ABBÂSÎ DEVLETİ’NİN KURUCU UNSURLARINDAN OLAN ABDULLAH B. ALİ’NİN İDARÎ, SİYASÎ VE ASKERÎ FAALİYETLERİ

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 256 - 277, 29.12.2022

İhsan Arslan

https://doi.org/10.34086/rteusbe.1181429

Öz

Bu araştırmada Abbâsî Devletinin kurucu unsurlarından olan Abdullah b. Ali’nin askerî, siyasî ve idarî faaliyetleri metodolojik bakış açısıyla ve temel İslâm tarihi kaynakları referans alınarak işlenmiştir. Kaynaklardan hareketle Abdullah b. Ali’nin Abbâsî Devletinin kurulmasındaki rolü ve ortaya çıkan isyanların bastırılmasındaki etkisi belirtilmiş ve bu başarılarından dolayı veliaht olma sözü verilerek Şam valiliğine atandığı vurgulanmıştır. Yapılan incelemede Ebü’l-Abbâs’ın vefatından kısa bir süre önce veliaht olarak tayin edilen Ebû Ca’fer Mansûr’un hilâfet makamına geçmesi, Abdullah b. Ali’yi isyana sürüklediği, yapılan görüşmelerden de bir netice alınamayınca amca-yeğenin savaşmaktan başka çıkar yolunun kalmadığı, sayı bakımından üstün olunmasına rağmen stratejik hatalardan dolayı Ebû Müslim komutasındaki orduya mağlup olunmasıyla onun Basra’ya giderek kardeşi Süleyman b. Ali’ye sığınmak zorunda kaldığı üzerinde durulmuştur. Daha fazla saklanarak yaşayamayacağını düşünen Abdullah b. Ali’nin, kardeşleri vasıtasıyla Halife’den eman alınmasına rağmen başkente gelince tutuklanarak hapse atıldığı, sekiz yıldır dört duvar arasında olduğu halde yönetim tarafından hâlâ potansiyel taht varisi olarak görüldüğü için ailenin tepkisinin çekmemek amacıyla meşru gerekçeler ileriye sürülerek ortadan kaldırıldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Abbâsîler, Ebü'l-Abbâs es-Saffâh, Abdullah b. Ali

Kaynakça

• Arslan, İhsan. Hz. Peygamber ve Sahâbe Örnekliğinde İslâm’da Eleştiri Kültürü. İstanbul: Okur Akademi Yayınları, 2018.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir, Ensâbü’l-Eşrâf. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2011.
• Bozkurt, Nahide. Oluşum Sürecinde Abbâsî İhtilali. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr. Hilâfet Ordusunun Menkıbeleri ve Türklerin Faziletleri. çev. Ramazan Şeşen. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1988.
• Cehşiyârî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdûs el-Cehşiyârî. Kitâbü’l-Vüzerâ ve’l-Küttâb. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1980.
• Güneş, Hüseyin. “Kutsal Değerlerin Siyasete Alet Edilmesi Bağlamında Abdullah b. Ali İsyanı”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/22 (2012/2), 75-103.
• Hasan, İbrahim Hasan, Siyasî, Dinî, Kültürel, Sosyal İslâm Tarihi. çev. İsmail Yiğit ve diğerleri. 7 Cilt. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1987.
• Hudarî Bey, Muhammed. Muhâdarât Târîhu’l-Ümemi’l-İslâmiyye ed-Devletü’l-Abbâsiyye. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1986.
• Iş, Yûsuf. Târîhu Asri’l-Hılâfeti’l-Abbâsiyyeti. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• İbn A’sem, Ebû Muhammed Ahmed b. A’sem el-Kûfî. Kitâbü’l-Futûh. 8. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1986.
• İbn Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed b. Abdirabbih el-Endelüsî. el-Ikdü’l-Ferîd. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2013.
• İbn Asakir, Ebü’l-Kâsım Ali b. Hasan b. Hibetüllah b. Abdullah. Târîhu Medineti Dımeşk. 72 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1997.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed. Târîhu İbn Haldûn. Ürdün: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, ts.
• İbn Hişâm, Abdülmelik. es-Sîretü'n-Nebeviyye. 4 Cilt. Kahire: Dâru İbn Kesîr, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ el-Hâfız. el-Bidâye ve’n-Nihâye. 15 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1994.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el-İmâme ve’s-Siyâse. Beyrut: Müesesetü’l-E’lemî, 2006.
• İbn Küteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Küteybe ed-Dineverî. Uyûnü’l-Ahbâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2009.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mukerram b. Ali b. el-Ensârî. Muhtasaru Târîhi Dımaşk. 15 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1984. İbn Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. Ya’kûb. Tecâribü’l-Ümem ve Teâkibü’l-Himem. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- Ilmiyye, 2004.
• İbn Sa’d, Muhammed. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1990.
• İbn Tağriberdî, Cemâlüddîn Ebü’l-Mehâsin Yûsuf. en-Nücûmü’z-Zâhira fî Mülûki Mısır ve’l-Kâhira. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-Ilmiyye, 1992.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. el-Muntazam. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Izzüddin Ebi’l-Hasen Ali b. Ebi’l-Keram Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerîm b. Abdülvâhıd eş-Şeybânî. el- Kâmil fi’t-Târîh. 12 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, Beyrut 1982.
• İbnü’l-Imâd, Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1988.
• İsfehânî, Ebü’l-Ferec. Mekâtilü’t-Tâlibiyyîn. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1949.
• Kılıç, Ünal. “Ebû Seleme el-Hallâl ve Abbâsî Devletinin Kuruluşundaki Rolü”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (Sivas 1999), 509-534.
• Koşdaş, Yaşar Emrah. Kureyş Şahini I. Abdurrahman Dönemi Endülüs Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
• Makdîsî, Muhtâr b. Tâhir. Kitâbü’l-Bed ve’t-Târîh. 6 Cilt. Paris: Mektebetü’l-Esedî, 1916.
• Mes’ûdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Hüseyin b. Ali. Mürûcü’z-Zeheb ve Meâdini’l-Cevher. 4 Cilt. Kahire: Matbaatü’s-Seâde, 1964.
• Nüveyrî, Şihâbüddîn Ahmed b. Abdülvehhâb. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. 30 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-Arabiyye, 1984.
• Nüveyrî, Şihâbüddîn Ahmed b. Abdülvehhâb. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. 30 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-Arabiyye, 1984.
• Öz, Mustafa. “Muhammed b. Hanefiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/534-536. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1997.
• Wellhausen, Julius. Arap Devleti ve Sukûtu. çev. Fikret Işıltan. Ankara: Anakara Üniversitesi Basımevi, 1963.
• Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb b. Ca’fer b. Vehb. Târîhu’l-Ya’kûbî. Beyrut: Müessesetü’l-E’lemî, 1993.
• Ya’kûbî, Ahmed b. Ebû Ca’fer b. Ya’kûb. Târîhu’l-Ya’kûbî. 2 Cilt. Beyrut: Müesesetü’l-E’lemî, 1993.
• Yâkût el-Hamevî, Şihâbüddîn Ebû Abdullah Yâkût b. Abdullah. Mu’cemü’l-Büldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1990. 2/353.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-Iber fî Haber men Ğaber. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- Ilmiyye, 1985.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhu’l-İslâm h. 121-140. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1991.
• Zorlu, Cem. Abbâsîlere Yönelik Dinî ve Siyasî İsyanlar. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.