleri. İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi, 1948.
• Karay, Refik Halit. “Koca Öküz”, Memleket Hikâyeleri. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2009.
• Kaya, Mahmut. Dünden Bugüne Çokeşlilik. İstanbul: Çıra Yayınları, 2008.
• Kolcu, Ali İhsan. Alphonse de Lamartine Tercümeleri ve Tesiri. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1999.
• Moran, Berna. Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1 (12. baskı). İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Namık Kemal. Celaleddin Harzemşah. Haz. Oğuz Öcal (2. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları, 2014.
• Okay, Orhan. Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Ahmet Mithat Efendi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2008.
• Ortaylı, İlber. Osmanlı Toplumunda Aile. İstanbul: Pan Yayınları, 2009.
• Osman Şefik. Taaddüt-i Zevcât. İstanbul: Şant Matbaası, 1327/1911.
• Özön, Mustafa Nihat. Türkçede Roman (2. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Öztürk, Said. “Osmanlı’da Çokeşlilik”, Türkler Ansiklopedisi. c. 10. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Parla, Jale. Babalar ve Oğullar Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. 11. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Recaizade Mahmud Ekrem. “Mağruka”, Zemzeme İkinci Kısım. İstanbul: Matbaa-i Ebuzziya, 1300/1883.
• Sâfi, İhsan. Altın Suyuna Batırılmış Bir Hayat Abdülhak Hâmid Tarhan. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2006.
• Şahin, Dursun. “Ferâizcizâde Mehmet Şâkir Hayatı Sanatı Eserleri”. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2007.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. (7. Baskı) İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 1988.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. “Bitmeyen Çıraklık”, Yaşadığım Gibi (5. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları, 2006.
• Tarhan, Abdülhak Hâmid. Tiyatroları 1 Sabr u Sebât/İçli Kız/Liberte/Yadigâr-ı Harb, haz. İnci Enginün. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1998.
• Tevfik Fikret. Dil ve Edebiyat Yazıları. haz. İsmail Parlatır. Ankara: TDK Yayınları, 1993.
• Üstün, Koray “İbnürrefik Ahmet Nuri Sekizinci’nin Tiyatroları Üzerine Bir İnceleme”. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2013.
• Üvey Ana. İstanbul: Tasvir-i Efkâr Matbaası, 1292/1875.
• Yalçın, Alemdar. II. Meşrutiyette Tiyatro Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
• Yetiş, Kâzım “Türk Romanında Aile”, Hece Dergisi Türk Romanı Özel Sayısı (Mayıs-Haziran-Temmuz). Ankara: Hece Basın Yayın, 2002.
• Yurdakul, Mehmet Emin. Türk Sazı. İstanbul: Atlas Kitabevi, 1979.
• Yuva, Gül Mete. Modern Türk Edebiyatının Fransız Kaynakları. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.