Ötekileştirilen öznenin sesi: Ece Ayhan şiiri

Yıl 2023, Sayı: Ö12, 231 - 250, 23.07.2023

Hamide Yazer

https://doi.org/10.29000/rumelide.1330456

Öz

Yirminci yüzyılın önde gelen filozoflarından Michel Foucault, özneyi gücü elinde bulunduran iktidar ögeleri tarafından inşa edilen varlık olarak tanımlar. Bu inşa sürecine dahil edilemeyen kimlikler ise öteki olarak ifade edilir. Ötekiler, tarih boyunca kural koyucular tarafından çeşitli ıslah yöntemleri kullanılarak ya da toplumdan tecrit edilerek istenilen özne kalıbına sokulmaya çalışılır. İktidar odaklarınca benlikleri oluşturulan özneler de öteki olanı dışarıda kalan “onlar” bağlamında değerlendirerek kendilerinden ayrıştırır. Bu durum, bireyin karşısında yer alan bilinmeyeni tanımlamak için kullanılan öteki kavramı ile edebiyatı da beslemektedir. Uzun bir süre edebî eserlerdeki öteki, “ben/biz”in karşıtında yer alan düşman olarak görülür. Türk edebiyatında da başlangıçta bu durum geçerli olur ve ötekiler, edebiyatımızda ancak karşıt bir imge olarak yer bulabilir. Bu anlayışın ise diğer edebiyatlarda olduğu gibi toplumun farklı kesimlerinin yazınımıza girdiği modernizmle beraber yıkıldığını söylemek mümkün. Bu dönemle birlikte öteki olarak adlandırılan bireyler “onlar” algısından sıyrılarak merkezi bir bakış açısıyla görülmeye başlanır. Ötekilere bu şekilde bakan isimlerden biri de İkinci Yeni’nin başkaldırıcı şairi olan Ece Ayhan’dır. Ayhan, devletle ve iktidarla olan kavgasını şiirine aktararak devlet tarafından bir köşeye atılan, tarih kitaplarının yer vermeyeceği bireyleri kendisine kaynak edinmektedir. Şiirlerinde alışılagelmişin dışına çıkan, kullandığı imgelerle anlamı çeşitli katmanlarla yoğuran şair, ayrıca iktidar tarafından ötekileştirilen bireylerin sesini de kalemine taşır. Bu çalışmada Ece Ayhan’ın Devlet ve Tabiat ya da Orta İkiden Ayrılan Çocuklar için Şiirler adlı kitabındaki şiirler, iktidarlar ve ötekileştirdiği özneler bağlamında incelenecek ve Ece Ayhan şiirinin siyasal ve toplum düzleminde şekillenen kimlik ve kültür algıları öteki kavramı ile değerlendirilecektir. Böylece Ece Ayhan’ın şiir diline yansıyan öteki olma hâli, kullanılan söylem ve dil unsurları aracılığıyla tespit edilerek ortaya koyulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ece Ayhan, Şiir, Öteki, Özne, İktidar

Kaynakça

• Althusser, L. (2002). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları (çev. Yusuf Alp, Mahmut Özışık). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aktar, A. (1996). “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Uygulanan ‘Türkleştirme Politikaları”. Tarih ve Toplum, 1 (156), 4-18.
• Ansiklopedik Sözlük. (1967). Ankara: Milliyet Yayınları.
• Ayçelik, Z. (2022). “Ece Ayhan’ın Biyografisinin Eserlerine Yansıması”. Hars Akademi, 5 (2), 489-500
• Ayhan, E. (1993). “Haklılığın İnadı”. Şiirin Bir Altın Çağı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ayhan, E. (1993a). Başıbozuk Günceler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ayhan, E. (1996). Dipyazılar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ayhan, E. (2001). Aynalı Denemeler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ayhan, E. (2001a). Sivil Denemeler Kara. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ayhan, E. (2013). Bütün Yort Savul’lar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ayhan, E. (2023). Devlet ve Tabiat. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Badinter, E. (1992). Biri Ötekidir: Kadınla Erkek Arasındaki Yeni İlişki ya da Androjin Devrim (çev. Şirin Tekeli). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Cevizci, A. (1996). Felsefe Sözlüğü. Ankara: Ekin Yayınları.
• Cevizci, A. (1996a). Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Demiralp, O. (1995). Okuma Defteri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Durutürk, B. (2018). “Michel Foucaul’un İktidar ve Özne Kavramlarına Bir Bakış: Gözetim Toplumu”. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi, 53 (3), 959-972.
• Foucault, M. (2019). Öznenin Yorumbilgisi (çev. Ferda Keskin). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Foucault, M. (2019a). İktidarın Gözü (çev. Işık Ergüden, Osman Akınhay, Ferda Keskin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2021). Özne ve İktidar (çev: Işık Ergüden, Osman Akınhay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Geçgel, H. (2020). İkinci Yeni Şiiri Çerçevesinde Ece Ayhan. İstanbul: Hiper Yayın.
• Kahraman, H. B. (2015). Türk Şiiri Modernizm Şiir. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Karaca, A. (2005). İkinci Yeni Poetikası. Ankara: Hece Yayınları.
• Kul, E. (2007). “Ece Ayhan Şiirleri Üzerine Bir Araştırma”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Lacan, J. (1991). Speech and Language in Psychoanalysis. Baltimore: The John Hopkins University Press.
• Sunar, L. (2007). “Şarkiyatçılığı Niçin Yeniden Tartışmalıyız?” Uluslararası Oryantalizm Sempozyumu Bildiri Kitabı (haz. Lütfi Sunar, M. Furkan Gümüş, Murat Şentürk). İstanbul: İBB Yayınları.
• Vatandaş, C. (2007). “Toplumsal Cinsiyet ve Cinsiyet Rollerinin Algılanışı”. İstanbul Journal of Sociological Studies, 0 (35), 29-56.