Komplo Teorileri Bağlamında Covid-19 Aşı Kararsızlığı ve Aşı Karşıtlığı

Yıl 2022, Sayı: 43, 95 - 123, 25.05.2022

Özlem Tuzcu Hande Şahin

Öz

Aşılar 19. Yüzyıldan itibaren halk sağlığı politikası olarak salgınlarla mücadele etme aracı olarak kullanılmaktadır. 2020 yılı itibariyle COVID-19 salgınının ortaya çıkmasıyla da çeşitli aşı üretim ve uygulama çalışmaları başlamıştır. Fakat bilimsel ve siyasi otoritelerin bütün olumlu yönlendirmelerine rağmen aşılara yönelik şüphelerin farklı gruplarda kararsızlığa ve karşıtlığa sebep olduğu görülmektedir. Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de COVID-19 aşılarına dair olumsuz yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Son yıllarda özellikle internet ve sosyal medya kullanımının artışı, aşı karşıtı fikirlerin yaygınlaşmasına hız kazandırmıştır. Bununla ilişkili olarak COVID-19 pandemisi ile ilgili online ortamlarda oluşan yoğun bilgi akışını tanımlamak üzere infodemi kavramı kullanılmaktadır. İnfodemi sonucu komplo anlatıları da yaygınlık kazanmaktadır. Bu makalede Türkiye özelinde COVID-19 aşı kararsızlığı ve karşıtlığı özellikle komplo teorileri bağlamında değerlendirilmeye çalışılmıştır. Çalışma nitel bir çalışma olup 20 kişiyle derinlemesine görüşme yapılmıştır. Elde edilen veriler MAXQDA yardımıyla, betimsel ve tematik olarak analiz edilmiştir. Katılımcıların yarısı COVID-19 aşılarına yönelik kararsızlık yaşadığını, diğer yarısı ise COVID- 19 aşılarına karşıt olduğunu belirtmiştir. Görüşmeler sonucu komplo teorilerine olan inancın, kişilerin risk algısını arttırabileceği, risk algısının ise güvensizliklere ve aşı olmamaya sebep olabileceği gözlemlenmiştir. Bunun da ötesinde, kanaat önderleri ve sosyal medya aracılığı komplo teorilerinin bütünsel bir anlatı haline gelerek alternatif bir sosyal gerçeklik inşası yarattığı vurgulanmış ve bunun bireylere sağladığı imkanlar tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

COVID-19, Salgın, Aşı, Aşı Kararsızlığı, Aşı Karşıtlığı, Komplo Teorileri

COVID-19 Vaccine Hesitancy and Anti-Vaccination in the Context of Conspiracy Theories

Öz

Vaccines have been used to combat epidemics as a public health policy since the 19th century. Various vaccine production studies have started with the emergence of the COVID-19 pandemic in 2020. However, despite all the positive messages of scientific and political authorities, suspicions about vaccines cause hesitancy and anti-vaccination in different groups. Negative approaches to COVID-19 vaccines have appeared in Turkey as well as in the world. In recent years, the increase in the use of the internet and social media has accelerated the spread of anti-vaccine ideas. In relation to this, the concept of infodemic is used to describe the intense flow of information about the COVID-19 pandemic on online platforms. Conspiracy theories are spreading as a result of the infodemic. In this article, COVID-19 vaccine hesitancy and anti-vaccination in Turkey have been studied, especially in the context of conspiracy theories. It is a qualitative study and in-depth interviews were conducted with 20 people. The obtained data were analyzed descriptively and thematically with the help of MAXQDA. Half of the participants stated that they are COVID-19 vaccine- hesitant, while the other half stated that they are COVID-19 anti-vaccinist. As result, it has been observed that belief in conspiracy theories can increase people's risk perception, and risk perception can cause insecurity and not being vaccinated. Moreover, this study emphasizes that conspiracy theories become a holistic narrative through opinion leaders and social media, creating an alternative social reality construction, and discusses how this creates opportunities for individuals.

Anahtar Kelimeler

COVID-19, Pandemic, Vaccine, Vaccine Hesitancy, Anti-Vaccination, Conspiracy theories

Kaynakça

• Arslan, H. (2015). Epistemik Cemaat. (4.Baskı). Paradigma Yayınları.
• Aker, A. (2018). “Aşı Karşıtlığı”, Toplum ve Hekim, 33(3), 175–186.
• Akyüz, S. S. (2017). “Aşı Karşıtlığı ve Şeffaflık Algısında İletişim Pratikleri ve Siyasal Aidiyetlerin Rolü”, Electronic Journal Of New Media, 5(2), 172–185.
• Arıcan, I. (2018). “Sık Rastlanan Aşı Karşıtı İddialara Yanıtlar”, Toplum ve Hekim, 33(3), 195–206.
• Beck, U. (2011). Risk Toplumu: Başka Bir Modernliğe Doğru. K. Özdoğan, B. Doğan, (Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları. Berger, P., Luckmann, T. (2008). Gerçekliğin Sosyal İnşası Bir Bilgi Sosyolojisi İncelemesi. V.S. Öğütle, (Çev.). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Buhari, Ö. K. (2021). Epistemoloji, Bilgi Sosyolojisi, Psikoloji ve Siyaset Bilimi Bağlamında Komplo Teorileri, İstanbul: İnsan Yayınları
• Çapanoğlu, E. (2018). Sağlık Çalışanı ve Ebeveyn Perspektifinden Çocukluk Çağı Aşılarının Reddi Niteliksel Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=vbVkXe1KChYWNElr1MuLZuVrmCtehyTrli7HpKXHtMURlyisl6wTonOghI6D60Qr
• DSÖ. (2019). https://www.who.int/news-room/spotlight/ten-threats-to-global-health-in-2019 (Erişim Tarihi:15.12.2021)
• DSÖ. (2020). “Coronavirus Disease (COVID-19) Situation Report – 163” https://apps.who.int/iris/handle/10665/332971 (Erişim Tarihi:25.01.2022)
• DSÖ. (2022). https://covid19.who.int/ (Erişim Tarihi: 21.03.2022)
• DSÖ. (2014). https://www.who.int/immunization/sage/meetings/2014/october/1_Report_WORKING_GROUP_vaccine_hesitancy_final.pdf (Erişim Tarihi:15.12.2021)
• Dubé, E., Vivion, M. & Macdonald, N. E. (2014). “Vaccine Hesitancy, Vaccine Refusal and The Anti-Vaccine Movement:Influence, Impact and Implications”, Expert Review Of Vaccines, 14(1), 99–117.
• Dubé, V., Ward, J. K., Verger, P. & Macdonald, N. E. (2021). “Vaccine Hesitancy, Acceptance, and Anti-Vaccination:Trends and Future Prospects for Public Health”, Annual Review Of Public Health, 42(1), 175–191.
• Dror, A. A., Eisenbach, N., Taiber, S., Morozov, N. G., Mizrachi, M., Zigron, A., Srouji, S. & Sela, E. (2020). “Vaccine Hesitancy:The Next Challenge in the Fight Against COVID-19”, European Journal Of Epidemiology, 35(8), 775–779.
• Furedi, F. (2017). Korku Kültürü. Ayrıntı Yayınları.
• Gerts, D., Shelley, C. D., Parikh, N., Pitts, T., Watson Ross, C., Fairchild, G., Vaquera Chavez, N. Y. & Daughton, A. R. (2021). “Thought I’d Share First” and Other Conspiracy Theory Tweets from the COVID-19 Infodemic: Exploratory Study”, JMIR Public Health And Surveillance, 7(4).
• Giddens, A. (1994). Modernliğin Sonuçları. E. Kuşdil (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Giddens, A. (2000). Elimizden Kaçıp Giden Dünya. O. Akınhay (Çev.). İstanbul: Alfa.
• Grasso, M., Klicperová-Baker, M., Koos, S., Kosyakova, Y., Petrillo, A. & Vlase, I. (2021). “The Impact of the Coronavirus Crisis on European Societies. What Have We Learnt and Where Do We Go From Here? – Introduction To The COVID Volume”, European Societies, 23(Sup1), S2–S32.
• Hasar, M., Özer, Z. Y. & Bozdemir, N. (2021). “Aşı Reddi Nedenleri ve Aşılar Hakkındaki Görüşler”, Cukurova Medical Journal, 46(1), 166–176. Infodemic Covid-19 in Europe: A Visual Analysis of Disinformation, (2021). https://covidinfodemiceurope.com/ (Erişim Tarihi:04.12.2021)
• İkiışık, H. (2018). “Ebeveynlerin Aşı Kararı”, Toplum ve Hekim, 33(3), 207–212.
• Luhmann, N. (2017). Trust and Power. Cambridge: Polity Press.
• Madsar, S. (2021). “Sosyal Medya ve Post-Truth İlişkisi: Covid-19 Aşı Haberleri Üzerine Bir İnceleme”, Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, 7, 48–63.
• Monaci, S. (2021). “The Pandemic of Conspiracies in the COVID-19 Age: How Twitter Reinforces Online Infodemic”, Online Journal of Communication and Media Technologies, 11(4), E202120.
• Nefes, T.S. (2021). “Dünyada ve Türkiye’de Komplo Teorilerini Anlamak”, Cogito,103, 15-24.
• Ullah, I., Khan, K. S., Tahir, M. J., Ahmed, A., & Harapan, H. (2021). Myths and conspiracy theories on vaccines and COVID-19: Potential effect on global vaccine refusals. Vacunas, 22(2), 93-97.
• Sağlam, B.E., Boyacioğlu, Ö.A., Gelgeç, B.A. (Ed) (2018). Sosyoloji. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Sayın, O., & Bozkurt, V. (2021). “Sociology of coronavirus conspiracies in Turkey: Who believes and why?” In V. Bozkurt, G. Dawes, H. Gulerce, & P. Westenbroek (Eds), The societal impacts of COVID-19: A transnational perspective (pp. 79-91). Istanbul, Turkey: Istanbul University Press.
• Smith, T. C. (2017). “Vaccine Rejection and Hesitancy: A Review and Call To Action”, Open Forum Infectious Diseases, 4(3). Tavolacci, M. P., Dechelotte, P. & Ladner, J. (2021). “COVID-19 Vaccine Acceptance, Hesitancy, and Resistancy Among University Students in France”, Vaccines, 9(6), 654–666.
• TDK, (2022). https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi:04.12.2021)
• Turner, B. S. (2006). The Cambridge Dictionary of Sociology. Cambridge University Press.
• Vulpe, S. N. & Rughiniş, C. (2021). “Social Amplification of Risk and “Probable Vaccine Damage”: A Typology of Vaccination Beliefs in 28 European Countries”, Vaccine, 39(10), 1508–1515.
• Wilson, S. L. & Wiysonge, C. (2020). “Social Media and Vaccine Hesitancy”, BMJ Global Health, 5(10).
• Wolfe, R. M. & Sharp, L. K. (2002). “Anti-Vaccinationists Past and Present”, BMJ, 325(7361), 430–432. Yılmaz, H. İ., Turğut, B., Çıtlak, G., Mert, O., Paralı, B., Engin, M., Aktaş, A. & Alimoğlu, O. (2021). “Türkiye’de İnsanların COVID-19 Aşısına Bakışı”, Dicle Tıp Dergisi, 48(3), 583–594.
• Yurttas, B., Poyraz, B. C., Sut, N., Ozdede, A., Oztas, M., Uğurlu, S., Tabak, F., Hamuryudan, V. & Seyahi, E. (2021). “Willingness To Get the COVID-19 Vaccine Among Patients With Rheumatic Diseases, Healthcare Workers and General Population in Turkey: A Web-Based Survey”, Rheumatology International, 41(6), 1105–1114.