ALKOL KULLANIMININ KUŞAKLAR ARASI GEÇİŞİNDE ROL ALAN SOSYAL ETKENLER: SELAMİ ALİ (SELAMSIZ) ÇİNGENELERİ ÖRNEĞİ

Yıl 2022, Sayı: 90, 169 - 186, 28.03.2022

Fatma Şencan Abdulhakim Beki

Öz

Bağımlılık geliştirme riski yüksek olan maddeler arasında yer alan alkolün kullanım yaygınlığının artmasında birden çok etkenin karmaşık örüntüsü söz konusudur. Kişiyi alkol kullanmaya yönelten öznel sebeplerin yanında üyesi olduğu toplumun alkol kullanımına karşı yaklaşımı da kişilerin kullanım tutumlarında etkili olabilmektedir. Sosyalleşme ve kültürün edinimi sürecinde belirginleşebilen bu etkenler, birey tarafından gözlem ve deneyim yoluyla öğrenilmekte, geleneksel unsurlara eklemlenerek sonraki nesillere aktarılabilmektedir. Özellikle nispeten kapalı topluluklarda sosyal pekiştireçler kuşaklar arası geçişlerin sürdürülebilir hale gelmesinde önemli role sahiptir. Bu çalışmayla Çingene toplumunda alkol kullanımının kuşaklar arası aktarımında ve sonraki nesillerde yeniden üretilmesinde rol oynayan sosyal etkenlerin neler olduğu ve nasıl işlediklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaca uygun olarak, İstanbul’un en eski yerleşim yerleri arasında yer alan Üsküdar’ın Selami Ali mahallesinde yaşayan Çingeneler üzerine araştırma yapılmıştır. Araştırmada nitel yöntemler kullanılmıştır. Bu amaçla, kuşaklar arası aktarımda rol alan sosyal etkenleri belirleyebilmek için aynı aile üyeleri arasında iki veya üç kuşak alkol kullanımı devam eden kullanıcılar belirlenmiş, yapılan ön görüşmeler sonrasında araştırmanın örneklemine uygun kullanıcılar bu mahallede yaşayanlar arasından seçilmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgular Sosyal Öğrenme kuramı kapsamında ele alınmış ve Çingene alt kültürünün kendine özgü geleneksel unsurlarıyla ilişkilendirilerek analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda, kuşaklararası öğrenme süreçlerinin özellikle bağımlılığın oluşması üzerinde önemli bir etken olduğu, kültürel bakımdan nispeten kapalı toplumlarda bu etkinin daha yüksek düzeyde gözlemlendiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Alkol bağımlılığı, Çingeneler, Sosyal öğrenme, Sosyal hizmet, Göç

Kaynakça

• Adıgüzel, Y. (2016). Göç sosyolojisi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Aksu, B. (2007). İzmit Romanlarının sosyo-ekonomik ve aile yapısının Kocaeli kent kültüründeki yeri. I. Uluslararası Kocaeli ve Çevresi Kültür Sempozyumu, 1, 35–63.
• Ayhan, B. (2019). Dünyanın ötekileri: Çingeneler. Ankara: Dorlion Yayınları.
• Bandura, A. (2002). Social cognitive theory: An agentic perspective. Asian Journal of Social Psychology, 2, 21- 41.
• Bircan, D. ve Gelişen, G., (2019). Kentsel dönüşüm ile sürdürülebilir kent önerileri ve Selamsız örneği. Kent Akademisi, 12(39), 501-519.
• Can, M. (2007). İlköğretim II. kademe öğrencilerinde görülen “madde bağımlılığı” alışkanlığı. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sos- yal Bilimler Enstitüsü.
• Çarpar, M. C. (2020). Sosyolojide iki temel niteliksel desen: Fenomenolojik ve etnografik araştırma. The Journal of Social Science, 4(8), 689-704.
• Doğan, H. (2016). İdeolojik bir kurgu ve ötekileştirme referansı olarak "İnsan doğası": Bartın Romanları örneği. Antropoloji, (31), 141-158.
• Erbay, E., Oğuz, N., Yıldırım, B. ve Fırat, E. (2016). Alkol ve madde bağımlılığı olan bireylerin başa çıkma tutumları. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 20(3), 597-609.
• Erdem, G., Eke, C. Y., Ögel, K. ve Taner, S. (2006). Lise öğrencilerinde arkadaş özellikleri ve madde kullanımı. Journal of Dependence, 7, 111-116.
• Fırat, M. (2016). Çingeneliği anlamanın imkânı: Çingeneler üzerine sosyolojik bir araştırma (Malatya örneği). (Yayımlanmamış doktora tezi), Elâzığ: Fırat Üniversite- si Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fraser, A. (2005). Çingeneler. İstanbul: Homer Kitabevi.
• Gezici Yalçın, M. (2017). Göç psikolojisi. Ankara: Pharmakon Yayınevi.
• Kolukırık, S. (2009). Dünden bugüne çingeneler, kültür-kimlik-dil-tarih. İstanbul: Ozan Yayıncılık.
• Marushiakova, E. and Popov, V. (2006). Osmanlı İmparatorluğu'nda Çingeneler. İstanbul: Homer Yayınları.
• Santor, D., Messervey, D. and Kusumakar, V. (2000). Measuring peer pressure, popula- rity, and conformity in adolescent boys and girls: Predicting school performance, sexual attitudes, and substance abuse. Journal of Youth and Adolescence, 29, 163–182.
• Selçuk, B. ve Aydoğdu, İ. (2014). Kentsel dönüşüm üzerine düşünceler: Kazanım mı kayıp mı? Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15(2), 33- 53.
• Şencan, F. ve Canatan, K. (2021). Göç ve kente uyum süreçlerinde madde kullanan ergenlerin bağımlılık tipolojileri. Adam Academy Journal of Social Sciences, 11(2), 149-172.
• Thatcher, D. L. and Clark, D. B. (2008). Adolescents at risk for substance use disorders: Role of psychological dysregulation. Endophenotypes, and environmental influences. Alcohol Research & Health, 31(2), 168.
• Yanıkdağ, T. (2021). Türkiye’de Romanlar ve alt kimlik grupları: Etno-dilsel farklılıkların kimliğe yansımaları. Roman Dili ve Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 2(1), 57-76.