Meşhur Mu‘tezilî ve Sünnî Müfessirlerin Rü‘yetullâh Meselesine Bakışı

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 155 - 189, 30.11.2022

Mustafa Demir

https://doi.org/10.56477/sirat.1153276

Öz

Ehl-i Sünnet ve Mu‘tezile arasında en fazla tartışılan konulardan biri de rü‘yetullâh meselesidir. Her iki tarafın da Allah tasavvurunu anlamak için bariz bir örnek olan bu konu tefsirlere de yansıyarak müfessirler arasında büyük tartışmaların yaşanmasına sebebiyet vermiştir. Bu tartışmalar, genel itibariyle Allah’ın dünyada ya da âhirette görülmesinin mümkün olup olmadığı, görmeyi mümkün kılan şartlar ve O’nu görmenin nasıl olacağı vb. konularda yoğunlaşmıştır. Bu makalede meşhur Mu’tezilî müfessirlerden Kâdî Abdülcebbâr ve Zemahşerî ile Mâtürîdî, Nesefî, Râzî gibi Sünnî müfessirlerin rü‘yetullâh konusu ile ilgili nasları nasıl yorumladıklarına yer verilmiş ve makalenin temelini oluşturan bu yorumlar değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Gerek Mu’tezilî gerekse Sünnî müfessirler âyetleri yorumlamada mezhebî bağlılıklarını yansıtmıştır. Her mezhep mensubu müfessir rü‘yetullâh ile ilgili âyetlerin yorumlanmasında her ne kadar ön kabullerinden sıyrılıp objektif olma amacı taşıyor olsalar da yaptıkları yorumlarda mezhebî aidiyetin daha belirgin olduğu görülmektedir. Ayrıca rü‘yetullâh konusu, mezhebî aidiyetin tefsirler üzerinde etki derecesini göstermesi açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Rü‘yetullâh, Mâtürîdî, Nesefî, Râzî, Zemahşerî, Kâdî Abdülcebbâr

Kaynakça

• Ateş, Süleyman. Kur’an-ı Kerim’in Yüce Meali ve Çağdaş Tefsiri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1989.
• Bâkıllânî, Ebu Bekir Muhammed b. et-Tayyib. Kitâbu Temhîdu’l-evâil ve telḫîṣu’d-delâil. nşr. İmâdüddîn Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1407/1987.
• Beğavî, Muhyi’s-Sünne Ebi Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ud. Meâlimû’t-Tenzîl. thk: Heyet. Riyad: Dâru Halibe, 1409.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nasır en-Nasır, Şerh ve Ta’lik: Mustafa Deyb Albuğa. (9 cilt). Dâru Tavkı’n-Necat, 1422.
• Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed b. Ali. Mu‘cemu’t-ta‘rîfât. thk. Muhammed Sıddık el-Minşâvî. Ḳâhire: Dâru’l-Fazîle, 2004.
• Duman, Mehmet Zeki. Beyânu’l-Hak. Ankara: Fecr Yayınları, 3. Basım, 2016.
• El-Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh fi’l-Lüğa. Beyrut: Dâru’l-İlm, 2. Basım 1990.
• Eş‘arî, Ebû’l-Hasan Ali b. İsmail b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim. Kitâbu Maḳâlâti’l-İslâmiyyîn ve iḫtilâfi’l-muṣallîn. thk. Muhammed Muhyiddîn, Ḳâhire: Mektebetü’n-Nehdâ, 1369/1950.
• İbni Atıyye, Kâdı Ebî Muhammed Abdulhak b. Ğalib b. Atıyye el-Endelûsî. El-Muharreru’l-vecîz fî tefsiri kitabi’l-Azîz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbni Kesir, İmam el-Celîl el-Hâfız İmâdü’d-Dîn Ebu’l-Fidâ İsmail İbn Kesir ed-Dımeşkî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1988.
• İbn Kayyım el-Cevziyye. Bedâi’u’t-Tefsir. çev. Heyet. İstanbul: Karınca & Polen Yayınları, 2011.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebû’l-Hasen İmâdüddîn Abdülcebbâr b. Ahmed. Müteşâbihu’l-Kur’ân. nşr. Adnan M. Zerzur. Ḳâhire: Dârü’t-Türas, 1384/1969.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebû’l-Hasen İmâdüddîn Abdülcebbâr b. Ahmed. Şerḥu’l-uṣûli’l-ḫamse. nşr. Abdülkerîm Osman. Ḳâhire: Mektebetü Vehbe, 1417/1996.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebû’l-Hasen İmâdüddîn Abdülcebbâr b. Ahmed. Tenzîhu’l- Kur’ân ‘ani’l-matâ‘in. Beyrut: Dârü’n-Nehda, ts.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebû’l-Hasen İmâdüddîn Abdülcebbâr b. Ahmed. el-Muġnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-‘adl. nşr. Mahmûd Muhammed Kâsım. 20 Cilt. Ḳâhire: ed-Dârü’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Tercüme, 1380/1965.
• Karaman, Fikret. İslamî İnanç Değerleri ve Çağdaş Dinî Akımlar. İstanbul: Çelik Yayınları, 2015.
• Karataş, Cağfer. Bâkıllânî’ye Göre Allah ve Âlem Tasavvuru. Bursa: Arasta Yayınları, 2003.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vilâtü Ehli’s-Sünne. thk. Fatıma Yusuf el-Haymî. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1425/2004.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitabu’t-Tevhid. thk. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi. Ankara: İSAM Yayınları, 2003.
• Mücâhid, Ebu’l-Haccâc Mücâhid b. Cebr el-Kuraşi’l-Mahzûmî. Tefsîr-i Mücâhid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîh-i Müslim, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâki. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arab, ty.
• Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymûn en-Nesefî el-Mâturîdî. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vil. thk. Yusuf Bideyvi. Beyrut: Dâru İbn-i Kesir, 2011.
• Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymûn en-Nesefî el-Mâturîdî. Tabṣırâtü’l-edille fî uṣûli’d-dîn. thk. Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1413/1993.
• Okuyan, Mehmet. Kur’an’a Göre Yedi Aşamada Âhiret. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2. Basım, 2015.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an-ı Kerim Meali Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2011.
• Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Mefâtîhu’l-ġayb. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1401/1981.
• Şimşek, Mehmet Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
• Tirmizî, Ebu İsa Muhammed. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Beşşar Avvad Ma‘ruf. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Ünverdi, Veysi. “Kâdî Abdülcebbâr’ın Rü‘yetullâh’ın Reddine İlişkin Dayanakları”, Bilimnâme Dergisi 28 (2005/1), 201-245.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Ensar Neşriyat ve Dağıtım, 1979.
• Yeşilyurt, Temel. “Rü‘yetullâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 311-314. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ‘an hâkâiki ġavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavviz. Riyâd: Mektebetu’l-Ubeykân, 1998.