Eleştirel Düşünme Gelişiminde Satrancın Etkisi

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 15 - 27, 30.06.2024

Feyzullah Şahin

https://doi.org/10.58667/sedder.1382268

Öz

Eleştirel düşünme, geliştirilmesi hedeflenen beceriler arasında yer alır. Söz konusu düşünme becerisi geliştirmek için farklı teknik, strateji veya yöntemler kullanılabilir. Bunlardan birisi de satrançtır. Bu çalışmanın genel amacı, satranç oynamanın eleştirel düşünme becerileri gelişimine etkisinin incelenmesidir. Çalışma kesitsel tarama modelinde sürdürülmüştür. Çalışma grubu 5–7 sınıf aralığındaki toplam 159 öğrencilerden oluşturulmuştur. Çalışma grubu oluşturulur iken seçkisiz olmayan amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme türü kullanılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından oluşturulmuş olan bilgi toplama formu ve Şahin ve Yılmaz (2018) tarafından revize edilmiş olan Eleştirel Düşünme Becerileri Ölçeği kullanılmıştır. Analizler, en az iki yıldır satranç bilen öğrencilerin eleştirel düşünme toplam puanları satranç bilmeyen akranlarından anlamlı düzeyde farklı çıktığına işaret etmektedir. Sınıf düzeyine göre yapılan alt analizlerde ise satranç bilen öğrencilerin puanlarında anlamlı bir farklılık ortaya çıkmaz iken, satranç bilmeyen öğrencilerin puanlarında üst sınıflar lehine anlamlı bir farklılık saptanmıştır. Bu sonuçlar, eleştirel düşünme becerileri gelişiminde satrancın anlamlı düzeyde katkı yaptığına işaret etmesi bağlamından manidardır.

Anahtar Kelimeler

Satranç, eleştirel düşünme, eleştirel düşünmeyi geliştirme, eğitsel materyal.

Kaynakça

• Adler, J. E. (1987). On resistance to critical thinking. Thinking: the second international conference. (Edt: David N. Perkins, Jack Lochead ve John C. Bishop). Lawrence Erlbaum Associates.
• Barnett, S. M., & Ceci, S. J. (2002). When and where do we apply what we learn? A taxonomy for far transfer. Psychological Bulletin, 128, 612–637. doi: 10.1037/0033–2909.128.4.612
• Bilalic, M., McLeod, P., & Gobet, F. (2007). Personality profiles of young chess players. Personality and Individual Differences, 42,901–910. doi:10.1016/j.paid.2006.08.025
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri (20 ed). Pegem Publishing.
• Cantürk–Günhan, B., & Başer, N. (2009). Probleme dayalı öğrenmenin öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerine etkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 451–482.
• Campitelli, G., & Gobet, F. (2008). The role of practice in chess: A longitudinal study. Learning and Individual Differences, 18(4), 446–458. doi.10.1016/j.lindif.2007.11.006
• Dilekçi, A., & Karatay H. (2021). Türkçe dersi öğretim programlarında 21. yüzyıl becerileri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(4), 1430-1444.
• Donovan, M. S., Bransford, J. D., & Pellegrino, J. W. (1999). How people learn: bridging research and practice. National Academies Press.
• Ertürk, N. E. (2022). A suggestion for critical thinking in nursing: Chess. Nursing forum, 57(5), 977– 980. https://doi.org/10.1111/nuf.12758
• Ferguson, R. (1995). Chess in education research summary, paper presented at the Chess in Education a Wise Move Conference at the Borough of Manhattan Community College. http://www.gardinerchess.com/publications/ciers.pdf
• Freely, A. J., & Steinberg D. L. (2009). Argumentation and debate critical thinking for reasoned decision making (12. Baskı). Wadsworth Cengage Learning.
• Frydman, M., & Lynn, R. (1992). The general intelligence and spatial abilities of gifted young Belgian chess players. British Journal of Psychology, 83, 233–235.
• Furnham, A., & Bachtiar, V. (2008). Personality and intelligence as predictors of creativity. Personality and Individual Differences, 45, 613–617. doi:10.1016/j.paid.2008.06.023
• Gobet, F. (2016). Understanding expertise: a multi–disciplinary approach. Palgrave/Macmillan.
• Güzelküçük, D. M. (2022). Argümantasyon tabanlı Türkçe öğretiminin eleştirel düşünme becerisine, eleştirel düşünme eğilimine ve ikna edici konuşmaya etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Kanat, K. (2020). Sokratik yönteme göre hazırlanan eleştirel düşünme eğitim programının çocukların eleştirel düşünme becerilrine ve ahlaki yargı düzeylerine etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi. Gazi Üniversitesi.
• Kurnaz, A. (2011). Eleştirel düşünme öğretimi etkinlikleri (Planlama–uygulama–değerlendirme). Eğitim Akademi.
• Kuru, G., & Şimşek, A. (2022). İlkokula yönelik yapılan eleştirel düşünme becerisiyle ilgili çalışmaların incelenmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 1061-1087. https://dx.doi.org/10.17240/aibuefd.2022..-1102533
• Mutakinati, L., Anwari, I., & Kumano, Y. (2018). Analysis of students’ critical thinking skill of middle school through stem education project–based learning. Jurnal Pendidikan IPA Indonesia, 7(1), 54–65.
• Paul, R. W. (1991). Staff development for critical thinking: lesson plan remodelling as the strategy. A.L. Costa (Ed.). Developing Minds (A Reseource Book For Teaching Thinking). Revised Education, 1, ASCD
• Paul, R.W., & Elder, L. (2001). Critical thinking: Tools for taking charge of your professional and personal life. Financial Times Prentice Hall.
• Sala, G., & Gobet, F. (2016). Do the benefits of chess instruction transfer to academic and cognitive skills? A meta–analysis. Educational Research Review, 18, 46–57. doi: 10.1016/j.edurev.2016.02.002
• Sala, G., & Gobet, F. (2017). Working memory training in typically developing children: a meta– analysis of the available evidence. Developmental Psychological, 4, doi: 10.1037/dev0000265
• Sönmez, E. (2021) Eleştirel düşünme öğretimi. Esra Kabataş Memiş ve Ahmet Kaçar (Ed.), Eleştirel ve Analitik Düşünme içinde (s.115–135). Pegem Akademi.
• Şahin, F. (2017). Chess: A game of kings or the king of games? A study of creativity in gifted and non– gifted students, Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(2), 263–272.
• Şahin, F. (2022). Kuramdan uygulamaya zeka ve üstün zeka. Nobel yayıncılık. Şahin, F. & Aslan, H. (2023). Satranç oynama motivasyonunun satranç oyun gücüne etkisi: Özel yetenekliler üzerinde bir inceleme. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1),116–136.
• Şahin, F., & Yılmaz, E. (2018). Eleştirel düşünme ölçeği uyarlama çalışması ve psikometrik özelliklerinin incelenmesi. II. İKSAD Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, 22–25 Kasım, Gaziantep–Türkiye.
• Thorndike, E. L., & Woodworth, R. S. (1901). The influence of improvement in one mental function upon the efficiency of other functions. Psychological Review, 8, 247–261. doi: 10.1037/h0074898
• Yıldız, D., & Uzunsakal, E. (2018). Alan araştırmalarında güvenilirlik testlerinin karşılaştırılması ve tarımsal veriler üzerine bir uygulama. Uygulamalı Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 14–28.