XIV. Yüzyılın İlk Yarısında Anadolu İslam’ına Dair Gözlemler: İbn Battûta Örneği

Yıl 2021, Sayı: 6, 71 - 82, 31.12.2021

Murat Keçiş Canan Öztürk

https://doi.org/10.47702/sema.2021.16

Öz

Ortaçağ kaynakları içerisinde yer alan seyahatnameler, toplumların inançlarına dair canlı tasvirler sunmaktadırlar. Seyyahlar kendi inançlarıyla karşılaştırma yapmak amacıyla diğer inançlara dair gözlemlerini kayda geçirmişlerdir. Bunların içerisinde yer alan Ortaçağ İslam âlimleri seyahat etmeyi adeta bir kültür haline getirmişlerdir. İslam medeniyetinde Rıhle olarak adlandırılan seyahatnameler kroniklerde yer almayan, toplumların inançlarını gözler önüne sermektedirler. Seyahat etmenin bir kültür haline geldiği Ortaçağ dünyasında bilimsel bilginin ilerlemesinde âlimlerin çok sık başka kültürleri tanıma hevesinde olduklarını görmek mümkündür. Dolayısıyla bu çalışma, XIV. yüzyılın ilk yarısında Anadolu’da yaşanan dini hayatı, dönemin en önemli seyyahlarından biri olan İbn Battûta’nın eserinden inşa etmeyi amaçlamıştır. Öncelikle İbn Battûta’nın Anadolu ile ilgili bilgilerini daha iyi değerlendirebilmek amacıyla onun biyografisi ortaya konulmuştur; “Türk Ülkesi”ne girişinden bu coğrafyayı terk edişine kadar kaydettiği gözlemler, dini hayatın farklı perspektiflerinden ele alınmıştır. Daha sonra, İbn Battûta’nın Anadolu’nun dini yapısı hakkındaki gözlemleri değerlendirilmiş ve oldukça tartışılmalı olan Anadolu’nun Hıristiyan bir ülkeden İslam’a geçiş süreci, seyyahın bakış açısından ortaya konulmuştur. Ortaya koyulan sonuçların retrospektif tarih anlayışı çerçevesinde, hakkında oldukça sınırlı bilgiye sahip olduğumuz Türkiye Selçuklu dönemi Anadolusu için de geçerli olduğu muhakkaktır.

Anahtar Kelimeler

İbn Battûta, Anadolu, XIV. Yüzyıl, Türkiye Selçukluları, Fas

Observations on Islam of Anatolian in the First Half of the 14th Century: The Case of Ibn Battuta

Öz

Travels in medieval sources offer vivid descriptions of the beliefs of societies. Travelers recorded their observations of other beliefs in order to compare them with their own. Medieval Islamic scholars, who are among them, made travel a culture. Travels called Rihle in Islamic civilization reveal the beliefs of societies that are not included in the chronicles. In the medieval world, where traveling became a culture, it is possible to see that scholars are very often eager to get to know other cultures for the advancement of scientific knowledge. Therefore, this article aims to introduce the religious life lived in Anatolia in the first half of the 14th century from the work of Ibn Battûta, one of the most important travelers of the period. First of all, Ibn Battûta’s biography reveal in order to better evaluate his knowledge of Anatolia; the observations he recorded from his entrance to the “Türkiye” to his departure from this geography discusses from different perspectives of religious life. Then, Ibn Battûta’s observations on the religious structure of Anatolia evaluate, and the highly controversial process of Anatolia's transition from a Christian society to an Islamic society reveal from the traveler's point of view. It is certain that the results we evplain also be valid for Anatolia during the Seljuq period, about which we have very limited information, within the framework of the retrospective understanding of history.

Anahtar Kelimeler

İbn Battuta, Anatolia, 14th Century, The Saljuqgs of Turkey, Morocco

Kaynakça

• Allouche, Adel. “A Study of Ibn Battūtah’s Account of His 726/1326 Journey Through Syria and Arabia”. Journal of Semitic Studies 35/2 (Autumn 1990), 283-299.
• Altıntaş, Meryem. İbn Battûta’ya Göre Anadolu Şehirlerinde Siyâsî, Dinî, İlmî, İçtimâî ve İktisâdî Hayat. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Ay, Resul. “Tasavvufî Hayat ve Tarikatlar”. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı. Editör: Ahmet Yaşar Ocak. 1/459-465. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2006.
• Aykut, A. Sait. “İbn Battûta”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 19/361-368. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Baykara, Tuncer. Denizli Tarihi İkinci Kısım 1070-1429. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1969.
• Cahen, Claude. “İbn Said Sur L’asie Mineure”. Tarih Araştırmaları Dergisi 6 (1968), 41-50.
• Cahen, Claude. Osmanlılardan Önce Anadolu. çev. Erol Üyepazarcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Demircan, Adnan. Emevîler. İstanbul: Beyan Yayınları, 2015.
• Dunn, Ross E. İbn Battuta’nın Dünyası. çev. Yeşim Sezdirmez, İstanbul: Klasik Yayınları, 2004.
• Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî. İbn Battûta Seyahatnamesi. çev. A. Sait Aykut. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 9. Basım, 2019.
• Ekinci, Yusuf. Ahîlik ve Meslek Eğitimi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Esin, Emel. İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş (Türk Kültürü El-Kitabı, 2, Cild 1/b’den Ayrı Basım). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1978.
• Göksoy, İsmail Hakkı. “İbn Battûta’ya Göre Güney Doğu Asya Ülkeleri”. Dini Araştırmalar Dergisi 4/12 (Ocak-Nisan 2002), 49-70.
• İbn Battûta Tanci. İbn Battûta Seyahatnamesi, 2 Cilt. Çeviri, inceleme ve notlar: A. Sait Aykut. İstanbul: YKY, 2004.
• İbn Cübeyr. Endülüsten Kutsal Topraklara. çev. İsmail Güler. İstanbul: Selenge Yayınları, 2003.
• İbn Hacer el-Askalânî. ed-Dürerü’l-Kâmine fî-Âyâni’l-Mi’eti’s-Sâmine. Haydarabad: 1348-1380, 3.
• İbn Haldun. Mukaddime. Hazırlayan: Süleyman Uludağ, 2 Cilt. İstanbul: Dergah Yayınları, 4. Baskı, 2005.
• İbn Haldun. Mukaddime. çev. Zakir Kadirî Ugan, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Kapar, Mehmet Ali. “İki Seyyah Bir Kültür: Broquière ve İbn Battûta Seyahatnâmelerine Göre Türklerde Yemek Kültürü”. SEFAD, 41 (2019), 427-444. https://doi.org/10.21497/sefad.586682
• Karaman, Suat. İbn Battûta’ya Göre XIV. Yüzyıl Anadolu Kültür Hayatı. Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Kavak, Abdulcebbar. “Seyyah İbn Battûta’nın Gözüyle 14. Asır İran Toplumunda Tasavvuf”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/25 (Aralık 2020), 432-456.
• Keçiş, Murat. “Batı Anadolu Beyliklerinde Türkçe”. IV. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu. 1/651-656. Muğla: Muğla Üniversitesi, Aralık 2011.
• Köprülü, Mehmet Fuad. Anadolu’da İslamiyet. İstanbul: Alfa Yayınları, Mart 2017.
• Koçyiğit, Tahsin. “İbn Battûta’nın Karadeniz seyahati üzerine bazı mülahazalar”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/4 (2009). 53-73.
• Korobeynikov, Dmitry. “Royal Titles the Germiyanoğulları”. Germiyanoğulları Beyliği Bildiriler. Yayına Hazırlayanlar: Mehmet Ersan-Mehmet Şeker. 303-310. Ankara: 2017.
• Küçükkaya, Mahmut Askeri. İbn Battûta Seyahatnamesinde Tasavvufî Kültür. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2021.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Selçuklular ve Beylikler Devrinde Tasavvufî Düşünce”. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı. haz. Ahmet Yaşar Ocak. 1/429-439. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2006.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Türkiye Sosyal Tarihinde İslamın Macerası, Makaleler İncelemeler. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Şehitoğlu, Betül Ok. Seyahatname Sosyolojisi: İbn Batuta’nın Gizemli Dünyasına Sosyolojik Bir Bakış. Konya: Çizgi Kitabevi, 2021.
• Şeker, Mehmet. İbn Batuta'ya Göre Anadolu'nun Sosyal-Kültürel ve İktisadî Hayatı İle Ahîlik. Ankara: Kültür Bakanlığı HAGEM, 1993.
• Takkûş, Muhammed Süheyl. Emevî Devleti Tarihi. çev. Mücahit Yüksel. İstanbul: Hikmetevi yayınevi, 2016.
• Touati, Houari. Orataçağda İslam ve Seyahat Bir Âlim Uğraşısının Tarihi ve Antropolijisi. çev. Ali Berktay. İstanbul: Yapı Kredi yayınları, 2. Basım, 2016.
• Üstündağ, Mehlika. “İbn Battuta Seyahatnamesine Göre XIV. Yüzyıl İran Coğrafyasında Sosyal Yaşam”. İraniyat Dergisi / Journal of Iranian Studies 1/2 (2017), 45-65.
• Vryonis, Speros. The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century. Berkeley- Los Angeles- Londra: University of California Press, 1971, yeniden basım 1986.
• Waines, David. İbn Battûta’nın Destansı Seyahati Bir Ortaçağ Maceraperestinin Hikâyeleri. çev. Ebru Kılıç, İstanbul: Alfa Yayınları, 2012.
• Yiğit, İsmail. Emevîler (661-750). İstanbul: İsam Yayınları, 2016.
• Yücel, Yaşar. Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar, 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Basım, 1991.