Sinematik Atmosferin Felsefi Niteliği

Yıl 2025, Sayı: 2025 10. Yıl Özel Sayısı, 191 - 209, 30.10.2025

Işkın Özbulduk Kılıç

https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.1758151

Öz

Bu çalışmada atmosfer olgusu görsel-işitsel estetiktik niteliğinin ötesinde sinemanın ontolojik ve fenomenolojik yapısının asli bir bileşeni olarak konumlandırılmaktadır. Kıta felsefesi çerçevesinde ele alınan atmosfer, temsilin ötesinde, izleyicinin bedensel duyumsama alanına doğrudan yönelen ve kavram öncesi bir varlık kipliği olarak tanımlanır. Çalışmanın temel argümanları, atmosferin filmin dünyasında özerk bir varoluş alanı yarattığını, bunun yalnızca mekânın veya olayların çevresinde şekillenen geçici bir “hâl” değil, varlığın duyumsal kipliği olduğunu ortaya koyar. Atmosfer, izleyici ile film arasında algısal ve duyusal bir eş-yapı kurar; görsel-işitsel öğeler ise bu oluşun yalnızca tetikleyici unsurlarıdır. Bu bağlamda atmosfer, bilgiyi veya anlamı sabitlemekten ziyade, düşüncenin kavramsallaşmadan önce filizlenebileceği, anlamın askıya alındığı bir deneyim alanı sunar. Makale, atmosferin sinemada nasıl inşa edildiğinden çok, neden felsefi bir mesele olarak ele alınması gerektiğini tartışır. Bu perspektif, Yol Kenarı (Pirselimoğlu, 2017) ve Körfez (Yeksan, 2017) filmlerinde zamansal belirsizlik, mekânsal muğlaklık, sessizlik ve boşluk gibi estetik araçlar üzerinden örneklendirilir. Sonuç olarak çalışma, atmosferi yalnızca duygusal bir etki olarak değil, sinemada düşüncenin ontolojik ön-koşulu ve varoluşsal bir deneyim biçimi olarak konumlandırır.

Anahtar Kelimeler

Sinematik Atmosfer , Kıta Felsefesi , Yol Kenarı , Körfez , Mekan

The Philosophical Quality of Cinematic Atmosphere

Öz

In this study, the phenomenon of atmosphere is positioned as an essential component of cinema's ontological and phenomenological structure, beyond its visual-aesthetic qualities. Atmosphere, examined within the framework of continental philosophy, is defined as a pre-conceptual mode of existence that goes beyond representation and directly addresses the viewer's bodily sensory field. The main arguments of the study reveal that atmosphere creates an autonomous realm of existence within the filmic world, which is not merely a temporary ‘state’ shaped by the surroundings of space or events, but rather the sensory mode of being itself. Atmosphere establishes a perceptual and sensory co-structure between the viewer and the film; visual and auditory elements are merely triggering elements of this formation. In this context, atmosphere offers an experiential space where meaning is suspended, allowing thought to germinate before conceptualisation, rather than fixing information or meaning. The article discusses why atmosphere should be considered a philosophical issue rather than how it is constructed in cinema. This perspective is exemplified through aesthetic tools such as temporal uncertainty, spatial ambiguity, silence, and emptiness in the films Roadside (Pirselimoğlu, 2017) and Gulf (Yeksan, 2017). In conclusion, the study positions atmosphere not merely as an emotional effect but as the ontological precondition of thought and an existential form of experience in cinema

Anahtar Kelimeler

Cinematic Atmosphere , Continental Philosophy , Yol Kenarı , Körfez , Place

Kaynakça

• Anderson, B. (2009). Affective atmospheres. Emotion, Space and Society, 2(2), 77–81. https://doi.org/10.1016/j.emospa.2009.08.005
• Abrams, M. H., & Harpham, G. G. (2012). A glossary of literary terms (10. bs.). Wadsworth Cengage.
• Bénard O’Kelly, R., Castello Branco, P., Cox, R., & Cyrulnik, N. (2024). Atmosphere in film / Atmosphère dans le film. [Dergi Adı], 146(10). https://doi.org/10.4000/146s1
• Benjamin, W. (1969). The work of art in the age of mechanical reproduction (H. Arendt, Ed.; H. Zohn, Trans.). In Illuminations (pp. 217–251). Schocken Books. (Original work published 1935)
• Bille, M., Bjerregaard, P., & Sørensen, T. F. (2015). Staging atmospheres: Materiality, culture, and the texture of the in-between. Emotion, Space and Society, 15, 31–38. https://doi.org/10.1016/j.emospa.2014.11.002
• Böhme, G. (1993). Atmosphere as the fundamental concept of a new aesthetics. Thesis Eleven, 36(1), 113–126. https://doi.org/10.1177/072551369303600107
• Böhme, G. (2014). Atmospheres: Aesthetics of emotional spaces (S. De Sanctis, Trans.). Ashgate Publishing.
• Böhme, G. (2017). Atmospheric architectures: The aesthetics of felt spaces (A.-Chr. EngelsSchwarzpaul, Ed. & Trans.). Bloomsbury Academic.
• Bruno, G. (2022). Atmospheres of projection: environmentality in art and screen media. In Atmospheres of Projection. University of Chicago Press.
• Bruno, G. (2022). Atmospheres of projection: Environmentality in art and screen media. University of Chicago Press.
• Buchan, A. (1875). Atmosphere. In Encyclopædia Britannica (9th ed., Vol. 3, s. 163–170). Edinburgh: A. & C. Black.
• Bütev, S. (2017). Ben O Değilim Filminde Başkası’nın Varoluşçu Görüntüsü. SineFilozofi, 2(3), 3-34
• Ceylan, N. B. (Yönetmen ve Senarist). (2002). Uzak [Film]. NBC Film.
• Edenhofer, O., Bajaj, R., & Stern, N. (2012). The atmosphere as a global commons. In D. Bollier & S. Helfrich (Eds.), The wealth of the commons: A world beyond market and state (s. 114– 122). Levellers Press.
• Encyclopædia Britannica. (2025). Atmosphere. In Britannica Academic. https://academic. eb.com
• Fernandez Velasco, P., & Niikawa, T. (2025). What are atmospheres? The Philosophical Quarterly. Advance online publication. https://doi.org/10.1093/pq/pqaf024
• Gregersen, A. M. (2021). Exploring the atmosphere inside a liturgical laboratory. Material Religion, 17(5), 627–650. https://doi.org/10.1080/17432200.2021.1945990
• Griffero, T. (2014). Atmospheres and lived space. Studia Phaenomenologica, 14, 29–51.
• Griffero, T. (2018). Atmosphere. In International Lexicon of Aesthetics. https://lexicon. mimesisjournals.com
• Griffero, T., & Tedeschini, M. (Eds.). (2019). Atmosphere and aesthetics: A plural perspective. Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-24942-7
• Gumbrecht, H. U. (2012). Atmosphere, mood, stimmung: On a hidden potential of literature (E. Butler, Trans.). Stanford University Press.
• Heidegger, M. (1951). Building, dwelling, thinking (A. Bobeck, Trans.).
• Hven, S. (2022). Enacting the worlds of cinema. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oso/9780197555101.001.0001
• Işıklar, U. (2022). Kriz ve Fırsat Arasındaki İnce Çizgi: Nietzsche’nin Üstinsan Düşüncesi Bağlamında TayfunPirselimoğlu’nun Yol kenarı Filmi. Sinefilozofi Dergisi, Cilt: 7, Sayı:13. 126- 141. https//doi.org//10.31122/sinefilozofi.949117.
• İpek, Ö. (2015). Yeni Türkiye sinemasında madun ve maduniyet imgeleri: “Vicdan ve Ölüm Üçlemesi” ekseninde aynı kentlerin gayrı dünyaları. H. Köse & Ö. İpek (Haz.), Gözdeki kıymık içinde (ss. 147–164). Metis Yayınları.
• Kabadayı, L., & Öztürk, S. (2018). Yol kenarı filmi üzerine yönetmen Tayfun Pirselimoğlu ile söyleşi. SineFilozofi, 3(5), 206-225.
• Kajitani, S. (2016). Atmosphere and religion: The phenomenology of Hermann Schmitz and the possibility for a comparative study of religion. Religija ir Kultūra, 18–19, 89–98. https:// doi.org/10.15388/Relig.2016.7
• Kazig, R. (2016). Presentation of Hermann Schmitz’ paper, “Atmospheric Spaces” Ambiances. Environnement sensible, architecture et espace urbain, Rediscovering. https://doi. org/10.4000/ambiances.709
• Liktor, C. (2021, Temmuz 14). Yol kenarı: Sanki dünyanın sonu. Altyazı Online. (İlk olarak 2018’de Altyazı dergisinin 184. sayısında yayımlanmıştır). https://www.altyazi.net
• McCormack, D. P. (2008). Engineering affective atmospheres on the moving geographies of the 1897 Andrée expedition. Cultural Geographies, 15(4), 413–430. https://doi. org/10.1177/1474474008094314
• Moraveji, E., Ziashahabi, P., & Hosseini, M. (2022). The status of the concept of atmosphere in Hermann Schmitz’s New Phenomenology. Journal of Philosophical Investigations at University of Tabriz, 16(32), 201–221. https://doi.org/10.22034/jpiut.2021.46530.2868
• Pavoni, A. (2024). Uzak, or the unbearable lightness of the ordinary. Ambiances: International Journal of Sensory Environment and Design, 10, Article 3. https://doi.org/10.4000/ambiances.4892
• Pirselimoğlu, T. (Yönetmen ve Senarist). (2007). Rıza [Film]. Zuzi Film.
• Pirselimoğlu, T. (Yönetmen ve Senarist). (2010). Pus [Film]. Yapımcılar: Rena Vougioukalou, Tayfun Pirselimoğlu, & Veysel İpek.
• Pirselimoğlu, T. (Yönetmen ve Senarist). (2021). Yol Kenarı [Film]. Gataki Movie; Bad Crowd; Arizona Films Productions.
• Pirselimoğlu, T. (Yönetmen ve Senarist). (2021). Kerr [Film]. Bad Crowd; Zuzi Film; Arizona Productions.
• Riedel, F. (2019). Atmosphere. In Affective societies (pp. 85-95). Routledge.
• Schmitz, H. (2016). Atmospheric spaces. Ambiances, (Rediscovering). https://doi.org/10.4000/ambiances.711
• Schmitz, H. (1995). Der unerschöpfliche Gegenstand: Grundzüge der Philosophie. Bonn: Bouvier Verlag.
• Öztürk, S. (2019). Kristal-imajın yüzlerinden kıyameti izlemek: Yol kenarı (2017). İçinde M. Aytaş & A. Oktan (Eds.), Araf’ta imgeler (pp. 113–136). Doruk Yayınları.
• Smith, G. M. (2003). Film structure and the emotion system. Cambridge University Press.
• Spadoni, R. (2019). What is film atmosphere? Quarterly Review of Film and Video, 37(7), 657–674. https://doi.org/10.1080/10509208.2019.1606558
• Tawa, M. (2022). Atmosphere, architecture, cinema: Thematic reflections on ambiance and place. Springer Nature Switzerland. https://doi.org/10.1007/978-3-031-13964-2
• Thibaud, J.-P. (2011). The sensory fabric of urban ambiances. In M. H. Edensor (Ed.), Geographies of rhythm: Nature, place, mobilities and bodies (pp. 79–92). Routledge.
• Ulutaş, S., & Aytaş, M. (2024). The concept of Stimmung and the creation of objective moods in movies: Kerr (2021) movie review. Galactica Media: Journal of Media Studies, 6(4), 286–313. https://doi.org/10.46539/gmd.v6i4.486
• Ulutaş, S., & Koca, S. (2023). Sinema filmlerinde ruh halleri: Tabutta Rövaşata filminin fenomenolojik incelemesi. Tykhe Sanat ve Tasarım Dergisi, 8(15), 396–412. https://doi.org/10.55004/tykhe.1336898
• Zaim, D. (Yönetmen ve Senarist). (1996). Tabutta Rövaşata [Film]. İ.F.R.
• Zumthor, P. (2006). Atmospheres: Architectural environments – Surrounding objects. Birkhäuser.