Urban Transformation in Turkish Cinema of The 2000s

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 2, 71 - 109, 19.10.2018

Şeyma Balcı

https://doi.org/10.32001/sinecine.471850

Cited By: 2

Öz

The break-up, decomposition, and partitioning process of cities began with the transformation period between January 24 and September 12, 1980, which introduced Turkey to a free market economy. With neoliberalism, sustained production runs parallel to a city’s becoming a part of capital accumulation, such that the place itself and the city become “commodities.” “Marketable” cities as the focus point of global investments, which are becoming central to capital accumulation, are being re-shaped according to the neoliberal conception of a city. During the period known as “urbanization of the capital,” a manifestation of neoliberal city policies, urban transformation is practiced with “creative destruction” strategies and “dispossession by the way of seizure” supported by new legislation. Although urban transformation started in Ankara with Law No. 5104 for the Urban Transformation Project of Northern Access to Ankara, introduced in 2004, Istanbul has since become the “capital city” of this policy. Cinema is one of the fields where this transformation is made visible. Setting off from the assumption that Istanbul, as a city subject to the threats that accompany “creative destruction” strategies, is the center of the stories told in film, this article questions and attempts to show how urban transformation is represented, how it impacts characters, and how it is represented through images in the “art” films of Turkish cinema in the 2000s. Urban transformation takes various forms. Therefore, the films 11’e 10 Kala (Pelin Esmer, 2009), Zerre (Erdem Tepegöz, 2012), Şimdiki Zaman (Belmin Söylemez, 2012), Annemin Şarkısı (Erol Mintaş, 2014), and Kaygı (Ceylan Özgün Özçelik, 2017) were examined, since these films include examples of “transformation with urban transformation/reformation projects” put into practice through new laws justified on such grounds as earthquakes, low quality housing and environment, “reformation,” and so on. Since the passage to a neoliberal city regime manifested itself more exactly in Turkey after the 2000s, the films were analyzed according to so-called “historical criticism,” or critical approaches that “classify and examine films according to their position within a historical context and under the light of historical developments.” 

Anahtar Kelimeler

Urban transformation, Istanbul, city, Turkish cinema of the 2000s

2000’LER TÜRK SİNEMASINDA KENTSEL DÖNÜŞÜM

Öz

Kentleri parçalama, ayrıştırma ve bölme süreci Türkiye’nin serbest piyasa ekonomisine girmesine ön ayak olan 24 Ocak/12 Eylül 1980 dönüşümüyle başlamaktadır. Neoliberalizmle birlikte kentlerin sürekli mekân üretimiyle sermaye birikiminin bir parçası haline gelmesi paralel ilerlemekte, hem mekânın kendisi hem de kentler “meta” haline gelmektedir. Sermaye birikiminin merkezi haline gelen, küresel ve büyük yatırımların odağında, “pazarlanabilen” kentler neoliberal kent anlayışına uygun bir şekilde yeniden biçimlenmektedir. “Sermayenin kentleşmesi” olarak adlandırılan bu dönemde neoliberal kent politikalarının tezahürlerinden kentsel dönüşüm, “yaratıcı yıkım” stratejileri, “el koyma yoluyla mülksüzleştirme” çıkarılan yasalarla uygulamaya konulmaktadır. Kentsel dönüşüm yasal olarak 2004 yılında çıkarılan 5104 sayılı Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Kanunu ile Ankara’da başlamasına rağmen bu politikanın “başkenti” İstanbul olur. Yaşanan dönüşümlerin bir biçimde görünür kılındığı alanlardan biri de sinemadır. Bu çalışmada, filmlerde “yaratıcı yıkım” stratejilerine eşlik eden, tehditlere gebe bir kentin/İstanbul’un hikâyelerin merkezini oluşturduğu varsayımından hareketle, kentsel dönüşümün filmlerde nasıl temsil edildiği, film kahramanları üzerindeki etkileri, hangi imgelerle gösterildiği ve/veya duyurulduğu sorularına yanıt aranmaya çalışılmış ve 2000’ler Türk sinemasının “sanat” sinemasına bakılmıştır. Bu bağlamda 11’e 10 Kala (Pelin Esmer, 2009), Zerre (Erdem Tepegöz, 2012), Şimdiki Zaman (Belmin Söylemez, 2012), Annemin Şarkısı (Erol Mintaş, 2014) ve Kaygı (Ceylan Özgün Özçelik, 2017) filmleri, “tarihsel bir bağlam içindeki konumlarına göre ve tarihsel gelişmelerin ışığı altında sınıflandıran ve inceleyen” eleştirel yaklaşımlardan “tarihsel eleştiri”yle analiz edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Kentsel dönüşüm, İstanbul, kent, 2000’ler Türk sineması

Kaynakça

• Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun (2012, 31 Mayıs). Resmi Gazete (Sayı: 28309). http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/05/20120531-1.htm.
• ‘Ağır Roman’ dizisinde ‘kentsel dönüşüm’ krizi. (Nisan, 2017). http://www.radikal.com.tr/hayat/agir-roman-dizisinde-kentsel-donusum- krizi-1111774/.
• Akbal Süalp, Z. T. (2006). Bir Deneyimin Tarihi; Tarih Deneyimleri ve Deneyimin Tarihi. D. Bayrakdar (Ed.), Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler Sinema ve Tarih (s. 41-47). İstanbul: Bağlam.
• Aksoy, A. (2014). İstanbul’un Neoliberalizmle İmtihanı. A. B. Candan & C. Özbay (Ed.), Yeni İstanbul Çalışmaları, Sınırlar, Mücadeleler, Açılımlar (s. 26- 46). İstanbul: Metis.
• Aslan, Ş. & Erman, T. (2016). Bir Zamanlar İstanbul’da Gecekondular Vardı: Günlük Basında Şehrin Gecekonduyla İmtihanı. D. Ö. Koçak & O. K. Koçak (Ed.), İstanbul Kimin Şehri? Kültür, Tasarım, Seyirlik ve Sermaye (s.115-144). İstanbul: Metis.
• Balaban, O. (2011). İnşaat Sektörü Neyin Lokomotifi?. Birikim, 270, 19- 26.
• Balaban, O. (2013). Neoliberal Yeniden Yapılanmanın Türkiye Kentleşmesine Bir Diğer Armağanı: Kentsel Dönüşümde Güncelin Gerisinde Kalmak. A. Çavdar & P. Tan (Ed.), İstanbul: Müstesna Şehrin İstisna Hali (s. 51-78). İstanbul: Sel.
• Balcı, Ş. (2016). Türk Sinemasında Kent ve Kentleşme Bağlamında İstanbul. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Belediye Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun (2010, 24 Haziran). Resmi Gazete (Sayı: 27621). http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/06/20100624-2.htm.
• Bilgin, İ. (2013). Kentsel Dönüşümün Doğası; Akış mı Zorlama mı?. T. Bora (Ed.), Milyonluk Manzara (s. 11- 47). İstanbul: İletişim.
• Bartu Candan, A. & Kolluoğlu, B. (2010). 2000’ler İstanbul’unda Mekân Siyaseti. Ç. Keyder (Ed.), Küreselleşen İstanbul’da Ekonomi (s. 53-60). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Baudrillard, J. (2010). Nesneler Sistemi (Çev. O. Adanır & A. Karamollaoğlu). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Burke, P. (2003). Afişten Heykele, Minyatürden Fotoğrafa Tarihin Görgü Tanıkları (Çev. Z. Yelçe). İstanbul: Kitap.
• Corrigan, T. (2008). Film Eleştirisi El Kitabı (Çev. A. Gürata). Ankara: Dipnot.
• Çavdar, A., & Tan, P. (2013). Sunuş. A. Çavdar & P. Tan (Ed.), İstanbul: Müstesna Şehrin İstisna Hali. İstanbul: Sel.
• Çavuşoğlu, E. (2014). Türkiye Kentleşmesinin Toplumsal Arkeolojisi. İstanbul: Ayrıntı.
• Duruel Erkılıç, S. (2012). Türk Sinemasında Tarih ve Bellek. Ankara: De Ki.
• Ekinci, O. (1994). İstanbul’u Sarsan On Yıl (1983-1993). İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Erder, S. (1998). “Köysüz ‘köylü’ göçü”. Görüş, 34, 24-26.
• Esmer, P. (Yönetmen). (2009). 11’e 10 Kala [Film]. Türkiye: Kule.
• Falbe-Hansen, R. (2003). The Filmmaker As Historian. A Danish Journal of Film Studies, 16, 109-118.
• Ferro, M. (2017). Sinema ve Tarih (Çev. H. Demir). İstanbul: Ayrıntı.
• Freely, B. & Freely, J. (2015). Galata, Pera, Beyoğlu: Bir Biyografi (Çev. Y. Türedi). İstanbul: YKY.
• Gülhan, S. T. (2016). Devlet Müteahhitlerinden Gayrimenkul Geliştiricilerine, Türkiye’de Kentsel Rant Ve Bir Meta Olarak Konut Üreticiliği Konuta Hücum. T. Bora (Ed.), İnşaat Ya Reselullah (s. 33-45). İstanbul: İletişim.
• Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. (2006). Türkiye’de Göç ve Yerinden Edilmiş Nüfus Araştırmaları (NEE-HÜ.06.01). Ankara: İsmat. http://www.hips.hacettepe.edu.tr/TGYONA-AnaRapor.pdf
• Harvey, D. (2012). Sermaye Muamması Kapitalizmin Krizleri (Çev. S. Savran). İstanbul: Sel.
• Harvey, D. (2013a). Paris, Modernitenin Başkenti (Çev. B. Kılınçer). İstanbul: Sel.
• Harvey, D. (2013b). Asi Şehirler Şehir Hakkından Kentsel Devrime Doğru (Çev. A. D. Temiz). İstanbul: Metis.
• Harvey, D. (2014). Kentsel Mekân Mücadeleleri Neden Önemlidir? (Çev. S. Torlak & Ö. Kulak). S. Torlak & Ö. Kulak (Ed.), Mekân Meselesi (s. 141-164). İstanbul: Tekin.
• Işık, O. & Pınarcıoğlu, M. (2013). Nöbetleşe Yoksulluk: Gecekondulaşma ve Kent Yoksulları- Sultanbeyli Örneği. İstanbul: İletişim.
• İstanbul’da yatak kapasitesi 234 bine çıkacak. (Temmuz, 2018). https://www.hurriyetemlak.com/istanbul-da-yatak-kapasitesi-234- bine-cikacak/emlak-yasam-sektorden-haberler/8a8MsN.H1cM=
• Kabadayı, L. (2014). Film Eleştirisi Kuramsal Çerçeve ve Sinemamızdan Örnek Çözümlemeler. İstanbul: Ayrıntı.
• Kemal, Y. (2015). Sarı Sıcak. İstanbul: YKY.
• Keyder, Ç. (2013). Arka Plan (Çev. S. Savran). Ç. Keyder (Ed.), İstanbul Küresel ile Yerel Arasında (s. 9-40). İstanbul: Metis.
• Kiptaş Hakkında. (2016, Mart). http://www.kiptas.istanbul/tr/kiptas/kiptas-hakkinda
• Konut Finansmanı Sistemine İlişkin Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkındaki Kanun (2007, 21 Şubat). Resmi Gazete (Sayı: 26454). http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/03/20070306-1.htm
• Kurtuluş, H. & Türkün, A. (2005). Giriş. H. Kurtuluş (Ed.), İstanbul’da Kentsel Ayrışma: Mekânsal Dönüşümde Farklı Boyutlar (s. 9-24). İstanbul: Bağlam.
• Kuyucu, T. (2010). Bir Mülkiyet Transferi Aracı Olarak TOKİ ve Kentsel Dönüşüm Projeleri. İ.Y. Akpınar (Ed.), Osmanlı Başkentinden Küreselleşen İstanbul’a: Mimarlık ve Kent, 1910- 2010 (s. 122- 134). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Kuyucu, T. & Ünsal, Ö. (2011). Neoliberal Kent Rejimiyle Mücadele: Başıbüyük ve Tarlabaşı’nda Kentsel Dönüşüm ve Direniş (Çev. E. Ayhan). D.Göktürk, L.Soysal & İ. Türeli (Ed.), İstanbul Nereye? Küresel Kent, Kültür, Avrupa (s. 85-106). İstanbul: Metis.
• Kyvig, D. E. & Marty, M. A. (2000). Yanıbaşımızdaki Tarih (Çev. N. Özsoy). İstanbul: Tarih Vakfı.
• Makal, O. (2014). Sinemada Tarihin Görüntüsü. İstanbul: Kalkedon.
• Maktav, H. (2013). Türk Sinemasında Tarih ve Siyaset. İstanbul: Agora.
• Mintaş, E. (Yönetmen). (2014). Annemin Şarkısı [Film]. Türkiye.
• Öktem Ünsal, B. & Türkün, A. (2014). Neoliberal Kentsel Dönüşüm Kentsel Alanlarda Sınıfsal Tahliye, Yoksullaşma ve Mülksüzleşme. A. Türkün (Ed.), Mülk, Mahal, İnsan İstanbul’da Kentsel Dönüşüm (17-42). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Özbay, C. (2014). Yirmi Milyonluk Turizm Başkenti: İstanbul’da Hareketliliklerin Politik Ekonomisi. A. B. Candan & C. Özbay (Ed.), Yeni İstanbul Çalışmaları, Sınırlar, Mücadeleler, Açılımlar (s. 166-197). İstanbul: Metis.
• Özçelik, Ö.C. (Yönetmen). (2017). Kaygı [Film]. Türkiye.
• Özden, Z. (2014). Film Eleştirisi Film Eleştirisinde Temel Yaklaşımlar ve Tür Filmi Eleştirisi. Ankara: İmge.
• Pérouse, J-F. (2011a). Bir Arnavutköy Daha Var (Çev. İ. Kurşunlugil Tunçer). İstanbul’la Yüzleşme Denemeleri Çeperler, Hareketlilik ve Kentsel Bellek (s.9-15). İstanbul: İletişim.
• Pérouse, J-F. (2011b). İstanbul’un Göbeğinde Bir Transit Geçiş Bölgesinin Doğuşu ve Ortadan Kalkışı: Tarlabaşı Örneği (1987-2007) (Çev. S. Sezer). İstanbul’la Yüzleşme Denemeleri Çeperler, Hareketlilik ve Kentsel Bellek (s.281-299). İstanbul: İletişim.
• Rosenstone, R. A. (1994/2018). Gerçek Olarak Tarihsel Film (Çev. Y. Lüleci). Sinecine, 9 (1), 159-181.
• Ryan, M. & Kellner, D. (2000). Politik Kamera Çağdaş Hollywood Sinemasının İdeolojisi ve Politikası (Çev. E. Özsayar). İstanbul: Ayrıntı.
• Ryan, M. & Lenos, M. (2014). Film Çözümlemesine Giriş Anlatı Sinemasında Teknik ve Anlam (Çev. E. Suat Onat). Ankara: De Ki.
• Söylemez, B. (Yönetmen). (2012). Şimdiki Zaman [Film]. Türkiye: Filmbüfe.
• Şen, B. (2010). Kentsel Dönüşüm ve “Kaybetmeden Mücadele Etme Arayışı” Gülsuyu-Gülensu ve Başıbüyük Deneyimleri. B. Şen & A. E. Doğan (Ed.), Tarih Sınıflar ve Kent (s. 309-353). Ankara: Dipnot.
• Şengül, H. T. (2012). Türkiye’nin Kentleşme Deneyiminin Dönemlenmesi. F. Alpkaya & B. Duru (Ed.), 1920’den Günümüze Türkiye‘de Toplumsal Yapı ve Değişim (s. 407-453). Ankara: Phoenix.
• Tarlabaşı Stratejik Sosyal Plan (2008-2010). (2017). https://www.kentselstrateji.com/wp-content/uploads/E- 08_TarlabasiStratejikSosyalPlan.pdf (Erişim tarihi: 14 Mayıs 2018).
• Tarlabaşı Yenileniyor. (2016, Şubat). http://www.beyoglubuyukdonusum.com/tarlabasi/detay/Genel-Bakis/30/35/0 (Erişim tarihi: 14 Mayıs 2018).
• Teksoy, R. (1998). Sinema ile Tarih. T. A. Çağlayan (Ed.), I. Uluslararası Sinema ile Tarih Buluşması (s. 14). Ankara: Başkent.
• Tepegöz, E. (Yönetmen). (2012). Zerre [Film]. Türkiye.
• TOKİ Haber (2017). İstanbul’da Kentsel Dönüşüm Hızlanıyor. (84), 12-21.
• Türkün, A. (2014). Kentsel Ayrışmanın Son Aşaması Olarak Kentsel Dönüşüm. A. Türkün (Ed.), Mülk, Mahal, İnsan İstanbul’da Kentsel Dönüşüm (s. 3-15). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Türkün, A. & Sarıoğlu, A. (2014). Tarlabaşı: Tarihi Kent Merkezinde Yoksulluk ve Dışlanan Kesimler Üzerinden Yeni Bir Tarih Yazılıyor. A. Türkün (Ed.), Mülk, Mahal, İnsan İstanbul’da Kentsel Dönüşüm (s. 267- 309). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Türkün, A., Öktem Ünsal, B., Yapıcı, M. (2014). İstanbul’da 1980’ler Sonrasında Kentsel Dönüşüm: Mevzuat, Söylem, Aktörler ve Dönüşümün Hedefindeki Alanlar. A. Türkün (Ed.), Mülk, Mahal, İnsan İstanbul’da Kentsel Dönüşüm (s.79-139). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Ünsal, Ö. (2014). Neoliberal Kent Politikaları ve Direnişin Siyaseti: İstanbul’da Yeni Kentsel Muhalefet. A. B. Candan & C. Özbay (Ed.), Yeni İstanbul Çalışmaları, Sınırlar, Mücadeleler, Açılımlar (s. 109- 123). İstanbul: Metis.
• Yalçıntan, M.C., Çalışkan, Ç.O., Çılgın, K. ve Dündar, U. (2014). İstanbul Dönüşüm Coğrafyası. A. B. Candan ve C. Özbay (Ed.), Yeni İstanbul Çalışmaları, Sınırlar, Mücadeleler, Açılımlar (s. 47-70). İstanbul: Metis.
• Yeni Türk Ceza Kanunu (2004, 26 Eylül). Resmi Gazete (Sayı: 25611). http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/10/20041012.htm (Erişim tarihi: 17 Mayıs 2018).
• Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun (2005, 16 Haziran). Resmi Gazete (Sayı: 25866). http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/07/20050705-1.htm (Erişim tarihi: 18 Mayıs 2018).