“Osmanlı Mutfak Sözlüğü”nün Sözlükbilim Yöntemlerine Göre İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 468 - 479, 30.12.2023

Dilek Özdemir

https://doi.org/10.34086/rteusbe.1320483

Öz

Dillerin sahip olduğu özellikleri taşıyan eserlerin başında sözlükler gelmektedir. Sözlüğün çok eskilere dayanan uzun bir geçmişi vardır. Türkçede Kaşgarlı Mahmut’un 11. yüzyılda yazdığı Dîvânu Lugâti’t-Türk, bilinen ilk sözlüktür. Sözlükler, çok eski dönemlerden itibaren kullanılmaya başlanmış, günümüze kadar farklı zamanlarda, birbirinden farklı özelliklerde yazılmış bir veya birden çok dilli sözlükler gelmiştir. Bu yönüyle Türkçe, zengin bir sözlük mirasına sahiptir. Gerek dil bilimciler gerekse kullanıcılar için önemli bir araştırma ve inceleme kaynağı olan sözlüklerin önemi ve bu eserlere duyulan ilgi her geçen gün artmaktadır. Bu durum sözlüklerle ilgili geniş çaplı araştırmalar, incelemeler ve çalışmalar yapılmasına zemin hazırlamıştır. Sözlükle ilgili her türlü yayın, araştırma, yöntem belirleme, sözlük yazma gibi faaliyetleri karşılamak için sözlükbilimi, sözlükbilim, sözlükçülük ve lügatçilik gibi terimler kullanılmaktadır. Sözlükbilim, sözlüklerin yapısını, kullanım alanlarını incelerken sözlük kullanıcılarına sözlük hakkında bilgi vermek amacıyla en üst düzeyde inceleme, anlama ve tarama imkânı sunmaktadır. Bu çalışmada Howard Jackson’un “Lexicography: An Introduction (Sözlükbilime Giriş)” adlı kitabında yer alan sözlük ve sözlükbilim ile ilgili hazırlamış olduğu teknikten yararlanılarak teorik sözlükbilim çerçevesinde, Priscilla Mary Işın’ın hazırlamış olduğu “Osmanlı Mutfak Sözlüğü” ile ilgili sözlükbilimsel bir inceleme denemesi yapmak amaçlanmıştır. Sözlüğün türü, madde başlarının türü, maddelerin düzenlenmesi, sözlüğün parçacıl yapısındaki yazım, sesletim bilgileri, dil bilgisel bilgiler, tanım yöntemleri, maddelerin köken bilgisi, kullanım bilgisi, tanımda kullanılan örnekler ve sözlük içi göndermeler ele alınarak çağdaş sözlükbilim açısından incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

sözlük, sözlükçülük, lugatçilik, Osmanlı Mutfak Sözlüğü

The Investigation of the “Osmanlı Mutfak Sözlüğü” By Lexicography Methods

Öz

Dictionaries are among the most important works that carry the features of languages. The dictionary has a long history dating back to ancient times. In Turkish, Dîvânu Lugâti't-Türk, written by Kashgarlı Mahmut in the 11th century, is the first known dictionary. Dictionaries have been used since ancient times, and one or more multilingual dictionaries written at different times and with different features have survived until today. In this respect, Turkish has a rich dictionary heritage. The importance of dictionaries, which are an important source of research and study for both linguists and users, and the interest in these works is increasing day by day. This situation has paved the way for extensive researches, analyses and studies on dictionaries. Terms such as lexicography, lexicon science, lexicology and lexicographical are used to meet all kinds of publications, research, method determination, and dictionary writing activities. While lexicography analyses the structure and usage areas of dictionaries, it offers dictionary users the opportunity to examine, understand and scan at the highest level in order to provide information about the dictionary. In this study, it is aimed to make a lexicographical examination of the “Osmanlı Mutfak Sözlüğü” prepared by Priscilla Mary Işın within the framework of theoretical lexicography by making use of the technique prepared by Howard Jackson in his book “Lexicography: An Introduction”. The type of the dictionary, the type of items, the arrangement of the items, the spelling, and phonetic information in the partial structure of the dictionary, grammatical information, definition methods, the origin information of the items, usage information, examples used in the definition, and references within the dictionary are analysed in terms of contemporary lexicography.

Anahtar Kelimeler

dictionary, lexicography, Osmanlı Mutfak Sözlüğü

Kaynakça

• TDK. (2022). Ekim 5, 2023 tarihinde sozluk.gov.tr: https://tdk.gov.tr/icerik/diger-icerikler/tumsozlukler/ adresinden alındı
• Aksan, D. (2000). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Ankara: Atatürk Kültür,Dil ve Tarih Yüksek Kurumu - Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Işın, P. M. (2017). Osmanlı Mutfak Sözlüğü. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Jackson, H. (2016). Sözlükbilime Giriş. (çev. Mehmet Gürlek ve Ellen Patat). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Kahraman, M. (2016). Sözlük Bilim Kuram, İlke ve Yöntemler Üzerine. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi, 3288-3312.
• Kamacı, G. (2018). TDK Türkçe Sözlükte Eskimiş Kullanım Etiketi Üzerine. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 232-240.
• Kaynak, M. (2021). Ana Çizgileriyle Sözlük Bilimi ve Türk Sözlükçülüğü. Kafdağı, 79-101.
• Kerimoğlu, C. (2019). Genel Dilbilime Giriş. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Kocaman, A. (1998). Dilbilim, Sözlük ve Sözlükçülük. Kebikeç, 111-113.
• Meral Türkmenoğlu, T. (2019). Ahmed Vefik Paşa'nın Lehçe-i Osmani Sözlüğünün 1876 ve 1889 Tarihli Baskıları Üzerine Sözlükbilimsel Bir Değerlendirme. Ankara: Yüksek Lisans Tezi.
• Özcan, E. (2018). Sözlükbilim ve Sözlükçülük Terimlerinin Kullanımı Üzerine. Yıldız Journal of Educatinoal Research, 1-13.
• Somuncu, M. (2020). “Ötüken Türkçe Sözlük”ün Sözlükbilimi Yöntemlerine Göre İncelenmesi. Kesit Akademi, 204-223.
• Usta, H. (2006). Türkçe Sözlük Hazırlamada Yöntem Sorunları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi , 223-246.
• Ülkü, V. (1991). Yabancı Kelimeler-Yerlileşmiş Kelimeler ve Uluslararası Kelimeler. Türk Dili Dergisi, 81-82.