A Review on a Historical Novel: Ibn Khaldūn According to Bensālem Ḥimmich’s al-ʿAllāma (The Polymath)

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: 41, 197 - 225, 15.06.2020

Semra Kaya Aitaouri

https://doi.org/10.17335/sakaifd.671979

Öz

A historical novel is a literary genre based on a fiction that refers to history as a source. Bensālem Ḥimmich, who is a poet and a philosopher, is one of the most important Moroccan writers who produced works in this genre. He is especially famous for his historical novels, and he has received many awards in this field. Ḥimmich continued to publish his works in two languages; Arabic and French, and he covered the life of Ibn Khaldūn as one of the important names of Islamic history in his novel called “al-ʿAllāma (The Polymath)”. In some parts of the novel, Ḥimmich remains mostly loyal to historical reality, while in some other parts it should be emphasized that he prefers more fiction. Thus, he had tried to complete the unknown aspects in the life of Ibn Khaldūn by using fiction and gave a new perspective to his life. In this article, we will present historical facts and comparison to examine an interpretation of the portrait of Ibn Khaldūn in the novel “alʿAllāma (The Polymath)” by Ḥimmich between historical facts and fiction. [You may find an extended abstract of this article after the bibliography.]

Anahtar Kelimeler

Arabic Literature, Historical Novel, Bensālem Ḥimmich, al-ʿAllāma (The Polymath), Ibn Khaldūn

Bir Tarihî Roman İncelemesi: Binsâlim Hımmîş'in el-'Allâme Romanında İbn Haldûn

Öz

Tarihî roman, kaynak olarak tarihe müracaat eden kurgu esasına dayalı bir edebi türdür. Bu türde eser vermiş Faslı yazarlardan birisi de aynı zamanda bir şair ve düşünür olan Binsâlim Ḥımmîş’tir. Ḥımmîş, tarihî romanlarıyla ünlüdür ve bu alanda çok sayıda ödül almıştır. Eserlerini Arapça ve Fransızca olmak üzere iki dilde vermeye devam eden Ḥımmîş, el-ʿAllâme adlı romanında İslam tarihinin önemli isimlerinden olan İbn Ḫaldûn’un hayatını konu edinmiştir. Ḥımmîş’in, romanın bazı bölümlerinde tarihî gerçekliğe büyük oranda sadık kaldığı görülürken, bazı bölümlerde ise daha çok kurgu yolunu tercih ettiği göze çarpmaktadır. Böylece İbn Ḫaldûn’un hayatıyla ilgili bilinmeyen yönlerini kurgu yoluyla tamamlamaya çalışmış ve İbn Ḫaldûn’un hayatına yeni bir bakış açısı kazandırmıştır. Bu çalışmamızda, Ḥımmîş’in el-ʿAllâme adlı romanında İbn Ḫaldûn profilinin, bir edebiyatçının kaleminde tarihsel gerçeklik ile kurgu arasında nasıl yorumlandığını inceleyerek tarihî veriler ile mukayesesine yer vereceğiz.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatıı, Tarihî Roman, Binsâlim Hımmîş, el-'Allâme, İbn Haldûn

Kaynakça

• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû Abdillâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Adil Mürşid. 50 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1419/1999.
• ʿArabî TV. “Füsḥatü fikr: er-Rivâʾiyyü’l-Maġribiyyü Binsâlim Ḥımmîş”. YouTube. Yayın Tarihi 2 Ağustos 2016. 00:16:20-00:17:45. https://www.yotube.com/watch?v=VKdRNHMdb60
• Argunşah, Hülya. Tarih ve Roman. İstanbul: Kesit Yayınları, 2016.
• Ayaz, Fatih Yahya. “Türk Memlükler Döneminin Büyük Emirlerinden Yelboğa el-Ömerî (ö. 768/1366) ve İdaredeki Nüfuzu”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 16/1 (Haziran 2007), 81-100.
• ʿAzâvurî, Selîme. er-Rivâye ve’t-târîḫ dirâsetün fî ʿalâḳâti’n-naṣṣiyye rivâyetü’l-ʿAllâme liBinsâlim Ḥımmîş nemûzecen. Cezayir: Bin Yûsuf Bin Ḫadde Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2006. http://mohamedrabeea.net/library/pdf/3ac60b17-9823-454794b9-57d1d5085bda.pdf
• Behrens-Abouseif, Doris. “Baybars II Hankahı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/224. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Bozkurt, Nebi. “Eman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/76. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Câbirî, Muhammed ʿÂbid. İbn Ḫaldûn’un Düşüncesi Asabiyet ve Devlet. çev. Muhammet Çelik. İstanbul: Mana Yayınları, 2018.
• Câizetü Katârâ li’r-rivâyeti’l-ʿArabiyye (Katara). “Binsâlim Ḥımmîş”. Erişim 12 Aralık 2019. https://www.kataranovels.com/novelist/%D8%A8%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%8A%D8%B4/
• Ceyhan, Semih. “İbn Ḫaldûn’un Sûfilere ve Tasavvufa Bakışı: Umranda Tasavvuf İlmi”. İslâm Araştırmaları Dergisi 15 (Ocak 2006), 51-82.
• Cezîra. “el-ʿÂllâme”. Erişim 14 Aralık 2019. https://www.aljazeera.net/knowledgate/boks/2006/5/11/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D8 %A7%D9%85%D8%A9
• Çeker, Orhan. “Hünsâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/491-492. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Çubukcu, Asri. “Ferec”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/370-371. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Ebû Yaʿlâ el-Mevṣılî, Aḥmed b. Ali el-Müsennâ et-Temîmî. Müsnedü Ebî Yaʿlâ el-Mevṣılî. thk. Hüseyin Selim Esed. 13 Cilt. Dımaşḳ: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1409/1989.
• Er, Rahmi. Modern Mısır Romanı - I. Ankara: Hece Yayınları, 2015.
• Er, Rahmi. “Modern Lübnan Romanına Genel Bir Bakış”. Doğu Dilleri Dergisi 5/1 (1992), 127-134.
• Ermiş, Hamza. Arapça’dan Türkçeleşmiş Kelimeler Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2. Basım, 2014.
• Eyyâm. “Binsâlim Ḥımmîş fî rivâyeti’l-ʿAllâme: İbn Ḫaldûn ve’t-taʿbîr ʿan ḳażâyâ ʿasrinâ”. Erişim 9 Temmuz 2019. http://www.alayyam.ps/ar_page.php?id=14404bfy21234879Y14404bf
• Feyzü’l- Furkan Açıklamalı Kur’ân-ı Kerîm Meali. çev. Hasan Tahsin Feyizli. İstanbul: Server İletişim, 2008.
• Forster, Edward Morgan. Roman Sanatı. çev. Ünal Aytür. İstanbul: Milenyum Yayınları, 3. Basım, 2019.
• Fromherz, Allen James. İbn Ḫaldûn Hayatı ve Dönemi. çev. Yusuf Selman İnanç. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2018.
• Genç, Özlem. “Kara Ölüm: 1348 Veba Salgını ve Orta Çağ Avrupa’sına Etkileri”. Tarih Okulu 10 (Mayıs-Ağustos 2011), 123-150.
• Göğebakan, Turgut. Tarihsel Roman Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• Gündüzöz, Soner. “Tenûhî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/470-471. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Ḥımmîş, Binsâlim. el-ʿAllâme. Beyrût: Dâru’l-Âdâb, 1997.
• Ḥımmîş, Binsâlim. el-ʿAllâme. Rabaṭ: Maṭbaʿâtü’l-Meʿârifi’l-Cedîde, 7. Basım, 2016.
• Ḥımmîş, Binsâlim. ʿAn Sîratey: İbn Baṭṭûṭa ve İbn Ḫaldûn. Doḥa: Vizâratü’s-Seḳâfeti ve’l-Fünûni ve’t-Türâs, 2014.
• Ḥımmîş, Binsâlim. Felsefetü’t-târîḫ ʿinde İbn Ḫaldûn. Paris: Sorbonne Üniversitesi, Doktora Tezi, 1983.
• Ḥımmîş, Bînsâlim. el-Ḫaldûniyye fî ḍavʾi felsefeti’t-târîḫ. Kahire: el-Meclisü’l-Aʿlâ li’sSeḳâfe, 2006.
• Ḥımmîş, Binsâlim. Mecnûnü’l-Ḥukm. Beyrût: Dâru Riyâḍ er-Rayyis li’l-Kütübi ve’n-Neşr, 1990.
• Ḥımmîş, Sâlim. et-Terâkümü’s-selbî ve’l-ʿilmü’n-nâfiʿ: ‘an Ḳırâʾati İbn Ḫaldûn. Kazablanka: Dâru İfrîḳıye eş-Şarḳ, 2001.
• Ḥımmîş, Binsâlim. eẕ-Ẕât beyne’l-vücûdi ve’l-îcâd. Kazablanka: el-Merkezü’s- Seḳâfiyyü li’l-Küttâb, 2019.
• Ḥimmich, Bensâlem. A Muslim Suicide. çev. Roger Allen. Amerika: Syracuse University Press, 2011.
• Ḥimmich, Bensâlem. The Polymath. çev. Roger Allen. Mısır: The American University in Cairo Press, 2005.
• Ḥimmich, Bensâlem. The Theocrat. çev. Roger Allen. Mısır: The American University in Cairo Press, 2004.
• Huyugüzel, Ömer Faruk. Eleştiri Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• İbn Ḫaldûn. Bilim ile Siyaset Arasında Hatıralar. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Basım, 2017.
• İbn Ḫaldûn. Kitâbü’t-taʿrîf bi’bni Ḫaldûn. thk. Muḥammed b. Tâvit eṭ-Ṭancî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1425/2004.
• İbn Ḫaldûn. Muḳaddime. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 16. Basım, 2018.
• İbn Ḫaldûn. Tasavvufun Mahiyeti. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1977.
• Ḳâsım, Maḥmûd. el-Muġteribûn: el-Edebü’l-ʿArabiyyü’l-mektûb bi’l-lüġati’l-Fransiyye. Gize: Vekâletü’ṣ-Ṣahâfetü’l-ʿArabiyye, 2018.
• Kavas, Ahmet. “Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/482. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Mıṣriyyü’l-yevm. “er-Rivâʾiyyü Binsâlim Ḥımmîş vezîru’s-seḳâfeti’l-Maġribiyyü’l-esbaḳ”. Erişim 12 Aralık 2019. http://ftp.almasry-alyoum.com/article2.aspx?ArticleID=589373
• Middle East Online (MEO). “Menḥu câizeti Necîb Maḥfûẓ li’l-Maġribiyyi Binsâlim Ḥımmîş”. Erişim 5 Ocak 2020. https://meo.news/en/node/343526
• Özcan, Abdülkadir. “Iṣṭabl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/203. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Özkan, Halit. “Vâil b. Ḥucr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/452. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Reyyâḥî, Kemâl. “et-Taḫyîlî ve’l-merciʿî fî rivâyeti’l-ʿAllâme li Sâlim Ḥımmîş”, el-Mecelletü’s-Seḳâfiyye el-Cezâʾiriyye Erişim 6 Eylül 2013. https://thakafamag.com/?p=3569
• Say, Seyfi. İbn Ḫaldûn’un Düşünce Sistemi ve Uluslararası İlişkiler Kuramı. İstanbul: İlk Harf Yayınevi, 2011.
• Sheikh Zayed Book Award. “Dr. Binsâlim Ḥımmîş”. Erişim 1 Ağustos 2019. https://www.zayedaward.ae/ar/previous.editions/winners/Bensalem.Himmich.aspx
• Suçıkar, Tarkan. XV.-XVII. Yüzyıl Osmanlı Kaynaklarında Yıldırım Bayezid ve Timur Algısı. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Terzioğlu, Arslan. “Bîmâristân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/163-178. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Tomar, Cengiz. “Mit ve Gerçek Arasında: Arap Dünyasında İbn Ḫaldûn Yaklaşımları”. İslâm Araştırmaları Dergisi 16 (Temmuz 2006), 1-26.
• Uludağ, Süleyman. İbn Ḫaldûn Hayatı, Eserleri, Fikirleri. Ankara: Harf Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Uludağ, Süleyman. “İbn Ḫaldûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/538-543. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Vezzânî, Ḥasen. el-Edebü’l-Maġribiyyü’l-Ḥadîs 1929-1999.Kazablanka: Dâru’s-Seḳâfe, 2002.
• Yılmaz, İbrahim. “Amin Maalouf’un Tarihî Romanları”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 14/34 (2007), 79-97.
• Yüksel, Musa Şamil. “Arap Kaynaklarında Timur”. Bilig 31 (Aralık 2014), 85-126.
• Yüksel, Musa Şamil. “Arap Kaynaklarında Timur ve Din”. Tarih İncelemeleri Dergisi 23/1 (Temmuz 2008), 244-246.
• Zengin, Murat. “Kadı Burhaneddin Ahmed’in Malatya Politikası”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/38 (Haziran 2015), 450-456.