Esneklik ve Güvencesizlik Kıskacındaki Emek: Mersin’deki İndirim Marketlerinde Çalışan Genç Prekarya Mensupları

Yıl 2025, Cilt: 28 Sayı: 2, 43 - 64, 29.10.2025

Serkan Dik , Serap Suğur

https://doi.org/10.18490/sosars.1813073

Öz

Bu araştırma, esnekleşen işgücü piyasalarıyla birlikte yaygınlaşan güvencesiz çalışma ve prekaryalaşma olgusunu, Türkiye’nin Mersin ilindeki indirim marketlerinde (A-101, BİM ve ŞOK) çalışan bireylerin deneyimleri üzerinden incelemektedir. Çalışmanın temel amacı, neoliberal politikaların etkisiyle birlikte artan işgücü piyasası esnekliğinin ve güvencesiz çalışmanın, genç ve yükseköğrenim sahibi çalışanlar üzerindeki somut etkilerini ortaya koymak; bu bağlamda prekaryalaşma sürecini sektörel ve yerel düzeyde analiz etmektir. Literatürde emeğe dair temel güvencelerden yoksun olan istihdam biçimlerini tanımlamak için kullanılan prekarya kavramı, günümüzde küresel bir eğilim olarak öne çıkmakta ve özellikle eğitimli genç nüfus içerisinde artan bir yaygınlık göstermektedir. Bu bağlamda, araştırma Mersin’de faaliyet gösteren indirim marketlerinde çalışan, yükseköğrenim sahibi gençlerin işgücü piyasası esnekliği ve güvencesiz çalışma koşulları çerçevesinde şekillenen prekaryalaşma deneyimlerini ele almaktadır. Araştırma verileri, Mersin’de anılan indirim marketlerinde çalışan 28 katılımcı ile gerçekleştirilen yarı yapılandırılmış görüşmeler yoluyla elde edilmiştir. Elde edilen bulgular, yükseköğrenim sahibi genç çalışanların prekaryalaşmanın tipik özellikleri olan istihdam, iş, çalışma, vasıfların yeniden üretimi, gelir ve temsil güvencesi gibi alanlarda ciddi sorunlar yaşadıklarını ortaya koymaktadır. Mezun oldukları alanlarda profesyonel gelişim ve kariyer fırsatı bulamayan, geçici ve düşük ücretli işlerde istikrarsız gelir beklentisiyle çalışan bu genç prekarya mensupları, güvencesiz statüleri nedeniyle yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda sosyal açıdan da kırılgan ve savunmasız bir konumda yer almakta; güvenli bir sosyal gelecek inşa etme imkânlarından büyük ölçüde yoksun kalmaktadırlar. Bu çalışma, Türkiye’de yükseköğrenim görmüş gençlerin düşük vasıflı sektörlerdeki istihdam deneyimlerine odaklanarak, prekarya literatürüne yerel ve sektörel özgüllük açısından önemli bir katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İndirim Marketleri , Prekarya , İşgücü Piyasası Esnekliği , Güvencesiz Çalışma

Kaynakça

• Adar, A. Ş. (2018). Türkiye’de Yeni Prekarya Suriyeli İşgücü mü? Çalışma ve Toplum, 1(56), 13-36.
• Atkinson, J. (1985), Flexibility, Uncertainty and Manpower Management, Institute for Employment Studies, University of Sussex. Report No.89.
• Bakır, H., & Eroğlu, E. (2019). Esnek ve Güvencesiz Çalışma Bağlamında Türkiye’de Araştırma Görevlisi Olmak. Çalışma Ve Toplum, 1(60), 155-178.
• Başfırıncı, Ç., Çilingir Ük, Z. ve Gültekin, Y. (2019). Türkiye’deki İndirim Marketlerinin Marka İmajlarının Sosyal Ağ Analizi Yöntemiyle İncelenmesi: A101, BİM ve ŞOK Örneği. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 5 (2), 277-300.
• Bauman, Z. (2017). Akışkan Modernite. (Çev: S. O. Çavuş). İstanbul: Can Sanat Yayınları.
• Biçerli, M. K. (2011). Yükseköğretim Sistemimizi İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler Paralelinde Yeniden Yapılandırmak Zorundayız. Yükseköğretim Ve Bilim Dergisi (3), 122-127.
• Bilir Kat, Z. E. (2016). Eğretileşme ve Duygusal Emek Süreçleri: Alışveriş Merkezlerinde Çalışan Kadınlar Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bora, T., Bora, A., Erdoğan, N. ve Üstün, İ. (2011). “Cüppenin Kılıcın ve Kalemin Mahcup Yoksulları” Yeni Kapitalizm, Yeni İşsizlik ve Beyaz Yakalılar. T. Bora, A. Bora, N. Erdoğan ve İ. Üstün (Editörler), “Boşuna mı Okuduk?” Türkiye’de Beyaz Yakalı İşsizliği içinde (s. 13-44). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Choo, J. L. M., Desa, N. M. ve Asaari, M. H. A. H. (2016). Flexible Working Arrangement toward Organizational Commitment and Work-Family Conflict. Studies in Asian Social Science, 3 (1), 21-36.
• Cox, R. ve Brittain, P. (2004). Retailing An Introduction. (5. Baskı). Essex: Pearson Education Limited.
• Creswell, J. W. (2014). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches. California: SAGE Publications.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2017). Ulusal ve Yerel Zincir Market İşyerlerinde Çalışma Koşullarının İyileştirilmesi Programlı Teftişi Sonuç Raporu. Ankara: ÇSGB.
• Çolak, E. (2015). Akademide Güvencesiz Çalışma: Araştırma Görevlilerinin Deneyimleri. ViraVerita-E Dergi, -(2), 23-44. Dağdelen, M. (2021). Prekarya’nın Pandemi Döneminde Yaşadıklarına Dair Bir Örnek Çalışma. USBAD Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 3 (7), 1706-1739.
• Durmaz, N. (2017). Akademinin Prekaryası: 50/d’li Araştırma Görevlileri. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 72(4), 945-975.
• ESOPE Final Report. (2004). Precarious Employment in Europe: A Comparative Study of Labour Market related Risks in Flexible Economies. Luxembourg, European Commision.
• Güler, M. A. (2015). Ulusal İstihdam Stratejisi Bağlamında Türkiye’de Güvencesiz Çalışma. Çalışma ve Toplum, (3), 155-190.
• Harvey, D. (2005). Neoliberalizmin Kısa Tarihi. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Hatman, Ü. (2003). Esnek Çalışma ve Endüstri İlişkilerine Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Indradewz, R. Ve Prasetio, A. A. (2023). The influence of flexible working arrangements and work-life balance on job satisfaction: A double-layered moderated mediation model. Jurnal Ekonomi dan Bisnis, 26(2), 449-476.
• ILO (2016). Non-standard employment around the world: Understanding challenges, shaping prospects. International Labour Office.
• İnce, H. C. (2022). Between Employment and Unemployment: Un (der) Employment Experience of University Graduates Working at Chain Stores in Turkey. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kadın Emeği ve İstihdamı Girişimi (KEİG). (2015). Çalışma Yaşamında Eğretilik, Eğreti İstihdam ve Atipik İstihdam İlişkisi. İstanbul: KEİG Yayınları.
• Kalaycıoğlu, S. ve Çelik, K. (2011). Gender Dimensions of Precarity in Turkey. S. Kalaycıoğlu ve P. Herrmann (Editörler), Precarity-More than a Challenge of Social Security Or: Cynicism of EU’s Concept of Economic Freedom içinde (131-144). Bremen: EHV.
• Keyder, Ç. Ve Yenal, Z. (2013). Bildiğimiz Tarımın Sonu, Küresel İktidar ve Köylülük. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kutlu, D. (2012). Türkiye İşgücü piyasasında Güncel Gelişmeler ve Güvencesizleşme Örüntüleri. Ö. Göztepe (Ed.), Güvencesizleştirme: Süreç, Yanılgı, Olanak içinde (s. 61-116). Ankara: Notabene Yayınları.
• Örmeci Güney, G., & Cengiz, S. (2023). Göç, Göçmen Politikaları ve Türkiye’de İşgücü Piyasalarında. Prekaryalaşma. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 8(20), 236-249 Özkan, E. İ., & Cengiz, A. A. (2019). Prekerleşen Meslekler İçerisinde Gazeteciliğin İzdüşümü: Eskişehir’de Yerel Gazeteciler Üzerinde Bir İnceleme.
• Öztürk Ayar, S., Kayış, B., Öztürk, S. ve Okumuş, A. (2016). İndirimli Süpermarket Zincirleri Üzerine Bir Araştırma: Türk Girişimciler İçin Bulgaristan Pazarının Değerlendirilmesi. Journal of Transportation and Logistics, 1(1), 1-18.
• Rodgers, G. (1989). Precarious work in Western Europe: The state of the debate. G. Rodgers ve J. Rodgers (Ed.), Precarious Jobs in labour market regulation: The Growth of Atypical Employment in Western Europe içinde (s. 1-16). Belgium: International Institute for Labour Studies.
• Savul, G. (2012). Standart Dışının Standartlaşması Güvencesiz İstihdam. Ö. Göztepe (Ed.), Güvencesizleştirme: Süreç, Yanılgı, Olanak içinde (s. 117-142). Ankara: Notabene Yayınları.
• Sennet, R. (2008). Karakter Aşınması-Yeni Kapitalizmde İşin Kişilik Üzerindeki Etkileri. (Çev: B. Yıldırım). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Shagvaliyeva, S. ve Yazdanifard, R. (2014). Impact of Flexible Working Hours on Work-Life Balance. American Journal of Industrial and Business Management, 4, 20-23.
• Standing, G. (2014). Prekarya Yeni Tehlikeli Sınıf. (1. Baskı). (Çev: E. Bulut). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Standing, G. & Jandrić, P. (2015). Precariat, Education and Technologies: towards a global class identity. Policy Futures in Education, 13(8) 990–994.
• Şen, R. (2024). Gaziantep Yerel Medyasında Çalışan Gazetecilerin Prekaryalaşma Deneyimleri. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 23(3), 841-864.
• Tucker, D. (2002). ‘Precarious’ Non-Standart Employment: A Review of Literature. Labour Market Policy Group, Department of Labour: Wellington.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2024). İşgücü İstatistikleri: Genç Nüfus. https://www.tuik.gov.tr
• Vosko, Leah, F. (2006). “Precarious Employment: Towards an Improved Understanding of Labour Market Insecurity”. L. F. Vosko ve (Ed.), Precarious Employment: Understanding Labour Market Insecurity in Canada içinde (3-39). Quebec, McGill-Queen’s University Press.
• Vosko, Leah, F. (2010). Managing the Margins: Gender, Citizenship, and the International Regulation of Precarious Employment. New York: Oxford University Press.
• Yılmaz, A., Aykaç, Ö. S., Özkaynar, K. ve Yolcu, T. (2021). İndirim Marketlerini Kimler, Neden Tercih Eder. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (30), 243- 258.