İnfodemi: Covid-19 Aşıları Hakkındaki Paylaşımların Aşı Karşıtlığı Perspektifinden Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 52 - 72, 31.07.2023

Muazzez Yelsiz , Şerife Çalışkan Söylemez

Öz

Bu çalışmanın amacı Covid-19 aşısına yönelik aşı karşıtı söylemlerin olup olmadığının, varsa hangi konularda yapıldığının ve infodemi olarak tanımlanıp tanımlanamayacağının tespit edilmesidir. Araştırma nitel olarak tasarlanmış ve doküman incelemesi yöntemiyle veri seti oluşturulmuştur. Araştırmanın verileri Teyit.org sitesinden elde edilmiştir. Veri seti kapsamlı bir içerik analizi ile kodlanmış, sayısallaştırılmış ve yorumlanarak rapor edilmiştir. Daha sonra paylaşımlar aşı karşıtı söylemler perspektifinden kategorileştirilmiş ve betimlenmiştir. Çalışma sonucunda paylaşımların %91’inin yanlış bilgiler içerdiği belirlenmiştir. Ayrıca veri setinde komplo teorileri ve aşı sonrası olumsuz deneyimler başta olmak üzere aşı karşıtı söylemler tespit edilmiştir. Aşı karşıtı söylemlerin, Covid-19 aşılarına yönelik de yapıldığı ve bu konuda bir infodeminin varlığı ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Pandemi, Aşı karşıtlığı, Covid-19 aşısı, İnfodemi, Doğrulama sitesi

Infodemic: Evaluation of Sharing about Covid-19 Vaccines from Perspective of Anti-Vaccination

Öz

The aim of this study is to determine whether there are anti-vaccine discourses against the Covid-19 vaccine, if so, on which topics, and whether it can be defined as an infodemic. The study was designed qualitatively and the data set was created through document analysis method. The data of the study were obtained from the Teyit.org website. The data set was coded, digitized, interpreted and reported through a comprehensive content analysis. The posts were then categorized and described from the perspective of anti-vaccine discourses. As a result of the study, it was determined that 91% of the posts contained false information. In addition, anti-vaccine discourses, especially conspiracy theories and negative experiences after vaccination, were identified in the data set. It was revealed that anti-vaccine discourses were also made against Covid-19 vaccines and the existence of an infodemic in this regard.

Kaynakça

• Akyüz, S. S. (2020). Yanlış bilgi salgını: Covid-19 salgını döneminde Türkiye’de dolaşıma giren sahte haberler. Akdeniz İletişim Dergisi, 34, 422-444. https://doi.org/10.31123/akil.779920.
• Akyüz, S. S. (2021). Aşı karşıtlığı ve şeffaflık algısında iletişim pratikleri ve siyasal atıf aidiyetlerin rolü. Yeni Medya Elektronik Dergisi, 5 (2), 172-185.
• Aydın, A. F. (2020). Post-Truth dönemde sosyal medyada dezenformasyon: Covid-19 (yeni koronavirüs) pandemi süreci. Asya Akademik-Sosyal Araştırmalar, 4(12), 76-90.
• A Haber (2020, Aralık 31). Aşı üzerinden algı operasyonu! Çin’den açıklama geldi: bir yalan haber daha! https://www.ahaber.com.tr/gundem/2020/12/31/a-haberi-hedef-aldilar-asi-uzerinden-algi-operasyonu-cinden-aciklama-geldi-bir-yalan-haber-daha adresinden 05.11.2022 tarihinde alınmıştır.
• Ball, P. (2020). The lightning-fast quest for Covid vaccines and what it means for other diseases. Nature, 589 (7840), 16-18. https://doi.org/10.1038/d41586-020-03626-1.
• BBC News Türkçe (2020, Aralık 3), Covid aşısı: Türkiye'ye ilk kısmı 11 Aralık'tan sonra gelecek, dört aşamada yapılacak. https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-55162155 adresinden 08.11.2022 tarihinde alınmıştır.
• Bowen, G. A. (2009), Document analysis as a qualitative research method, Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027.
• Broniatowski, D. A., Kerchner, D., Farooq, F., Huang, X., Jamison, A. M., Dredze, M., Quinn S.C. & Ayers J. W. (2022). Twitter and Facebook posts about Covid-19 are less likely to spread misinformation compared to other health topics. PLOS ONE, 17(1), e0261768. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0261768.
• Chew, C., & Eysenbach, G. (2010). Pandemics in the age of Twitter: content analysis of tweets during the 2009 H1N1 outbreak. PLOS ONE, 5(11). https://doi.org/10.1371/JOURNAL.PONE.0014118.
• Criss, S., Nguyen, T. T., Norton, S., Virani, I., Titherington, E., Tillmanns, E. L., Kinnane, C., Maiolo, G., Kirby, A.B. & Gee, G.C. (2021). Advocacy, hesitancy, and equity: exploring U.S. race-related discussions of the Covid-19 vaccine on Twitter. International Journal of Environmental Research And Public Health, 18(11), 5693. https://doi.org/10.3390/ijerph18115693.
• Douglas, K. M., Sutton, R. M., & Cichocka, A. (2017). The psychology of conspiracy theories. Current Directions in Psychological Science, 26(6), 538-542. https://doi.org/10.1177/0963721417718261.
• Eke, E., Demir, M. ve Gövenç, F. (2020). Aşı karşıtlığı ve bireylerin aşı algısı üzerine bir araştırma. E. Eke (Ed.), Sağlık Yönetiminde Güncel Tartışmalar İçinde (1. Baskı, ss.229-253). Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara.
• Ergüney, M. ve Kara, B. (2022). Covid-19 aşısı ile ilgili infodeminin bireylerin aşı olma kararına etkisi. The Turkish Online Journal Of Design Art and Communication. 12(2), 363- 382. https://doi.org/10.7456/11202100/011.
• Gerts D., Shelley C.D., Parikh N., Pitts T., Watson Ross C., Fairchild G., Vaquera Chavez N.Y. & Daughton A.R. (2021). “Thought I’d share first” and other conspiracy theory tweets from the Covid-19 infodemic: exploratory study. JMIR Public Health and Surveillance, 7(4). https://doi.org/10.2196/26527.
• Ghaddar, A., Khandaqji, S., Awad, Z., & Kansoun, R. (2022). Conspiracy beliefs and vaccination intent for Covid-19 in an infodemic. PLOS ONE, 17. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0261559.
• Giritli İnceoğlu Y., (2022). Covid-19 pandemisi ve medya. TTB Covid-19 pandemisi 6. Ay değerlendirme raporu, 632-643, https://www.ttb.org.tr/745yi8s.
• Jolley, D., & Douglas, K. M. (2014). The effects of anti-vaccine conspiracy theories on vaccination intentions. PLOS ONE, 9(2), e89177. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0089177.
• Kaplan, S., von Isenburg, M., & Waldrop, L. (2023). Prepandemic antivaccination websites’ COVID-19 vaccine behavior: content analysis of archived websites. JMIR Formative Research, 7, e40291. https://doi.org/10.2196/40291.
• Kesgin, Y., ve Ünlü İ. (2021). Covid-19 aşısı ve yalan haber: aşılanma öncesinde bireylerin yalan haber içeriklerini fark etme, takip etme ve teyit etme eğilimlerinin belirlenmesi. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, 35, 32-55. https://doi.org/10.16878/gsuilet.914875.
• Muric, G., Wu, Y., & Ferrara, E. (2021). Covid-19 vaccine hesitancy on social media: building a public twitter data set of antivaccine content, vaccine misinformation, and conspiracies. JMIR Public Health and Surveillance, 7(11). https://doi.org/10.2196/30642.
• Ngai, C. S. B., Singh, R. G., & Yao, L. (2022). Impact of Covid-19 vaccine misinformation on social media virality: content analysis of message themes and writing strategies. Journal of Medical Internet Research, 24(7), e37806. https://doi.org/10.2196/37806.
• Oliver, J. E., & Wood, T. (2014). Medical conspiracy theories and health behaviors in the United States. JAMA Internal Medicine, 174(5), 817-818. https://doi.org/10.1001/JAMAINTERNMED.2014.190.
• Pulido, C. M., Villarejo-Carballido, B., Redondo-Sama, G., & Gómez, A. (2020). Covid-19 infodemic: more retweets for science-based information on coronavirus than for false information. International Sociology, 35(4), 377-392. https://doi.org/10.1177/0268580920914755.
• Sağlık Bakanlığı, (2020a). Covid-19 aşısı Sağlık Bakanlığı depolarında. https://www.saglik.gov.tr/TR,77949/covid-19-asisi-saglik-bakanligi-depolarinda-30122020.html adresinden 10.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Sağlık Bakanlığı, (2020b). Covid-19 aşısının analizleri Sağlık Bakanlığı laboratuvarlarında yapılıyor. https://www.saglik.gov.tr/TR,77987/covid-19-asisinin-analizleri-saglik-bakanligi-laboratuvarlarinda-yapiliyor-05012021.html adresinden 10.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/metodoloji adresinden 10.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-covid-19-asisi-olan-hemsire-bayilarak-hayatini-kaybetti adresinden 15.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-sinovacin-coronavac-asisinin-etkinligini-yuzde-70-olarak-acikladigi-iddiasi adresinden 14.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-almanyada-asi-kaynakli-olum-iddialari, adresinden 15.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-pfizer-biontech-asisinin-beklenenden-daha-az-etkili-oldugu-iddias,i adresinden 12.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-videodaki-kadinin-asi-nedeniyle-titredigi-iddiasi, adresinden 15.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-sinovac-asilari-enjektorlerde-satildigindan-erdogan-ve-kocaya-uygulananin-baska-bir-asi-oldugu-iddiasi, adresinden 18.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/pfizer-biontech-asisinin-deneylerinde-alti-kisi-oldugu-iddiasi, adresinden 15.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-videonun-covid-19-asisi-sirasinda-siringanin-ignesinin-kayboldugunu-gosterdigi-iddiasi, adresinden 13.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-mikrobiyolog-dr-sucharit-bhakdinin-koronavirus-iddialari, adresinden 13.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-israilde-bir-kisinin-asii-nedeniyle-hayatini-kaybettigi-iddiasi, adresinden 16.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-turkiyeye-ulasan-sinovac-asisinin-cinde-yasak-oldugu-iddiasi, adresinden 16.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-asi-ureticilerinin-asi-olmasinin-yasak-oldugu-iddiasi, adresinden 15.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-dsonun-asilarin-hastaliga-karsi-etkili-olmadigini-soyledigi-iddiasi, adresinden 16.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-umit-aktasin-covid-19-asilari-hakkinda-iddialari, adresinden 16.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-astrazenecanin-covid-19-asisina-14-haftalik-erkek-fetus-dnasi-eklendigi-iddiasi, adresinden 16.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-12-asi-gonullusunun-koronaviruse-yakalandigi-iddiasi, adresinden 18.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-pfizer-biontechin-gelistirdigi-covid-19-asisinin-gonullulerde-yuz-felcine-neden-oldugu-iddiasi, adresinden 18.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/asilarin-kisirliga-neden-oldugunu-gosteren-bir-kanit-yok, adresinden 16.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-asinin-icindeki-luciferase-enziminin-genlerimizi-degistirecegi-iddiasi, adresinden 16.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-bill-gatesin-asilarla-dunya-nufusunu-azaltmayi-amacladigi-iddiasi, adresinden 18.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-kapagi-acilmamis-siringalarla-yapilan-asi-iddialari, adresinden 17.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-sahte-siringalarla-asi-yapildigini-gosteren-video-iddiasi, adresinden 17.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/brezilyali-doktorun-asi-denemeleri-nedeniyle-hayatini-kaybettigi-iddiasi, adresinden 17.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/imfnin-afrika-ulkelerine-borc-icin-asi-ve-cip-takma-gibi-sartlar-kostugu-iddiasi adresinden 19.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/yeni-koronavirusle-ilgili-tespitler-iceren-metnin-doktor-mehmet-oze-ait-oldugu-iddiasi, adresinden 19.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/italyan-milletvekilinin-bill-gates-ve-yeni-koronaviruse-dair-iddialari, adresinden 19.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/asilarla-insanlara-maymun-ve-domuz-geni-enjekte-edildigi-iddiasi adresinden 18.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-koronavirus-surekli-mutasyona-ugradigi-icin-asinin-ise-yaramayacagi-iddiasi, adresinden 18.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-covid-19-asilariyla-insanlara-fetus-hucreleri-enjekte-edilecegi-iddiasi, adresinden 17.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-covid-19-asisi-ile-insanlara-maymun-ve-domuz-genleri-enjekte-edilecegi-iddiasi adresinden 18.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-covid-19-asisi-ile-insanlara-mikrocipler-yerlestirilecegi-iddiasi, adresinden 18.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-rna-asilarinin-insan-dnasini-degistirecegi-iddiasi, adresinden 18.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-covid-19-testleri-ve-asiyla-ilgili-italyan-doktora-atfedilen-iddialar, adresinden 19.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Teyit.org Doğrulama Sitesi, https://teyit.org/analiz-norvecte-13-kisinin-pfizer-biontech-asisi-nedeniyle-hayatini-kaybettigi-iddiasi, adresinden 19.03.2021 tarihinde alınmıştır.
• Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA). (2020). Covid-19 pandemi değerlendirme raporu, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları. Ankara.
• Wang, Y., McKee, M., Torbica, A., & Stuckler, D. (2019). Systematic literature review on the spread of health-related misinformation on social media. Social Science And Medicine, 240. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2019.112552.
• WHO. (2019). Ten threats to global health in 2019. https://www.who.int/news-room/spotlight/ten-threats-to-global-health-in-2019 adresinden 24.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• WHO. (2020a, Ağustos 25). Immunizing the public against misinformation. https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/immunizing-the-public-against-misinformation adresinden 10.12.2022 tarihinde alınmıştır.
• WHO. (2020b. Şubat 2). Novel coronavirus (2019-nCoV) situation report 13. www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200202-sitrep-13-ncov-v3.pdf adresinden 20.12.2022 tarihinde alınmıştır.
• WHO. (2022, Ocak 19). Novel coronavirus (2019-nCoV) advice for the public: Myth busters. www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/myth-busters adresinden 20.12.2022 tarihinde alınmıştır.
• Yeung, A. W. K., Tosevska, A., Klager, E., Eibensteiner, F., Tsagkaris, C., Parvanov, E. D., Nawaz F. A., Völkl-Kernstock S., Schaden E., Kletecka-Pulker M., Willschke H. & Atanasov A. G., (2022). Medical and health-related misinformation on social media: bibliometric study of the scientific literature. Journal of Medical Internet Research, 24(1). https://doi.org/10.2196/28152.
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11. Baskı). Seçkin Yayıncılık. Ankara.