Dîvân-ı Mesâbîh adlı eserde birleşik fiiller

Yıl 2021, Sayı: 25, 358 - 377, 21.12.2021

Gökçenur Akboğa

https://doi.org/10.29000/rumelide.1036561

Öz

Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas’a ait Dîvân-ı Mesâbîh adlı eser Klasik Osmanlı Türkçesi dönemine ait bir eserdir. Müellif nüshası olduğu anlaşılan eserde tamamlanma tarihi hicri 1036 (M. 1627) olarak verilmiştir. Şuara tezkirelerinde adı anılmayan Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas hakkında fazlaca bilgi bulunmamaktadır. Şiirlerinden IV. Murad devrinde yaşadığı ve Halveti tarikatı şeyhlerinden Alim Sinan Efendi’nin halifelerinden olduğu çıkarılmaktadır. Eserleri dini içeriklidir. Şiirlerinden Arapça ve Farsçaya hakim olduğu anlaşılmaktadır. Bunun dışında yaşadığı yer, ailesi, doğum ve ölüm yılları hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Bu çalışmada, Dîvân-ı Mesâbîh adlı eserdeki birleşik fiiller tespit edilerek değerlendirilmeye çalışılacaktır. Türk Dili sahasında birleşik fiil konusunda bir sınıflandırma karmaşası mevcuttur. Bu konuda farklı tasnifler yapılmıştır. En temel farklılık bir isimle bir yardımcı fiilin birleşmesinden oluşan birleşik fiiller ve anlamca kaynaşmış birleşik fiillerin bir başlık altında incelenip incelenmediğidir. Türkçede yabancı kökenli isimleri fiilleştirmek için birleşik fiillerden yararlanılmaktadır. Ele alınan eserde de bu tutum yaygın bir şekilde kullanılmıştır. Eserdeki birleşik fiiller; isim+ asıl yardımcı fiille kurulan birleşik fiiller, tasviri fiillerle kurulan birleşik fiiller, sıfat-fiil+yardımcı fiille kurulan (karmaşık) birleşik fiiller, anlam kaymasına uğramış deyimleşmiş birleşik fiiller olarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Dîvân-ı Mesâbîh, Kuloğlu, birleşik fiiller

Compound verbs in Divan-ı Mesabih

Öz

Divan-ı Mesabih, which belongs to Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas, is a work belonging to the Classical Ottoman Turkish period. The completion date of the work, which is understood to be the copy of the author, is given as 1036 Hijri (M. 1627). There is not much information about Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas, whose name is not mentioned in the biographies of the poets. It is deduced from his poems that he lived during the reign of Murad IV and that he was one of the caliphs of Alim Sinan Efendi, one of the sheikhs of the Halveti order. His works are religious. It is understood from his poems that he mastered Arabic and Persian. Apart from this, there is no definite information about his place of residence, family, birth and death years. In this study, the compound verbs in Divan-ı Mesabih, which was written in the Classical Ottoman Turkish period, will be determined and evaluated. There is a classification confusion about the compound verb in the field of Turkish Language. Different classifications have been made in this regard. The most basic difference is whether compound verbs formed by combining a noun and an auxiliary verb and compound verbs that are fused in meaning are examined under a single title. Compound verbs are used to make nouns of foreign origin in Turkish. This attitude is widely used in the work which is studied. ln this study compound verbs; compound verbs formed with noun + main auxiliary verb, compound verbs formed with descriptive verbs, (complex) compound verbs formed with adjective-verb + auxiliary verb will be examined as idiomatic compound verbs that have undergone semantic shift.

Anahtar Kelimeler

Divan-ı Mesabih, Kuloğlu, compound verbs

Kaynakça

• Akbaba, Dlek (2007). Türkiye Türkçesinde yapısında isim-fiil bulunan birleşik fiiller. Dil Araştırmaları Dergisi, 1(1), 83-95.
• Alibekiroğlu, Sertan (2007). Türkçede sözcük türetme yolları. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (1), 35-46.
• Banguoğlu, Tahsin (2007). Türkçenin grameri. Türk Dil Kururmu Yayınları.
• Baydar, Turgut (2013). İsim+yardımcı fiil şeklinde oluşan birleşik fiiller üzerine. Ataütrk Üniversitesi Türkiyat AraştırmalarıEnstitüsü Dergisi, 49, 55-66.
• Bursalı Mehmed Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri, Matbaa-i Amire.
• Delice, H. İbrahim (2016). Türkçe sözdizimi. Kitabevi.
• Demir, Necati (2004). Eski Türkiye Türkçesinde Tasvir Fiilleri Zeynep Korkmaz Aramağanı, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Deny, Jean (2012). Türk dil bilgisi osmanlı lehçesi (Ali Ulvi Elöve Çev.). Kabalcı Yayınları.
• Eker, Süer (2013). Çağdaş Türk dili. Grafiker Yayınları.
• Ercilasun, A. Bican (2014). Kutadgu Bilig grameri: Fiil. Akçağ Yayınları.
• Ergin, Muharrem (2005). Türk dili. Bayrak Yayınları.
• Ergin, Muharrem (2006). Türk dil bilgisi. Bayrak Yayınları.
• Gencan, Tahir Nejat (2001). Dilbilgisi. Ayraç Yayınları.
• Hacıeminoğlu, Necmeddin (2016). Türk dilinde yapı bakımından fiiller. Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Karaağaç, Günay (2016). Türkçenin dil bilgisi. Akçay Yayınları.
• Karaca, H. (2021). Birleşik fiillerin tasnifi ve yapısında birleşik fiil olan birleşik fiiller.
• RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (22), 258-266.
• Karahan, Leyla (2004). Türkçenin Söz Dizimi. Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (1998). Türçede birleşik fiiller ve anlam kaymaları. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi 2(559), 3-14.
• Korkmaz, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi grameri (Şekil Bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas, Dîvân-ı Mesâbîh, Tavşanlı Zeytinoğlu İlçe Halk Kütüphanesi, Nu. 43 Ze 362.
• Özkan, Mustafa & Sevinçli, Veysi (2011). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, Akademik Kitaplar.
• Öztürk, Deniz (2008), Türkiye Türkçesinde Anlamca Kaynaşmış-Deyimleşmiş Bileşik Fiiler. Türk Dil Kururmu Yayınları.
• Şişman, R. Şenay (2019). Bir isim ve bir yardımcı fiilden oluşan birleşik fiiller: -Fahri’nin Hüsrev ü Şirin (2317B-4683B) örneği-. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(62), 231-243.
• Taş, Bünyamin (2014). Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas Bağ-ı behişt (inceleme-tenkitli metin) (Tez No.385711) [Doktora tezi, Trakya Üniversitesi].YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Timurtaş, F. Kadri (2005). Eski Türkiye Türkçesi XV. yüzyıl gramer-metin-sözlük. Akçağ Yayınları.
• Vural, Hanifi, & Böler,Tuncay (2012). Ses ve Şekil Bilgisi. Kesit Yayınları.
• Yener, M. Levent (2015). “Anlamca kalıplaşmış birleşik eylemler”e yapısalcı bir bakış. Dil Araştırmaları, (17), 179-197.