MODERNİZMİN DİN POLİTİKALARINA ETKİSİ VE İTİKAD AÇISINDAN SONUÇLARI (CUMHURİYETİN İLK YILLARINDA)

Yıl 2013, Sayı: 57, 295 - 310, 29.11.2013

Hasan Gümüşoğlu

Öz

Avrupa ile ilişkilerin arttığı Osmanlı’nın son döneminde özellikle Müslümanların geri
kalmışlığının İslâm’dan kaynakladığı iddia edilerek, İslâm’ın pozitif bilime ve onun etrafında
gelişen kurumlara uygun hale getirilmesi yani Hıristiyanlığa benzer bir şekilde
reforma tabi tutulması gerektiği Jön Türklerin bir kısmı tarafından söylenmeye başlanmıştır.
Tek Parti İktidarı Dönemi’nde Modernizm eksenli reform düşüncesi hayata geçirilerek,
İslâmî esaslar değiştirilmeye ve dönüştürülmeye veya ortadan kaldırılmaya
çalışıldığı bir din politikası takip edilmiştir. Tek Parti İktidarı Dönemi’nde uygulanan
din politikalarının pek çoğunun istihlâl (haram olanı helal kabul etmek) istihâne (İslâmî
esasları hakir görmek), istihzâ, (alay konusu yapmak) ve istihfâf (hafife almak) gibi kelimelerle
ifade edilen ve küfür olarak değerlendirilen vasıfları taşıdığı görülmüştür. Bu
makalede uygulamaya konulan reformların İslâm itikadı açısından bir değerlendirilmesi
yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Modernizm, İslam, reform, Cumhuriyet’in ilk yılları, itikad.

Kaynakça

• A. İbrahim, (1934). Millî din duygusu ve Öz Türk dini. Türkiye Matbaası. Adlı, A. (2012). Kuran’dan kese kağıdı. Aksiyon Dergisi, 24-30 Aralık.
• Ahmed Rıza Bey. ( 2004). Batının politik ahlaksızlığı. İstanbul: Boğaziçi Yay.
• Aktay, Y. (2011). Türk dininin sosyolojik imkânı. İstanbul: İletişi Yay.
• Aliyyü’l-kârî. (1984). Şerhu’l-Fıkhı’l-ekber. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye Atay, F. R. (2004). Çankaya. İstanbul: Pozitif Yay.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir. (1981). Usûlu’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye _______ (1990). el-Fark beyne’l-fırak. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye Bakıllânî, Kâdı Ebû Bekir Muhammed. (1987). et-Temhîd. Nşr. İmâdüddîn Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü’l-kütübi’s-sekâfiyye
• Baydar, M. (1968). Hamdullah Suphi Tanrıöver ve anıları. İstanbul: Menteş Kitabevi Bedr er-Reşîd Muhammed b. İsmâil. (1999). Elfâzu’l-küfr (el-Câmi’fî-elfâzı’l-küfr). Nşr.
• Muhammed b. Abdurrahmân el-Humeyyis, Kuveyt: Dâru îlâfi’d-düveliyye CHP’nin Yedinci Kurultay Tutanağı. (1948). Ankara: Ulus Basımevi.
• Comte, A. (2008). İslâmiyet ve pozitivizm. Nşr. Christian Cherfils. (Çev. Özkan Gözel). İstanbul: Dergah Ya.
• Cündioğlu, D. (1999). Bir siyasi proje olarak Türkçe ibadet. İstanbul: Kitabevi.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. (ts.). Şerhu’l-Mevâkîf. İstanbul: Dârü’t-tıbâati’l-âmire.
• Demirhan, A. (2004). Modernlik. İstanbul: İnsan Yay.
• Ergin, O. (1977). Türk eğitim tarihi. İstanbul: Eser Matbaası.
• Eş’arî, (1994). el-İbâne an usûli’d-diyane. Nşr. Abbas Sabbağ Beyrut: Daru’n-nefâis. Eşref Edip. ( 2012). Kara kitap. İstanbul: Beyan Yay.
• Filibeli Ahmet Hilmi. (1979). Allah’ı inkar mümkün mü? İstanbul: Çağrı Yay.
• Gazzâlî, Ebû Hamid. (1972). el-İktisâd fi’l- i’tikâd. Kahire: Mektebetü’l-cindî.
• ______ (1994). Faysalü’t-tefrika. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye Gümüşoğlu, H. (2012). Modernizmin inanç hayatına etkileri ve Jön Türklük, İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Hanioğlu, M.Ş. (1985). Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük. İstanbul: İletişim Yay.
• ______ (1992). “Batılılaşmak” md. DİA, V. İstanbul.
• Hocaoğlu, D. (1997). İslâm ve modernleşme. İstanbul: Diyanet Vakfı Yay.
• İbn Hacer el-Heytemî. (1999). el-İ’lâm bi-kavâtıı’l-İslâm (el-Câmi’fî-elfâzı’l-küfr). Nşr.
• Muhammed b. Abdurrahmân el-Humeyyis, Kuveyt: Dâru îlâfi’d-düveliyye İmâm-ı Âzam, (1992a). el-Fıkhu’l-ekber. Nşr. Mustafa Öz. İstanbul: İFAV Yay.
• ______ (1992b). Fıkhu’l-ebsat. Nşr. Mustafa Öz, İstanbul: İFAV Yay.
• Jaschke, G. (1972). Yeni Türkiye’de İslâmlık. (Çev. Hayrullah Örs). Ankara: Bilgi Yayınevi. Kaplan, K. (2006). Türk edebiyatı üzerine araştırmalar I. İstanbul: Dergah Kara, İ. (1987). Türkiye’de İslamcılık düşüncesi II. İstanbul: Risale Basın Kılavuz, A. S. (1990), İmân-küfür sınırı. İstanbul: Marifet Yay.
• ______(1995) “Elfâz-ı küfür” md. DİA. XI. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Koçak, C. (2011). Tek-parti döneminde muhalif sesler. İstanbul: İletişim Korlaelçi, M. (2002). Pozitivizmin Türkiye’ye girişi. Ankara: Hece Yay.
• Köse, A. (2001). “Modernleşme-Sekülerleşme İlişkisi Üzerine Yeni Paradigmalar” “Günümüz İnanç Problemleri” İlahiyat Fakülteleri Kelam Anabilim Dalı Sempozyumu. Erzurum:
• Mardin, Ş. (1982). Jön Türklerin siyasî fikirler. İstanbul: İletişim Yay.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. (2004). Te’vîlât’ü Ehli’s-sünne. Nşr. Fatıma Yusuf el-Hıyamî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle n^şirûn _______ (ts.). Kitâbü’t-Tevhîd. Nşr. Fethullah Huleyf, İskenderiye: Dâru’l-Câmiatü’l- Mısriyye
• Max Weber, M. (2011). Protestan ahlakı ve kapitalizm ruhu. (Çev. Gülistan Solmaz). Ankara: Alter Yay.
• Nesefî, Ebû Mutı’ Mekhûl b. el-Fazl. (1980). er-Red alâ ehli’l-bida ve’l-ehvâ. Nşr. Marie Bernard. Kahire
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymun b. Muhammed. (1993). Tebsıratu’l-edille fî usûli’d-dîn. Nşr. Claude Salâme. Dımaşk: el-cifân ve’l-câmî
• Outram, D. (2007). Aydınlanma. (Çev. Sevda Çalışkan-Hamit Çalışkan). Ankara: Dost Kitabevi
• Rakipoğlu, N.( 2011). Seküler atlas. İstanbul: Kurtuba Kitap
• Seyyid Hüseyin Nasr, S. H. (2001). Modern dünya ve geleneksel islam. (Çev. Sara Büyükduru). İstanbul: İnsan Yay.
• Şehristânî, Abdulkerîm, (1993). el-Milel ve’n-Nihal. Nşr. Emîr Ali Mehnâ-Ali Hasan Fâ’ur. Beyrut: Dâru’l-Marife
• TaftâzânîSa’du’d-dîn, (1326). Şerhu’l-Akâid. Dersaâdet: Şirket-i sahafiyye-i Osmaniyye Matbası
• ______ (1989). Şerhu’l-Makâsıd. Nşr. Abdurrahman U’meyrâ. Beyrut: Âlemü’l-kütüb Touraine, A. (2010). Modernliğin eleştirisi. (Çev. Hülya Uğur Tanrıöver). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Tunçay, M. (2005). Türkiye Cumhuriyeti’nde tek parti yönetimi’nin kurulması. İstanbul: Tarih Vakfı Yay.