19. Yüzyılda Meydan ve Serkeş Kazalarının Demografik Yapısı

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 14 - 33, 24.06.2023

Abdullah Bay

https://doi.org/10.34086/rteusbe.1218112

Öz

Meydan ve Serkeş kazaları 15. yüzyılın ilk çeyreğinde Osmanlı idaresine katıldı. Bölgenin Osmanlı sınırlarına katılmasından sonra köy yerleşmeleri olarak varlığını sürdüren her iki kaza 17. yüzyılda ayrı birer kaza haline getirildi. Uzun süre farklı idari birimlere bağlı olarak varlığını sürdüren Meydan ve Serkeş kazaları 19. yüzyıla girildiğinde Canik Sancağına bağlı bulunuyordu. Bu iki kazadan Serkeş Fatsa’nın güneybatısında, Meydan ise Ünye’nin doğusunda ve bugünkü Kumru ilçesinin kuzeyinde bulunuyordu. Devamlılığını sağlayamayan bu iki kazanın idari sınırlarında günümüzde Kumru ilçesi kurulmuştur. Bu kazalar zaman içerisinde ortadan kalkmakla birlikte, köy yerleşim yeri olarak varlıklarını devam ettirmektedir. 19. yüzyılda Osmanlı coğrafyasının değişik yerlerinde olduğu gibi Canik Sancağına bağlı Meydan ve Serkeş kazalarında da nüfus sayımları yapılmıştır. Bu sayımlar demografik yapının temel özelliklerini belirlemek açısından olduğu kadar yerel anlamda da önemli bilgiler sunmaktadır. En başta bu defterler yörenin yaklaşık yüz yüzyıllık bir döneminin demografik yapısı hakkında önemli bilgiler elde etme imkânı vermektedir. Çalışmamızın amacı 19. yüzyıl ve 20. yüzyılın ilk çeyreğini kapsayan tarih aralığında demografik araştırmaların ana kaynakları arasında yer alan Nüfus defterlerinden ve diğer bazı arşiv belgelerinden hareketle Meydan ve Serkeş kazalarının nüfusu, bu nüfusun değişimini, bunun yanında göç ve meslekler gibi sosyoekonomik özelliklerini ortaya koymak ve bu yolla Osmanlı taşrasıyla ilgili araştırmalara katkı sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Meydan, Serkeş, Kumru, Canik, Nüfus, Nüfus Defteri, Göç.

Kaynakça

• 1-Arşiv Kaynakları
• a-BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi) A. MKT.UM (Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı), 468/48.
• MAD.d. (Maliyeden Müdevver Defterler), 22793.
• ML. CRD.d. (Ceride Odası Defterleri), 2080.
• ML.VRD.CMH.d. (Maliye Varidat Cizye Muhasebesi Defterleri), 1183, 1434.
• NFS.d. (Nüfus Defterleri), 977, 1003, 1015, 1024, 1030, 1034, 1175, 2048, 11694, 11695, 11696, 11698, 11701, 11708, 11709, 11711, 11715, 11716, 11718, 11791, 982, 11720, 11723, 979, 1031, 11693, 11707, 11721, 11868, 11717, 1006, 1033.
• b-Salnameler
• Trabzon Vilayeti Salnamesi 1869, 1. haz. Kudret Emiroğlu, Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Egitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, 1993.
• Trabzon Vilayeti Salnamesi 1872, 4. haz. Kudret Emiroğlu, Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, 1994.
• Trabzon Vilayeti Salnamesi 1900, 18. haz. Kudret Emiroğlu, Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, 2008.
• Trabzon Vilayeti Salnamesi 1904, 22. haz. Kudret Emiroğlu, Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, 2009.
• 2-Araştırma ve İnceleme Eserler
• Bay, Abdullah. “Hurufat Defterlerine Göre Kumru’da (Serkiz, Keşderesi ve Meydan Kazaları) Camiler, Mescitler ve Görevlileri (1689-1834)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 16, sy. 33 (2022): 75-98.
• Büyük, Mustafa. 1831 Sayımına Göre Perşembe, Aybastı, Bolaman ve Çamaş Kazaları Nüfusu. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu 2011.
• İpek, Nedim. “Canik Sancağı’nın Nüfusuna Dair Bir Değerlendirme”. Ondokuz Mayıs University Journal of Education Faculty 12, sy. 1 (2014): 35-51.
• Karaca, Behset ve Dilek Şenkul. “Nüfus Defterlerine Göre Hoyran Kazası’nın Demografik Yapısı (1831-1847)”. Cedrus: Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Dergisi c.8, (2020): 689-723.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831. Ankara: Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, 1943.
• Karpat, Kemal H. Osmanlı Nüfusu (1830-1914). Çev. Bahar Tırnakçı. İstanbul: Timaş, 2010.
• Öz, Mehmet. “Tahrir Defterlerine göre Canik Sancağında Nüfus 1455-1643”. On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, sy. 6 (1991): 173-205.
• Öz, Mehmet. “XV. Yüzyıldan XVII. Yüzyıla Samsun Yöresi”. Geçmişten Geleceğe Samsun, 1.Kitap, Geçmişten Geleceğe Samsun Sempozyumu Bildirileri, Samsun, (4-6 Mayıs 2006), ed. Cevdet Yılmaz. Samsun: Samsun Belediyesi, 2006, 3-29.
• Öz, Mehmet. XV - XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı. Ankara: TTK, 1999.
• Öz, Mehmet, Ünal Üstün ve Bahaeddin Yediyıldız. Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları-3: 387 Numaralı Defter-i Karaman ve Rum’un Canik Livası’na Ait Bölümü. Ankara: TTK, 1992.
• Kütükoğlu, Mübahat S. “Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri”, Belleten, c.59, sy.225, Ağustos 1995. 395-412.
• Yediyıldız, Bahaeddin ve Ünal Üstün. Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları I: 1455 Tarihli Tahrir Defteri. Ankara: TTK, 1992.
• Yediyıldız, Bahaeddin ve Ünal Üstün. Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları II: 1485 Tarihli Tahrir Defteri. Ankara: TTK, 2002.
• Yılmaz, Cevdet. “Ceride Nezareti”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 7:409-410. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.