Bourgeois Culture and Fascist Art Criticism: The Affirmative Character of Culture in Herbert Marcuse and István Szabó’s Mephisto

Yıl 2025, Sayı: 2025 10. Yıl Özel Sayısı, 210 - 230, 30.10.2025

Mehmet Büyüktuncay , Mete Han Arıtürk

https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.1758306

Öz

This study analyzes the evolution of bourgeois culture into a fascist conception of art through István Szabó’s film Mephisto, based on the theoretical framework of Herbert Marcuse's essay "The Affirmative Character of Culture". According to Marcuse, the ’affirmative culture’ that has developed in bourgeois society creates an illusory realm of inner freedom by separating the spiritual and intellectual worlds from the practices of material life, thereby concealing social inequality and oppression. Although this culture initially possessed a progressive potential, it eventually came to serve the mechanisms of authoritarian states for the total mobilization and domination of individuals. Using this theoretical foundation, the study examines the character of the ambitious actor Hendrik Höfgen in Mephisto. Höfgen escapes political responsibility by viewing art as a separate sphere of ’higher values’ distinct from politics, ultimately becoming part of the Nazi regime's cultural apparatus. The film demonstrates how the regime transforms art into a propaganda tool, reinterpreting even a classic like Hamlet through its own ideology of ’heroic realism’. While the article shows how Marcuse’s theory is substantiated by the film, it also highlights the dialectical nature of art, emphasizing that artworks can possess the potential for resistance as well as for service to oppressive ideologies.

Anahtar Kelimeler

Affirmative Culture , Fascist Art , Herbert Marcuse , Mephisto , Ideology

Burjuva Kültürü ve Faşist Sanatın Eleştirisi: Herbert Marcuse’de Kültürün Olumlayıcı Karakteri ve Istvan Szabo’nun Mefisto’su

Öz

Bu çalışma, Herbert Marcuse’nin “Kültürün Olumlayıcı Karakteri” makalesindeki kuramsal çerçeveyi temel alarak, burjuva kültürünün faşist sanat anlayışına evrilme sürecini István Szabó’nun Mefisto filmi üzerinden analiz etmektedir. Marcuse’ye göre burjuva toplumunda gelişen ’olumlayıcı kültür’, manevi ve ruhani dünyayı maddi yaşamın pratiklerinden ayırarak, toplumsal eşitsizlikleri ve baskıyı gizleyen yanılsamalı bir içsel özgürlük alanı yaratır. Bu kültür, başlangıçta ilerici bir potansiyel taşısa da zamanla otoriter devletlerin bireyleri topyekûn seferber etme ve tahakküm altına alma mekanizmalarına hizmet eder hale gelir. Çalışma, bu teorik altyapıyı kullanarak Mefisto filmindeki hırslı oyuncu Hendrik Höfgen karakterini inceler. Höfgen, sanatı siyasetten apayrı bir ’yüksek değerler’ alanı olarak görerek politik sorumluluktan kaçar ve Nazi rejiminin kültürel aygıtının bir parçası haline gelir. Film, rejimin Hamlet gibi bir klasiği bile kendi ’kahramanca gerçekçilik’ ideolojisiyle yeniden yorumlayarak sanatı nasıl bir propaganda aracına dönüştürdüğünü gösterir. Makale, Marcuse’nin teorisinin filmle somutlaştığını ortaya koyarken, aynı zamanda sanatın diyalektik doğasına dikkat çekerek, eserlerin baskıcı ideolojilere hizmet edebileceği gibi direniş potansiyeli de taşıyabileceğini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Olumlayıcı Kültür , Faşist Sanat , Herbert Marcuse , Mefisto , İdeoloji

Kaynakça

• Alford, C. F. (1987). “Eros and civilization” after thirty years: A reconsideration in light of recent theories of narcissism. Theory and Society, 16(6), 869-890.
• Burke, P. (2000). Tarih ve toplumsal kuram. 2. Basım. Çeviren Mete Tunçay. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Christensen, P. G. (1988). Collaboration in István Szábo’s “Mephisto”. Film Criticism, 12(3), 20-32.
• Gazetas, A. (2000). The ironic discourse: A regime of truth. Counterpoints, (127), 81-102.
• Gentile, E. (1996). The sacralization of politics in fascist Italy. Harvard University Press.
• Gülenç, K. (2021). Herbert Marcuse’de yeni bir praksis teorisinin imkânı olarak yaşam, ontoloji ve tarihsellik tartışması. K. Gülenç & Ö. E. Gürel (Ed.), Alacakaranlıkta Hegel’i Düşünmek: Eleştiri, Özgürlük, Toplumsal Ontoloji (pp. 38-93). Ayrıntı Yayınları.
• Hirsch, J. (1999). István Szabó: problems in the narration of holocaust memory. Journal of Film and Video, 51(1), 3-21.
• Jameson, F. (1991). Postmodernism, or, the cultural logic of late capitalism. Duke UP.
• Kellner, D. (2007) Introduction: Marcuse, art, and liberation. İçinde D. Kellner, (Ed.), Herbert Marcuse: Art and liberation (pp. 1-70). Routledge.
• Marcuse, H. (1965). Remarks on a redefinition of culture. Daedalus, 94(1), 190-207.
• Marcuse, H. (1971). An essay on liberation. Beacon Press.
• Marcuse, H. (2007). Art and liberation. D. Kellner, (Ed.). Routledge.
• Marcuse, H. (2009) Negations: Essays in critical theory, Mayfly.
• Marcuse, H. (2023). Eros and civilization. Routledge.
• Mills, M. C. (1990). The three faces of “Mephisto”: Film, novel, and reality. Literature/Film Quarterly, 18(4), 255-262.
• Piette, A. (1998). The face in the mirror: Faust as a self-deceived actor. Literature/Film Quarterly, 26(2), 136-141.
• Sarbanes, J. (2022). Letters on the autonomy Project. Punctum Books.
• Schoolman, M. (1976). Marcuse’s aesthetics and the displacement of critical theory. New German Critique, (8), 54-79.
• Storey, J. (2009). Cultural theory and popular culture: An introduction. 5. Basım. Pearson Longman.
• Szabó, I. (Yönetmen). (1981). Mephisto [Sinema Filmi]. Macaristan, Batı Almanya, Avusturya: Mafilm, Objektív Film, Manfred Durniok Filmproduktion, Hessischer Rundfunk, Österreichischer Rundfunk
• Szabó, I., & Hughes, J. W. (1982). Mephisto: István Szabó and “The gestapo of suspicion”. Film Quarterly, 35(4), 13-18.
• Turan, H. (2018). Sıradanlaşan teknoloji: Bir kötülük deneyimine doğru. Kilikya Felsefe Dergisi, (2), 52-66.
• Turan, H., & Alyağut, P. (2025). Ahlakın soykütüğü bağlamında Nietzsche’de yaşam. M. Kaya (Ed.), Yaşam ile Ölüm Arasında Felsefe (pp. 131-143). Çizgi Kitabevi.
• Welsch, D. (1987). Propaganda and indoctrination in the third reich: Success or failure? European History Quarterly, (17), 403-422.