Geçmişten Günümüze Sanatta Kadın Bedeni Temsilleri ve Kültürel Kodlar

Yıl 2025, Sayı: 36, 255 - 276, 27.06.2025

Şerife Barıç Sarıkaya , Ufuk Tolga Savaş

https://doi.org/10.18603/sanatvetasarim.1677643

Öz

Kadın bedeni, tarih boyunca sanatın temel görsel anlatı unsurlarından biri olarak, dönem ve kültür çerçevesinde sürekli yeniden tanımlanmıştır. Bu makale, tarih öncesi dönemlerden günümüze kadın bedeninin sanattaki temsillerini, toplumsal kalıp yargılar ekseninde ele almaktadır. Kadın bedeni, doğurganlık, doğa, estetik ve erotizm gibi kavramlarla ilişkilendirilmiş ve bu temsillerde toplumsal kalıp yargılar belirleyici olmuştur. Makalede seçilen sanat eserleri üzerinden, kadın bedeni temsillerinin toplumsal cinsiyet rollerini nasıl ürettiği, dönüştürdüğü veya pekiştirdiği analiz edilmektedir. Ayrıca, özgün seramik çalışma olan ‘Fantasma’ örneğiyle, kadın bedeninin temsiline eleştirel bir bakış açısı kazandırılarak konuya özgün bir katkı sağlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kadın Bedeni , Sanat Tarihi , Kalıp Yargı , Temsiliyet

The Representation of the Female Body and Cultural Codes from the Past to the Present

Öz

Throughout human history, female body has been one of the most fundamental visual elements in art, continuously redefined within various historical and cultural contexts. This article examines representations of the female body in art from prehistoric times to the present, focusing on the influence of social stereotypes. The female body has been associated with fertility and nature, idealized through aesthetic norms, and eroticized, often shaped by prevailing gender roles. By analyzing selected artworks within historical and societal frameworks, this study aims to reveal how art reproduces, reinforces, transforms gender roles through representations of the female body. Analyzing the aesthetic, political and cultural dimensions of women body with its multi-layer meanings contributes to understanding of the relationship betweenart and social structure.

Anahtar Kelimeler

female body , art history , stereotype , representation

Kaynakça

• Antmen, A. (2012). Sanatçılardan yazılar ve açıklamalarla 20. yüzyıl batı sanatında akımlar (4. Baskı). Sel Yayıncılık.
• Antmen, A. (2014). Kimlikli bedenler sanat, kimlik, cinsiyet (2. Baskı). Sel Yayıncılık.
• Arat, N. (2022). Feminizmin abc'si (4. Baskı). Say Yayınları.
• Balkır, N. (2018). Bir ana mendieta varmış, bir ana mendieta yokmuş. Sanat Tarihi Dergisi, 17(1), 251-263. https://dergipark.org.tr/tr/pub/std/issue/36825/360135 adresinden alındı
• Barıç, Ş. (2018). Fragmanlaşan kadın bedeni ve seramik uygulamalar. (Yayın No. 502221) [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Boydaş, O. (2022). Orta çağ ve rönesans dönemi sanat eserleri örnekleri üzerinden ezoterizm kavramının yansımaları üzerine bir inceleme. International Journal of Social, Humanitie and Adminıstrative Sciences, 8(57), 1421-1427. doi:10.29228/JOSHAS.65035
• Clark, T. (2017). Sanat ve propaganda kitle kültürü çağında politik imge (3. Baskı). (E. Hoşsucu, Çev.) Ayrıntı Yayınları. (Orijinal çalışma 1995’te yayımlandı)
• Dickerson, M. (2023). A'dan z'ye sanat tarihi tarih öncesinden postmodern zamanlara görsel sanatlar (4. Baskı). (O. Düz, Çev.) Say Yayınları. (Orijinal çalışma 2013’te yayımlandı)
• Harlak, H. (2000). Önyargılar: Psiko-Sosyal bir inceleme (1. Baskı). Sistem Yayıncılık.
• Jones, A. (2014). Beden sanatı: Özneyi sahnelemek. A. Antmen (Ed.), Sanat/Cinsiyet: Sanat tarihi ve feminist eleştiri (4. Baskı, s. 299-314). (E. Soğancılar, Çev.). İletişim Yayınları.
• Mascetti, M. D. (2020). İçimizdeki tanrıça kadınlığın mitolojisi (1. Baskı). (B. Çorakçı, Çev.) Doğan Yayınları. (Orijinal çalışma 1990’da yayımlandı)
• McCormark, C. (2023). Resimdeki kadın: Kadınlar, sanat ve bakışın gücü (1. Baskı). (T. Kılıç, Çev.) Düşbeyaz Kitaplar. (Orijinal çalışma 2021’de yayımlandı)
• Paglia, C. (2004). Cinsel Kimlikler: Nefertiti’den Emily Dickinson’a sanat ve çöküş (1. Baskı). (D. Atay, Çev.) Epos Yayınları.
• Parker, R., & Pollock, G. (2024). Eski gözdeler kadınlar sanat ve ideoloji (1. Baskı). (E. B. Alpay, Çev.) Hayalperest Yayınevi.
• Salomon, N. (2014). Sanat tarihi kanonu: Dışlama günahları. A. Antmen (Ed.), Sanat/Cinsiyet: sanat tarihi ve feminist eleştiri (4. Baskı, s. 161-181). (E. Soğancılar, Çev.). İletişim Yayınları.
• Şahiner, R. (2013). Sanatta postmodern kırılmalar (2. Baskı). Ütopya Yayınları.
• Şahiner, R. (2015). Çağdaş sanatta temsiliyet krizi çağdaş kuramlar ve güncel tartışmalar (1. Baskı). Ütopya Yayınları.
• Tetikçi, İ. (2015). Gelenekten günümüze aktarımlar "venüs". Yıldız Journal of Art and Design, 2(1), 41-50. https://dergipark.org.tr/tr/pub/yjad/issue/13666/165325
• Turani, A. (1971). Dünya sanat tarihi (1. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe Sözlük. (10. Baskı, 679). Türk Dil Kurumu. Wiesner-Hanks, M. E. (2021). Erken modern dönemde Avrupa 1450-1789 (7. Baskı). (H. Çalışkan, Çev.) Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal çalışma 2006’da yayımlandı)
• Yapıcı, A. (2002). Gençlerde dini kalıp yargılar. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, O. (2010). Sanatın arketipi olarak anne imgesi. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34(2), 42-59. https://cujos.cumhuriyet.edu.tr/tr/pub/issue/4343/59376
• İNTERNET KAYNAKLARI
• National Gallery of Art (2025) https://www.nga.gov/collection/art-object-page.397.html (Erişim Tarihi: 08.04.2025).
• GÖRSEL KAYNAKLAR
• Görsel 1. (M.Ö. 35.000–40.000). Hohle Venüs’ü [Mamut Dişi]. 6 cm., Tarih Öncesi Müzesi, Blauburen, Almanya. https://www.arkhedergisi.com.tr/hohle-fels-venusu
• Görsel 2. (M.Ö. 24.000–22.000). Willendorf Venüs’ü [Kireç Taşı]. 11,1 cm., Doğa Tarih Müzesi, Viyana, Avusturya. https://arkeofili.com/30-000-yillik-sanat-ikonu-willendorf-venusu/
• Görsel 3. Knidos, P. (M.Ö. 1. Yy). Afrodit [Heykel]. Vatikan Müzesi, Vatikan, İtalya. https://tr.wikipedia.org/wiki/Knidos_Afroditi#/media/Dosya:Variants_-_cnidus_aphrodite.jpg
• Görsel 4. Giotto. (1310/1315). Madonna ve Çocuk [Kavak Panel Üzerine Tempera]. 85,4 x 61,8 cm., Ulusal Sanat Galerisi, Washington, Amerika Birleşik Devletleri. https://www.nga.gov/collection/art-object-page.397.html
• Görsel 5. Botticelli, S. (1485). Venüs’ün Doğuşu [Tuval Üzerine Tempera]. 172,5 x 278,5 cm., Uffizi Galerisi, Floransa, İtalya. https://tr.wikipedia.org/wiki/Ven%C3%BCs%27%C3%BCn_Do%C4%9Fu%C5%9Fu_%28Botticelli%29#/media/Dosya:Sandro_Botticelli_-_La_nascita_di_Venere_-_Google_Art_Project_-_edited.jpg
• Görsel 6. Vecellio, T. (1538). Urbino Venüs’ü [Tuval Üzerine Yağlıboya]. 119x165 cm Uffizi Galerisi, Floransa, İtalya. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Titian_Venus_of_Urbino.jpg
• Görsel 7. Goya, F. (1799-1800). Çıplak Maya [Tuval Üzerine Yağlıboya]. 97 x 190 cm., Prado Müzesi, Madrid, İspanya. https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=26923
• Görsel 8. Goya, F. (1798-1805). Giyinik Maya [Tuval Üzerine Yağlıboya]. 97cm. x1,9 m., Prado Müzesi, Madrid, İspanya. https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=26924
• Görsel 9. Manet, E. (1863). Kırda Öğle Yemeği [Tuval Üzerine Yağlıboya]. 208x264 cm., Orsay Müzesi, Paris, Fransa. https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=21855901
• Görsel 10. Pablo, P. (1907). Avignonlu Kızlar [Tuval Üzerine Yağlıboya]. 243.9x233.7 cm., Modern Sanatlar Müzesi, New York, Amerika Birleşik Devletleri. https://tr.wikipedia.org/wiki/Avignonlu_K%C4%B1zlar
• Görsel 11. Warhol, A. (1962). Marilyn Diptych [Tuval Üzerine Serigrafi Mürekkebi ve Akrilik Boya] 205,44x289,56 cm., Tate Koleksiyonu, Londra, İngiltere. https://en.wikipedia.org/wiki/Marilyn_Diptych
• Görsel 12. Artemisia Gentileschi. (1614-1620). Judith Holofernes'i Öldürüyor [Tuval Üzerine Yağlıboya]. 198x162 cm., Museo Capodimonte, Napoli. https://en.wikipedia.org/wiki/Judith_Slaying_Holofernes_(Artemisia_Gentileschi,_Naples)
• Görsel 13. Mendieta, A. (1973-77). Silueta Çalışmaları [Performans Sanatı]. Meksika. https://www.christies.com/en/stories/ana-mendieta-collecting-guide-8b5405708ab547529b1aad2364d88d76
• Görsel 14, 15. Şerife Barıç Sarıkaya. (2014). Fantasma, [Seramik Form]. 15x29x39 cm., Kişisel Fotoğraf Arşivi, Ankara.