Yahudi Asıllı Amerikalı Bir Büyükelçi'nin 2. Dünya Savaşı Döneminde Türkiye'deki Faaliyetleri Laurence Adolph Steinhardt

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 195 - 221, 31.05.2025

Hakan Güngör

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1624171

Öz

Türkiye- ABD ilişkileri Osmanlı Devleti’nin son döneminde misyonerlik, ticari ve politik alanlarında başlamasına rağmen 2. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte ikili ilişkiler giderek gelişmeye başlamış ve Laurence Adolph Steinhardt’ın Türkiye’ye Büyükelçi olarak atanmasından sonra da zirveye ulaşmıştır. Büyükelçi Steinhardt’ı Türk-Amerikan tarihi açısından önemli kılan unsurların başında 2. Dünya Savaşı yıllarında ABD’nin Türkiye Büyükelçisi olarak görev yapmış olması gelmektedir. Savaşın patlak verdiği 1939’da Moskova’da Büyükelçilik vazifesini yapmasına rağmen Almanların Sovyet işgalinden sonra Türkiye’ye atanmış ve savaşın son aylarına kadar bölgenin diplomatik ilişkilerini buradan yürütmüştür. Ekonomist, avukat ve üst düzey ABD Dışişleri Bakanlığı diplomatı olarak görev yapan Steinhardt, Türkiye’den başka beş ülkenin daha Büyükelçilik görevini yaptı. Görev yaptığı ülkeler: İsveç Birinci Bakanı, Peru Büyükelçisi, Sovyetler Birliği Büyükelçisi, Türkiye Büyükelçisi, Çekoslovakya Büyükelçisi ve Kanada Büyükelçisi gelmektedir. 28 Mart 1950'de ABD'nin Kanada Büyükelçisi olarak görev yaptığı sırada uçağının düşmesi sonucu hayatını kaybeden Steinhardt, görev başında öldürülen ilk Birleşik Devletler Büyükelçisi oldu. Bu çalışmada Büyükelçi Steinhardt’ın ve Başkan Franklin D. Roosevelt’in kişisel arşivleri ve diğer çeşitli arşivler kullanarak hazırlanmıştır. Çalışmadaki amaç Steinhardt’ın 2. Dünya Savaşı döneminde Türk-Amerikan ilişkilerinin gelişmesinde veya kötüleşmesinde oynamış olduğu rolü etraflıca ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

II. Dünya Savaşı , Laurence Adolph Steinhardt , Türkiye , Amerika Birleşik Devletleri , Yahudi , Krom

Kaynakça

• Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (TDB), 01.06.1942, 556-44690-215010-7. ---TDB, 29.10.1942, 23456-102231-1.
• Library of Congress Manuscript Division, Laurence A. Steinhardt Papers, Washington, D.C.
• National Archives (NARA), Records of the Department of State Relating to International Affairs of Turkey, 1930-44, Washington, D.C.
• National Archives (NARA), Political Relations Between the United States and Turkey, 1930-44, National Archives, Washington, D.C.
• The Franklin D. Roosevelt Presidential Library, President’s Official File, Hyde Park/New York.
• New York Times
• Ayın Tarihi
• Resmî Gazete
• Cumhuriyet Gazetesi
• Basılı Resmi Kaynaklar
• “Devleti Aliyye ile Amerika Devleti Beyninde Mülakat Muahedenin Suretidir,” Muahedat Mecmuası (2008), Cilt II, Ankara: TTK.
• Foreign Relations of the United States (FRUS) (1955). Diplomatic Papers, 1939, The Far East; The Near East and Africa, (1939). (Vol. III). Washington: Government Printing Office.
• FRUS. (1963). Diplomatic Papers, 1939, The Far East; The Near East and Africa, (Vol. IV).
• FRUS. (1969). Diplomatic Papers, 1945, The Near East and Africa, (Vol. VIII).
• League of Nations Treaty Series, No.4689, vol. CC, 1939.
• Kitap ve Makaleler
• Abraham, A. (2003). Business Intelligence from Web Usage Mining. Journal of Information & Knowledge Management, 375-390.
• Akar, R. (2009). Aşkale Yolcuları: Varlık Vergisi ve Çalışma Kampları. İstanbul: Doğan Kitap.
• Aktar, A. (2004). Varlık Vergisi ve ‘Türkleştirme’ Politikaları. Ankara: İletişim Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2004). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (Cilt 1-2: 1914-1995). İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Bali, R. N. (2012). The Wealth Tax (Varlık Vergisi) Affair Documents from the British National Archives. İstanbul: Libra Kitapçılık.
• Barton, L. James. (1908). The Unfinished Task of the Christian Church Introductory Studies in the Problem of the World’s Evangelization, Student Volunteer Movement for Foreign Missions, New-York.
• Barutçu, F. A. (1977). Siyasi Anılar 1939-1954. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Bourke-White, M. (1941). The Photography of Margaret Bourke-White. Life Magazine, 11(9), 15-21.
• Christos L. Rozakis ve Petros N. Stagos. ( 1987). The Turkish Straits. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers.
• Güngör, H. (2019). Turkish-American Relations in WW II: Survival of Turkish Neutrality. Ankara: Gece Akademi.
• Güngör, H. (2019). “Türkiye ve Savaş Mülteci Kurulu’nun Balkan Yahudilerini Kurtarma Faaliyetleri”. Turkish Studies: Historical Analysis, 14(4), 847-860. DOI:http://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.37879
• Gürün, K. (2010). Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953). Ankara: TTK Yayınları.
• Hale, William(2000). Turkish Foreign Policy, 1774-2000. London: Frank Cass.
• Hirschmann, I. (1962). Caution to the Winds . New York : D. McKay Co.
• Kemal, G. M. (1989). Söylev, 1920-1927 (Vol. II). Ankara: AKDTYK Yayınları.
• Kocabaşoğlu, U. (1989). Kendi Belgeleriyle Anadolu'daki Amerika: 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Amerikan Misyoner Okulları. İstanbul: Arba Yayınları.
• Köse, İ. (2016). Türk-Amerikan İlişkilerinin Şekillenmesinde Amiral Mark L. Bristol'un Rolü (1919-1927). Ankara: Türk Tarih Kurumu
• Küçükvatan, M. (2012). Tehcir Kararı Üzerine Amerika Kamuoyunda Ermeni Propagandası . ÇTTAD, 12(24), 87-107.
• Lewis, B. (1961). The Emergence of Modern Turkey. Oxford University Press.
• Marrus, M. R. (1989). The End of the Holocaust. Westport: Meckler.
• Morgenthau, H. (2017). Büyükelçi Morgenthau’nun Öyküsü. İstanbul: Belge Yayınları. Office of the Historian. (2023 , 09 23). Laurence Adolph Steinhardt (1892–1950) . From Office Of Historian Foreign Service Institute, United States Department of State,: https://history.state.gov/departmenthistory/people/steinhardt-laurence-adolph
• Ökte, F. (1987). The Tragedy of the Turkish Capital Tax. Croom Helm.
• Paşa, G. M. (1987). Başkan Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri’nin TBMM’nin I. Dönem 3. Yasama Yılını Açış Nutukları, 1 Mart 1922. In G. M. Paşa, Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisini Açış Konuşmaları. Ankara: Ankara TBMM Kültür Sanat Yayın Kurulu Yayınları, TBMM Basımevi.
• Rubin, B. (1981, Mart). “Ambassador Laurence A. Steinhardt: The Perils of a Jewish Diplomat, 1940–1945”, , Vol. 70, No. 3, Mart. American Jewish History, 70(3), pp. 331-346.
• Sander, O. (1989). Siyasi Tarih Birinci Dünya Savaşının Sonundan 1980' e Kadar. Ankara: İmge Kitabevi.
• Stackman, R. (1971). Laurence A. Steinhardt: New Deal Diplomat (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Michigan: Michigan Devlet Üniversitesi.
• Ulam, A. B. (1974). Expansion and Coexistence. New York: Praeger.
• United States. (10 Eylül 2024). Embassy & Consulates, U.S. Embassy Moscow, Spaso House. From U.S. Embassy and Consulates in Russia: https://ru.usembassy.gov/embassy-consulates/moscow/spaso-house/
• United States. (11 Kasım 1939). Department of State Bulletin. Washington: Bureau of Public Affairs, U.S. Govt. Print.
• Uygun, Süleyman. (2021). Türk Fransız Deniz Ticareti Vapur Kumpanyaları, İstanbul: Deniz Ticaret Odası Yayınları.
• Yücebaş, Ferit (2023). “İkinci Dünya Savaşı (1939-1945) Yıllarında Devletin Muhtekirlerle Mücadelesinin Basına Yansıması: İstanbul Örneği”, Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 4(2), s. 59-78. DOI: 10.54970/turkuaz.1362755
• Weber, F. G. (1979). The Evasive Neutral: Germany, Britain and the Quest for a Turkish Alliance in the Second World War. Columbia & London: University of Missourin Press.