TÜRKİYE VE İRAN’IN GÜNEY KAFKASYA’DA KÜLTÜREL REKABETİ ÜZERİNE NİTEL BİR ÇALIŞMA

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 3, 422 - 445, 27.09.2023

Raheb Mohammadi Ghanbarlou

https://doi.org/10.58375/sde.1351808

Öz

Güney Kafkasya bölgesi Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan olmak üzere üç ülkeden oluşmaktadır. Sovyetler Birliği'nin dağılması ve adı geçen cumhuriyetlerin bağımsızlıklarını kazanmasından sonra birçok düşünür bu bölgeyi bir iktidar boşluğu durumu içinde değerlendirmiştir. Dolayısıyla bu coğrafi bölge Rusya, Avrupa, ABD, İran ve Türkiye gibi bölgesel ve uluslararası aktörlerin ilgisini çekebilmiştir. Söz konusu üç cumhuriyet Türkiye ve İran’ı yeni fırsatlar ve sorunlarla karşı karşıya bırakmıştır. Bunun en temel sonucu Türkiye ve İran’ın bu bölgedeki rekabetini tetiklemiş olmasıdır. Bu çalışma söz konusu rekabetin kültürel yönlerine ağırlık vermektedir. Ayrıca çalışmanın ana hedefi bölgesel denklemleri etkileyen İran ve Türkiye'nin Güney Kafkasya'daki kültürel politikalarıdır. Kafkasya'da Türkiye ile İran rekabetinin boyutlarının neler olduğu? İki ülkenin bölgedeki kültürel yönelimlerinin nelerden oluştuğunu? Türkiye ve İran’ın Güney Kafkasya’da nasıl bir yumuşak güç politikasına yöneldikleri? Gibi sorulara yanıt aranmıştır. Çalışmada doküman incelemesi olarak mümkün olduğunca birincil el yazılı kaynaklara ulaşılarak veriler elde edilmiştir. Çalışma sonuçlarına göre her iki ülke Güney Kafkasya’nın etkin gücü olabilme yönünde ciddi hassasiyete sahiplerdir. İran, doğu çizgisinde Rusya, Ermenistan ve İran üçgeninde hareket ederken Türkiye ise Azerbaycan, Batı bloğu ile birlikte oluşan üçgen çerçevesinde politikalar geliştirmiştir. Günümüz itibariyle nihai sonuçta Türkiye’nin güney Kafkasya politikaları özellikle kültürel politikaları İkinci Karabağ Savaşı da dikkatte alındığında daha başarılı olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, İran, Güney Kafkasya, Kültürel Politikalar.

A QUALITATIVE STUDY ON THE CULTURAL COMPETITION OF TÜRKİYE AND IRAN IN THE SOUTH CAUCASIA

Öz

The South Caucasus region consists of three countries, Azerbaijan, Armenia and Georgia. After the dissolution of the Soviet Union and the independence of the aforementioned republics, many thinkers have considered this region as a power vacuum. Therefore, this geographical region has attracted the attention of regional and international actors such as Russia, Europe, the United States, Iran and Türkiye. These three republics confronted Türkiye and Iran with new opportunities and challenges. The main consequence of this is that it has triggered the rivalry between Türkiye and Iran in this region. This study focuses on the cultural aspects of this rivalry. Moreover, the main aim of the study is the cultural policies of Iran and Türkiye in the South Caucasus that affect regional equations. What are the dimensions of the rivalry between Türkiye and Iran in the Caucasus? What are the cultural orientations of the two countries in the region? What kind of soft power policy are Türkiye and Iran pursuing in the South Caucasus? Answers to such questions were sought. In the study, data were obtained by accessing primary written sources as much as possible as a document analysis. According to the results of the study, it is understood that both countries have serious sensitivities to becoming the effective power in the South Caucasus. While Iran acted in the eastern triangle of Russia, Armenia and Iran, Türkiye developed policies within the framework of the triangle formed with Azerbaijan and the Western bloc. As of today, it can be said that Türkiye's South Caucasus policies, especially its cultural policies, have been more successful when the Second Karabakh War is taken into consideration.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Iran, South Caucasia, Cultural Policies.

Kaynakça

• Alver, K. (2020). “Siyasal Eylem Alanı Olarak Kültür”, Editör: Köksal Alver ve Necmettin Doğan. Kültür Sosyolojisi. Çizgi Kitabevi, Ankara.
• Alpar, G. (2020). Türkiye’nin Güvenliğini Anlamak, Nobel yayınları: Ankara.
• Alpar, G. (2022). Stratejik Öngörü ve Uyanma Zamanı, Stratejik Düşünce Enstitüsü Yayını: Ankara.
• Bayar, M. (2018). “Kültürün Siyaset Bilimi ve Dış Politikaya Etkisi”, Akademik Bakış Dergisi. Sayı: 66. Ss. 442-452.
• Hatemi, B. (2017). “Kafkasya Jeopolitiğinde İran’ın Jeokültürel Politikaları”, Substantial Problems of National Self-Awareness and Self-Acknowledgement Processes of Nations in Modern Changing World" 1-2 June. BAKÜ.
• Kaya, M.K. (2009). “The Eastern Dimiension in Turkish Foreign Policy Grows”, Turkish Analyst, VOL.2, NO. 18.
• Jenkins, G. (2010). “On the Edge – The AKP shifts Türkiye’s Political Compass”, Jane’s Intellignce Review, vol.2, no.15 August.
• Falahatpeshe, H. (2015). “Türkiye'nin Güney Kafkasya'daki dış politikası ve İran ve Rusya'nın çıkarları”, Strategic Policy Research Quarterly, üçüncü yıl, sayı 12, bahar 2014 (seri numarası 42) ss. 37-60.
• Kazemi, A. (2004). “Güney Kafkasya'da Güvenlik, Tahran”, Kültürel Çalışmalar Enstitüsü ve Tahran'ın uluslararası çağdaş araştırması, Tahran.
• Ghaderi H. ve Nosrati, H. (2014). ‘’Bölgesel ve Bölge Dışı Güçlerin Orta Asya’da Jeopolitik Hedefleri’’, International Quarterly of Geopolitics dergisi, Sayı 8, ss. 67-82.
• Mojtahadzadeh, P. (2008). ‘’21. yüzyılın jeopolitiğinde Güney Batı Asya'nın güvenliği’’, Journal of Central Eurasian Studies, 1. yıl, sayı 2. Ss. 112-121.
• Sedigh, M. (2005). İran'ın 1991'den beri Kafkas cumhuriyetleri ile ilişkileri, Tahran: Dadgostar yayını.
• Goodarzinejad, M. ve Maboudinejad, F. (2015). ‘’Türkiye'nin Orta Asya ve Güney Kafkasya'daki yumuşak gücü, Journal of Central Asia and Caucasus Studies’’, Sayı 93 (Scientific-Research/ISC), ss. 123-158.
• Omidi, A. ve Rezai, F. (2010). ‘’Türkiye'nin dış politikasında yeni Osmanlıcılık; Ortadoğu'daki göstergeleri ve sonuçları’’, Dış İlişkiler Dergisi, 3. Yılş, sayı 3. Ss. 240-254.
• Bozorgmehri, M. ve Tabatabai, M. (2016). ‘’Sovyetler Birliği'nin dağılmasından 2015'e kadar İran ve Türkiye'nin Güney Kafkasya'daki dış politikasının karşılaştırmalı bir incelemesi’’, Dış Siyaset Dergisi, yıl; 31, Sayı; 2, ss. 109-150.
• Vaizi, M. (2008). ‘’Orta Asya ve Kafkasya'daki krizin jeopolitiği’’, Tahran: Dışişleri Bakanlığı Siyasi ve Uluslararası Çalışmalar Ofisi Yayınları.
• Atai, F. (2013). ‘’Avrasya Araştırmaları, Hukuk ve Siyasal Bilgiler Fakültesi’’, 5. yıl, sayı 10, ilkbahar ve yaz, ss. 119-136.
• Herzig, E. (1997). ‘’İran ve eski Sovyetler Birliği'nin güney bölgesi’’, Dışişleri yayınları, Tahran.
• Sadeghzadeh ،kawe. (2008). ‘’Iran’s Strategy in the South Caucasus Caucasian Review of International Affairs’’, Vol. 2 (1) – Winter 2008© CRIA 2008; all rights reserved.
• Çolak, M. (2014), ‘’Osmanlı- Alman Rekabeti Çerçevesinde Kafkas Müslümanlarının Bağımsızlığı ve Bakü Meselesi (1917-1918)’’, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, p. 27-43, January, 2014, JHS History Studies, Volume 6, Issue 1 January, Ankara.
• Afshordi, M. H. (2003). ‘’Kafkas jeopolitiği ve İran İslam Cumhuriyeti'nin dış politikası’’, Tahran: İslam Devrimi Devrim Muhafızlarının Yayınları.
• Karagiannis, E. (2002). ‘’Energy and Security in the Caucasus’’, London: Routledge Curzon.
• Bauman, Z. (1998). ‘’Sosyolojik Düşünmek’’, Çev; Abdullah Yılmaz. Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Meriç, C. (1986). ‘’Kültürden İrfana’’, İnsan yayınları, İstanbul.
• Fischer, M. (2006). ‘’Culture and Foreign Politics. Shafer, Brenda, The Limits of Culture: Islam and Foreign Policy (Ed)’’, Cambridge, Massachusetts London, England: The MIT Press.
• Mark, S. (2009), ‘’A Greater Role for Cultural Diplomacy, Discussion Papers In Diplomacy’’, Netherlands Institute of International Relations, Clingendael and Antwerp University, April.
• Cummings, M. C. (2001), ‘’Cultural Diplomacy and the United States Government: A Survey, Washington’’, DC: Center for Arts and Culture.
• Kharrazi, Z. (2009). ‘’Kültürel Diplomasinin Ülkelerin Ulusal Çıkarları Üzerindeki Etkisi’’, Kültürel yönetim dergisi, üçüncü yıl, Say; 6. SS. 99-115.
• Aaron, M. (2013), ‘’To Each Their Own: The Southern Caucasus and Iranian Influence’’, Policy Department, Directorate-General for External Policies, March.
• Paul, Amanda (2015). ‘’Iran's Policy in the South Caucasus between Pragmatism and Realpoliti’’, European Policy Centre (EPC), May.
• Adami, A. ve Nouri, M. (2012). ‘’Türkiye'nin Orta Asya'daki kültürel diplomasisi: fırsatlar ve gelecekteki zorluklar’’, Orta Asya ve Kafkasya Üç Aylık Dergisi, Sayı 83.
• https://www.farsnews.ir/zanjan/news/. İran ile Ermenistan arasındaki ticaret alışverişinde 3 milyar dolar hedefleniyor. Erişim Tarihi: 06.07.2023.
• Koolaee, E.- Hafezian, M. H. “The Islamic Republic of Iran and the South Caucasus Republics”, Iranian Studies, 43(3), 2010, p. 1- 19.
• Shiriyev, Z. ve Celia, D. (2013). “The Türkiye-Armenia-Azerbaijan Triangle: The Unexpected Outcomes of the Zurich Protocols”, Perceptions, 18(1), p. 185.
• Sapmaz, A. (2022). ‘’İran’ın Azerbaycan’a Yönelik Dış Politikası: İkinci Karabağ Savaşı’nın Belirleyiciliği’’, SDE Akademi Dergisi, Cilt, 2. Sayı, 4. Ss. 12-43.